Những ngày gần đây, sự việc hot girl Chi Pu liên tục nói chuyện "nửa Tây nửa ta" trong livestream dù mới sang Mỹ chưa được bao lâu khiến nhiều người tranh luận về vấn đề pha tạp ngôn ngữ trong giao tiếp thường ngày của giới trẻ.
Pha tạp ngôn ngữ có làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt?
Sử dụng ngoại ngữ với môi trường phù hợp
Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý Khuất Thị Hoa, giảng viên phụ trách bộ môn kỹ năng mềm tại Đại học FPT Hà Nội cho rằng cần nhìn nhận vấn đề này dưới hai góc độ: "Đầu tiên, với nhóm các bạn trẻ chêm xen tiếng Anh trong cuộc hội thoại nhằm mục đích học ngoại ngữ, bản thân tôi hoàn toàn ủng hộ cách làm này. Bên cạnh đó, tồn tại một số bạn pha tiếng Anh vào lời ăn tiếng nói hàng ngày để thể hiện cái tôi của mình, điều này có thể sẽ khiến người nghe không hài lòng".
"Trong công việc và đời sống, cá nhân tôi cảm thấy thoải mái với những bạn dùng tiếng Anh trong giao tiếp tiếng Việt. Ở vụ việc của Chi Pu, với tư cách là một người của công chúng, những lời nói hay hành động của nữ ca sĩ đều có thể ảnh hưởng đến giới trẻ. Việc người nổi tiếng sử dụng ngôn ngữ chưa phù hợp sẽ tác động tiêu cực đến người xem, đồng thời làm mất đi sự trong sáng của tiếng mẹ đẻ.", Ths. Khuất Thị Hoa phân tích.
Theo bà Hoa, để có thể nói chuyện đúng mực cần cẩn trọng lựa chọn từ ngữ sao cho hợp ngữ cảnh. Cơ hội cọ xát xã hội trong nhiều bối cảnh khác nhau và trải nghiệm văn hóa đa dạng cũng là những yếu tố cần thiết trong giao tiếp.
"Đòi hỏi sự khéo léo tuyệt đối trong việc sử dụng ngôn ngữ ở các bạn trẻ là chưa phù hợp. Đánh giá cao sự thuần thục trong hành văn đa ngôn ngữ là điều tốt, tuy nhiên các bạn trẻ cần thêm thời gian", bà chia sẻ.
PGS.TS Phạm Ngọc Trung - Nguyên trưởng khoa Văn hóa, Giảng viên cao cấp Học viện báo chí và Tuyên truyền từng thừa nhận, việc các bạn trẻ nói tiếng Việt chêm từ tiếng Anh là việc khá phổ biến, tuy nhiên phải phân rõ thành hai trường hợp.
Theo PGS.TS Phạm Ngọc Trung, trong các hội thảo khoa học, nhiều giáo sư cũng sử dụng thêm tiếng nước ngoài bởi có những thuật ngữ tiếng Anh khó có thể dùng tiếng Việt để giải thích. Trong trường hợp này, việc sử dụng tiếng Anh sẽ giúp tăng thêm hiểu biết nhất định. Ngoài ra, trong giao tiếp hàng ngày nếu dùng ngoại ngữ để thể hiện thì đó lại là điều không nên.
"Ngoài đời, nói chuyện nửa Việt nửa Tây có thể làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt. Ta cần phải phân rõ làm hai môi trường. Trong sinh hoạt khoa học các giáo sư đôi lúc cũng vẫn dùng các từ tiếng Anh bởi khi dịch sang tiếng Việt sẽ khó để phản ánh hết nội dung. Ngay cả các tạp chí khoa học cũng dùng từ tiếng Anh kèm theo chú giải. Tuy nhiên, việc một số bạn trẻ chêm xen tiếng Anh khi nói chuyện với mục đích học đòi là không nên. Có thể khi học ngoại ngữ, đây là một cách để luyện tập. Cá nhân tôi không thêm tiếng Anh vào câu nói hàng ngày vì có thể người nghe sẽ khó chịu. Còn khi giảng dạy, có những thuật ngữ, khái niệm mình vẫn phải nói và giải thích cho sinh viên hiểu", PGS. TS Phạm Ngọc Trung nói.
Ngô Thanh Thủy Ngân - cựu học sinh chuyên Văn trường THPT chuyên Bắc Ninh nói lên suy nghĩ của bản thân về thực trạng này: "Trong thời kỳ hội nhập, việc mọi người sử dụng tiếng Anh trong giao tiếp là chuyện hết sức bình thường. Hiện nay, đứa trẻ 6 tuổi đã được học tiếng Anh rồi nên sẽ ít xảy ra tình huống người nghe không hiểu nội dung cuộc trò chuyện bằng ngôn ngữ này. Tuy nhiên, việc pha tiếng Anh vào một đoạn hội thoại bằng tiếng Việt lại mang một ý nghĩa khác".
