Hiện nay, các quốc gia rất quan tâm đến sự hội nhập và hợp tác quốc tế trong nhiều lĩnh vực từ kinh tế, văn hoá, đến chính trị, xã hội... với mục đích xây dựng chính sách, chế độ chung để các quốc gia thực hiện và theo sát. Để làm được điều này sẽ cần có các tổ chức liên chính phủ làm cầu nối và dẫn dắt.
Tổ chức liên chính phủ là những thực thể liên kết các quốc gia với nhau, đồng thời là một trong những đặc điểm cơ bản để phân biệt với tổ chức phi chính phủ cũng như những chủ thể khác của luật quốc tế.
Để thành lập tổ chức liên chính phủ, các nước tham gia phải ký điều ước quốc tế để thành lập tổ chức đó, cùng với duy trì hệ thống cơ quan hoạt động thường xuyên để thực hiện đúng mục đích của tổ chức đó.
Tổ chức liên chính phủ vẫn được gọi là tổ chức quốc tế, kể cả khi khái niệm này hàm nghĩa bao gồm cả những tổ chức phi lợi nhuận quốc tế hay các công ty đa quốc gia.
Trụ sở Liên Hợp Quốc - Tổ chức liên chính phủ
Đặc điểm của tổ chức liên chính phủ
Tổ chức liên chính phủ có những đặc điểm cơ bản sau:
- Đây là thực thể liên kết các quốc gia, cũng là đặc điểm để phân biệt với các tổ chức khác. Tuy nhiên, có một số trường hợp ngoại lệ, thành viên của tổ chức liên chính phủ không phải là một quốc gia mà là vùng lãnh thổ, vùng nội vụ, vùng thuế quan đặc biệt như Macao, Hồng Kông,... tham gia vào WTO.
- Việc thành lập tổ chức liên chính phủ dựa trên cơ sở ký điều ước quốc tế. Ví dụ như: Liên hợp quốc được thành lập dựa trên Hiến chương Liên hợp quốc hay việc hình thành ASEAN dựa trên Tuyên bố Bangkok 1962.
- Tổ chức liên chính phủ sở hữu quyền năng chủ thể riêng biệt với quyền năng chủ thể quốc gia, được ghi nhận trong điều lệ của tổ chức đó. Lưu ý: Mỗi tổ chức liên chính phủ đều giới hạn quyền và phạm vi quyền năng chủ thể khác nhau.
- Sắp đặt hệ thống bộ máy tổ chức chặt chẽ để hoạt động hiệu quả. Chẳng hạn như UN có ba cơ quan chính là Hội nghị bộ trưởng, Đại hội đồng và Ban thư ký,...
Vai trò của tổ chức liên chính phủ
Tổ chức liên chính phủ đóng vai trò quan trọng đối với thế giới nói chung và các quốc gia nói riêng:
- Tổ chức liên chính phủ là cơ quan chủ chốt hình thành và hoàn thiện hệ thống pháp luật quốc tế. Trong tổ chức liên chính phủ, các thành viên tham gia sẽ liên kết với nhau về nhiều lĩnh vực như chính trị, thể thao, giáo dục, kinh tế thương mại để tạo điều kiện cho các quốc gia phát triển đối với mọi mặt của đời sống xã hội.
- Khi có luật pháp chung, khoảng cách giữa các quốc gia sẽ thu hẹp hơn để các nước cùng đàm phán và hợp tác, xây dựng nền kinh tế và các lĩnh vực khác phát triển hơn, đặc biệt tạo ra sự lưu thông hàng hóa thuận tiện và dễ dàng giữa các quốc gia - Đây là tiền đề quan trọng để nền kinh tế phát triển. Khi đó, việc đầu tư trong nước và nước ngoài sẽ có nhiều khởi sắc, thúc đẩy khoa học, kỹ thuật phát triển. Những điều này cho thấy tầm quan trọng của việc các quốc gia gia nhập những tổ chức liên chính phủ, ký kết nhiều văn bản song phương, đa phương chung giữa các quốc gia và giữa những quốc gia với nhau.
Khi các nước ký kết những văn bản chung này là các nước đã chấp nhận tuân theo điều ước quốc tế, việc thay đổi hay chấm dứt quyền, nghĩa vụ giữa các nước với nhau sẽ phải thông qua các quy phạm điều ước. Quy trình ký kết điều ước luôn rất phức tạp, vậy nên nó chỉ được thống nhất một cách dứt khoát và rõ ràng quá trình đàm phán để soạn thảo điều ước, làm mọi thủ tục cho đến khi nó được thi hành.
Tập quán quốc tế là quy tắc xử sự chung và các nước tham gia vào tổ chức liên chính phủ phải chấp nhận tuân theo điều đó, áp dụng một cách thường xuyên, cụ thể:
+ Tạo ra những thiết kế để giám sát thực hiện điều ước quốc tế cụ thể, tổ chức bảo trợ ký kết điều ước nghiêm túc, lưu ý lớn nhất trong lĩnh vực môi trường và quyền con người.
+ Việc gia nhập các tổ chức quốc tế giúp các nước thành viên được hưởng nhiều ưu đãi thuế hơn so với các quốc gia khác.
+ Sự ra đời của tổ chức liên chính phủ cho kết quả rõ rệt và hiệu quả sâu rộng hơn.
Phân loại tổ chức liên chính phủ
Các tổ chức liên chính phủ đều có những chức năng, số lượng thành viên, tiêu chuẩn thành viên, tầm nhìn và mục đích khác nhau. Ví dụ như có những tổ chức liên chính phủ phát triển với mục đích đáp ứng nhu cầu diễn đàn trung lập, nơi mà các bên được quyền tranh luận/đàm phán để giải quyết tranh chấp. Hoặc có những tổ chức hướng đến mục tiêu hòa bình nhờ giải quyết xung đột hay cải thiện quan hệ quốc tế, bảo vệ môi trường, nhân quyền, phát triển giáo dục. Cụ thể như sau:
- Tổ chức toàn cầu: Không giới hạn số quốc gia tham gia vào tổ chức, miễn là đáp ứng được các tiêu chí đề ra. Ví dụ: Liên Hợp Quốc là một tổ chức toàn cầu với nhiều cơ quan chuyên môn trực thuộc với những chức năng riêng biệt [Interpol, Liên minh Bưu chính Quốc tế, Tổ chức Thương mại Thế giới, Tổ chức Thuế quan thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế].
- Tổ chức khu vực: Là tổ chức liên chính phủ dành cho các quốc gia trong cùng khu vực hoặc cùng châu lục. Ví dụ: Liên minh châu Âu, Uỷ ban châu Âu, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu, Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ, Liên đoàn Ả Rập,...
- Tổ chức văn hoá, dân tộc, ngôn ngữ, tôn giáo, lịch sử: Tổ chức dành riêng cho những quốc gia có mối liên kết về các lĩnh vực văn hoá, lịch sử, dân tộc, ngôn ngữ. Một số tổ chức liên chính phủ tiêu biểu của như Cộng đồng Pháp ngữ, Khối Thịnh vượng chung Anh, Tổ chức Hội nghị Hồi giáo và Liên minh Latin.
- Tổ chức kinh tế: Tổ chức Thương mại thế giới được thành lập với mục tiêu thúc đẩy tự do thương mại và cắt giảm những rào cản thương mại hay Quỹ tiền tệ Quốc tế được thành lập để tạo điều kiện cho sự phát triển và lưu thông tiền tệ trên thế giới thuận lợi hơn. Bên cạnh đó, cũng có những tổ chức kinh tế được thành lập để đẩy mạnh ý tưởng phát triển quốc tế. Những tổ chức hợp tác công khai quốc tế cũng nằm trong nhóm này [Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu Lửa].
- Tổ chức giáo dục: Là các tổ chức phục vụ cho mục đích giáo dục, ví dụ như Đại học Liên hợp quốc.
Hoặc các tổ chức phục vụ cho mục đích an ninh chung hay có các điều khoản phòng thủ lẫn nhau như NATO.
Liên minh châu Âu là một tổ chức khu vực
Quan hệ Việt Nam và tổ chức liên chính phủ
Việt Nam là quốc gia đang phát triển, yêu hoà bình và cởi mở với các mối quan hệ quốc tế nên quá trình hội nhập luôn được thúc đẩy nhanh chóng, coi trọng ngoại giao đa phương, ngày càng đưa vị thế đất nước lên tầm cao mới. Việt Nam hiện đang là thành viên tích cực của Liên Hợp Quốc và ngày càng đóng vai trò quan trọng trong tổ chức này.
Nền kinh tế của Việt Nam cũng đang được đánh giá cao khi có tốc độ tăng trưởng ở top đầu thế giới, vượt qua những khủng hoảng kinh tế toàn cầu, đạt nhiều thành tích trong việc xóa đói giảm nghèo, chủ động trong việc hội nhập kinh tế quốc tế, tạo uy tín cao trên trường quốc tế.
Việt Nam được nhiều tổ chức liên chính phủ lựa chọn làm nơi tổ chức các hội nghị quan trọng và ý nghĩa như Hội nghị doanh nghiệp châu Á lần thứ 19 của Asia Society tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh hoặc sự chủ trì của Việt Nam với Hội nghị năm 2009 của WB và IMF tổ chức tại Thổ Nhĩ Kỳ. Có thể thấy, Việt Nam đang đóng vai trò cầu nối tích cực cho sự hợp tác kinh tế, thương mại trong khu vực cũng như trên trường quốc tế.
Tóm lại, tổ chức liên chính phủ là cơ quan quốc tế quan trọng đối với nhiều lĩnh vực của thế giới và các quốc gia. Lựa chọn tham gia tổ chức liên chính phủ là các quốc gia đã cùng tham gia thử thách và cùng có cơ hội để phát triển tốt hơn.
LỜ MỞ ĐẦU Sau khi chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, các quốc gia trên thế giới đứng trước hàng loạt các vấn đề khó khăn cần phải giải quyết. Bên cạnh nhu cầu hợp tác giữa các quốc gia nhằm hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục lại nền kinh tế quốc gia và thế giới...Lúc này, bên cạnh quốc gia...một mô hình hợp tác mới đã dần dần được hình thành thể hiện sự gắn kết và quyết tâm cao của cộng đồng quốc tế trong việc hợp tác cùng phát triển...đó chính là các tổ chức quốc tế.Ban đầu, các tổ chức quốc tế chủ yếu được hình thành giữa các quốc gia có tiềm lực mạnh, hiện nay thành viên tham gia vào các tổ chức quốc tế đã được mở rộng cho tất cả các chủ thể của luật quốc tế tham gia, phạm vi hợp tác trong các tổ chức quốc tế cũng đã có sự mở rộng hơn, không chỉ dừng lại ở việc hợp tác về kinh tế, quân sự, mà hiện nay mô hình liên kết chặt chẽ giữa các quốc gia đang có xu hướng đẩy lên mức cao hơn, hợp tác ở mức độ toàn diện hơn, đó là các tổ chức quốc tế chung ở phạm vi toàn cầu hoặc khu vực như: Liên hợp quốc, Asean, Liên minh Châu Âu [EU].Kể từ khi các tổ chức quốc tế ra đời đã có một vai trò và vị thế hết sức quan trọng đặc biệt là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại .Sau đây chúng ta sẽ đi tìm hiểu vấn đề này1NỘI DUNGPhần 1: Khái quát chung về tổ chức quốc tế liên chính phủ :1]Khái niệm tổ chức quốc tế liên chính phủ Là các thực thể liên kết các quốc gia và các chủ thể khác của luật quốc tế . Được hình thành trên cơ sở điều ước quốc tế có quyền năng chủ thể luật quốc tế ,có hệ thống các cơ quan duy trì hoạt động thường xuyên theo đúng mục đích tôn chỉ của tổ chức quốc tế đó . 2] Đặc điểm của tổ chức quốc tế liên chính phủ :-Tổ chức quốc tế là thực thể liên kết các quốc gia : đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt với tổ chức quốc tế phi chính phủ vì tổ chức quốc tế phi chính phủ thì thành viên là cá nhân,pháp nhân ,các tổ chức khác nhau vì mục đích chung nào đó. Nhưng có một số trường hợp ngoại lệ thành viên không phải là các quốc gia VD :WTO bao gồm thành viên là cả các vùng lãnh thổ,vùng nội vụ,thuế quan đặc biệt như Hồng Kông ,Ma Cao…- Hình thành trên cơ sở điều ước quốc tế [để thành lập một tổ chức quốc tế các quốc gia thành viên bắt buộc phải ký kết một điều ước quốc tế để thành lập tổ chức quốc tế đó ].không như tổ chức quốc tế phi chính phủ được hình thành trên cơ sở thoả thuận quốc tế VD : Liên hợp quốc- hiến chương liên hợp quốc,ASEAN -tuyên bố Băng Cốc năm 1962.- Có quyền năng chủ thể riêng biệt với quyền năng chủ thể của các quốc gia: và được ghi nhận trong điều lệ của tổ chức đó .Tuỳ vào từng tổ chức khác nhau thì sẽ có giới hạn cũng như phạm vi quyền năng chủ thể khác nhau- Có một hệ thống bộ máy tổ chức chặt chẽ để duy trì hoạt động : VD WHO có ba cơ quan chính đó là : Hội nghị bộ trưởng, đại hội đồng và ban thư ký…23 ] Các vấn đề pháp lý cơ bản về tổ chức quốc tế liên chính phủa] Quy chế thành viên : - Điều kiện và thủ tục gia nhập : Các tổ chức quốc tế khác nhau là khác nhau và được ghi nhận trong điều lệ của ttỏ chức quốc tế đó Lưu ý : -Các quốc gia gia nhập phải thoả mãn điều kiện của diều lệ - Mỗi một tổ chức có một điều lệ riêngb] Cơ quan:Để phân biệt với các thực thể khác không phải tổ chức quốc tếVD : APEC : chỉ là diễn đàn không có bộ máy cơ quan ARP : diễn đàn khu vực Đông Nam ÁPhân loại :- Cơ quan đoàn thể [đại hội đồng liên hợp quốc …]- Cơ quan hạn chế số lượng thành viên : Hội đồng bảo an liên hợp quốc: 15 thành viên - Cơ quan chính : được quy định tại điều lệ - Các cơ quan hỗ trợ giúp việc cho cơ quan chính ,do cơ quan chính thành lập c] Nhân viên : Bao gồm các viên chức của tổ chức quốc tế liên chính phủ và các chuyên gia trong đó viên chức tổ chức quốc tế là những người được tổ chức quốc tế bầu hoặc tuyển dụng ,các viên chức tổ chức quốc tế được hưởng một số quyền ưu đãi và miễn trừ tương tự như ưu đãi miễn trừ ngoại giao.d] Hoạt động chức năng : -Xây dựng và thực hiện pháp luật quốc tế + Xây dựng trự tiếp pháp luật quốc tế : là việc các tổ chức quốc tế trự tiếp tham gia xây dựng điều ước hợc thừa nhận tập quán quốc tế và trở thành thành viên của laọi nguồn đó + Hoạt động xây dựng pháp luật gián tiếp : là việc các tổ chức quốc tế đưa ra các sang kiến hợc bảo trợ các quốc gia ký kết điều ước quốc tế 3VD : công ước luật biển năm 1982 ,Công ước CEDEW : xoá bỏ mọi hoạt động phân biệt đối xử đối với phụ nữ Bản chất là công ước của các quốc gia ,ngoài ra các tổ chức quóc tế trong quá trình hoạt động của mình thường ban hành ba loại văn bản : + Nghị quyết bắt buộc đối với các thành viên + Nghị quyết bắt buộc đối với một số thành viên + nghị quyết khuyến nghị- Thứ hai là hoàn thiện cơ cấu và ngân sách của tổ chức quốc tế [ rút khỏi tổ chức quốc tế ,khai trừ , đình chỉ tư cách thành viên của các tổ chức quốc tế]Tóm lại : chúng ta đã đi tìm hiểu những kiến thức cơ bản về tổ chức quốc tế liên chính phủ ,hay nói một cách khác là tổ chức quốc tế để phân biệt với tổ chức quốc tế phi chính phủ.Sau đây chúng ta sẽ đi tìm hiểu vai trò của tổ chức quốc tế trong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại , để hiểu rõ hơn vấn đề này ta sẽ nghiên cứ hai tổ chức quốc tế tiêu biểu . đễ thấy rõ vai trò và vị thế của nó.Phần 2: Vai trò của các tổ chức quốc tế liên chính phủtrong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại:Mỗi một tổ chức quốc hình thành và ra đới đều có mục đích và tôn chỉ hoạt động riêng .Và trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay vai trò của các tổ chức quốc tế lại được đặt lên hàng đầu , đặc biệt là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại Thứ nhất : như chúng ta đã biết thành viên của các tổ chức quốc tế hầu hết đều là các quốc gia và chỉ có một vài trường hợp ngoại lệ như Hồng Kông ,Ma Cao...là vùng lãnh thổ thì chỉ tham gia trong lĩnh vực kinh tế ma thôi.Vói sự thành lập một tổ chức quốc tế Các thành viên đều có thê liên kết với nhau về mọi mặt trong lĩnh vực chính trị ,giao lưu văn hoá xã hội , đặc biệt là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại.4Thứ hai đồng thời mạng lưới sản xuất và lưu thong sản phẩm sẽ phát triển hơn và sâu rộng hơn .Hàng hoá được sản xuất của các nước sẽ đến tay người tiêu dùng , đồng nghĩa với việc thu hẹp khoảng cách giữa các nước tao điều kiện cho các nước ngồi vào bàn đàm phán ,cùng nhau hợp tác,cả hai cùng có lợi và phát triển nền kinh tế .Từ đó học hỏi kinh nghiệm trong quản lý nền kinh tế nhất là kinh nghiệm để thoát khỏi sự khủng hoảng kinh tế trầm trọng trong mấy năm vừa qua.các tiến bộ khoa học kỹ thuật sẽ được các nước cùng san sẻ học hỏi để giúp đỡ nhu cùng phát triển .Tạo môi trường thuận lợi để thúc đẩy đầu tư trong nước cũng như quốc tê. Với sự ký kết gia nhập tổ chức quốc tế hàng loạt các văn bản ký kết song phương và ra đời tạo môi trường và sự hợp tác cho các nước nhất là các nước thành viên.Thứ ba : Một trong những nội dung quan trọng trong khi gia nhập các tổ chức quốc tế là hàng dào thuế quan. Đối với các thành viên trong tổ chức sẽ có sự ư đái thuế quan hơn .Ví dụ như khi gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO chúng ta phải giảm hoặc giảm có lộ trình thuế quan một số lĩnh vực và mặt hàng . Điều đó cũng tạp một thách thức vô cùng lớn cho nền kinh tế . Đồng thời khi gia nhập ta cũng được hưởng ưu đãi thuế như các quốc gia khác Thứ tư : Các tổ chức quốc tế có một cơ cấu tổ chức chặt chẽ ,chính vì vậy mỗi tổ chức quốc tế có một bộ máy giả quyết tranh chấp riêng . đối với các thành viên của tổ chức quốc tế đó sẽ có một sự lựa chọn nữa để giải quyết những bất đồng của mình .Nhờ vậy hợp tác quốc tế sẽ đem lại hiệu quả rõ rệt và sâu rộng hơn Thứ năm :Thông qua tự do hóa thương mại và một hệ thống pháp lý chung làm căn cứ để các thành viên hoạch định và thực hiện chính sách nhằm mở rộng sản xuất, thương mại hàng hóa và dịch vụ, nâng cao mức sống, tạo thêm việc làm cho nhân dân các nước thành viên.5