Thủy Ngân cho rằng, dù có cố ý hay không thì nói chuyện "nửa Tây nửa ta" sẽ làm mất đi nét đẹp của tiếng Việt. "Việc này thật sự không nên. Bản thân mỗi người cần nâng cao vốn ngoại ngữ của mình để trở thành công dân toàn cầu, chứ không phải để làm màu, khoe khoang và thay thế tiếng nói của dân tộc. Dùng ngoại ngữ đúng lúc, đúng nơi, đúng chỗ, đúng hoàn cảnh sẽ khiến bản thân trở nên tinh tế và chuyên nghiệp hơn", cô bạn đưa ra quan điểm.
Nhiều bạn sống ở nước ngoài vẫn giữ tên tiếng Việt
Theo Nguyễn Quang Anh, du học sinh tại Đức, việc nói chêm tiếng Anh thường gặp ở những người đã ở nước ngoài rất lâu. Bạn nghĩ rằng, "Đây không phải khoe trình độ học thức mà chỉ đơn giản làm cuộc trò chuyện dễ hiểu hơn thôi. Cá nhân mình cũng có lần lỡ nói một vài từ tiếng Anh trong khi nói chuyện với mọi người, sau đó thì mình đã nói lại ngay bằng tiếng Việt".
Quang Anh chia sẻ, sự trong sáng của tiếng Việt sẽ được bảo tồn bởi những người trẻ thực sự yêu tiếng mẹ đẻ và muốn mang tiếng Việt đến với quốc tế. "Mình biết nhiều bạn Việt Nam học tập và sinh sống ở nước ngoài lâu dài nhưng không lấy tên tiếng Anh, đơn giản vì các bạn ấy muốn giữ nét đẹp trong tên khai sinh của mình", anh bạn cho biết.
Quang Anh cho rằng sự trong sáng của tiếng Việt sẽ được bảo tồn bởi những người trẻ thực sự yêu tiếng mẹ đẻ.
Là một sinh viên năm hai, khoa Ngôn ngữ Nhật, chuyên ngành Tiếng Nhật Thương mại - Đại học Ngoại thương Hà Nội, Nguyễn Thị Thanh Lan cho biết, giới trẻ có xu hướng chêm xen tiếng Anh trong giao tiếp hàng ngày do thích ngữ điệu của ngôn ngữ ấy.
Thanh Lan giải thích, "Ví dụ như "Thank you bro", "OK man" mang sắc thái biểu cảm hơn hẳn với "Cảm ơn bạn" hay "Được thôi". Với các từ như "fan", "hashtag", "trending" ..., đây đều là những thuật ngữ thông dụng và đôi khi dùng chúng trong hội thoại sẽ dễ hình dung hơn diễn tả bằng tiếng Việt".
Thanh Lan cho rằng không nên pha tạp tiếng Anh trong giao tiếp: "Tốt nhất là cố gắng giỏi cả hai ngôn ngữ để không phải dùng quá nhiều tiếng Anh khi nói chuyện bằng tiếng Việt. Trường hợp của nữ ca sĩ Chi Pu trên livestream gần đây là cố tình chêm xen nhiều từ tiếng Anh, bên cạnh đó còn phát âm sai, diễn đạt chưa đúng khiến người nghe khó chịu".
Với Thanh Lan, tốt nhất là cố gắng giỏi cả hai ngôn ngữ để không phải dùng quá nhiều tiếng Anh khi nói chuyện bằng tiếng Việt.
TS. Vũ Việt Nga - giảng viên ngành Truyền thông Đa phương tiện - Đại học FPT Hà Nội cho biết: "Tôi luôn nghĩ rằng, việc biết thêm một ngoại ngữ sẽ giúp ta thêm hiểu và yêu tiếng mẹ đẻ. Bản thân tôi là một người học chuyên tiếng Nga từ nhỏ, lớn lên sang Liên Xô cũ du học, khi về nước lại sử dụng tiếng Anh. Càng trưởng thành, tôi càng cảm nhận được sự giàu đẹp của tiếng Việt mà khó ngôn ngữ nào có được".
TS. Vũ Việt Nga khuyên bạn trẻ cần nắm vững các ngôn ngữ đã học và tìm hiểu về văn hóa nước bạn, sử dụng những kiến thức ấy như công cụ để làm việc, từ đó thêm yêu Đất Nước và tiếng Việt của mình.
Nhật Chung
[Ảnh: NVCC]
TIẾN SĨ ĐÀM TRUNG PHÁP
Professor of Linguistics Emeritus
Texas Woman’s University
MỘT ĐIỀU KHÓ TRÁNH
Sau hơn bốn thập kỷ tỵ nạn tại Mỹ, nhiều người Việt chúng ta sử dụng tiếng Anh thành thạo trong đời sống hàng ngày cũng như trong công ăn việc làm. Cũng vì vậy mà khi nói tiếng Việt với nhau tại quê hương mới này, chúng ta có khuynh hướng “chêm” khá nhiều tiếng Anh vào ngôn ngữ mẹ đẻ của mình. Trong các câu chuyện xã giao, trong báo chí, và ngay cả trong văn chương nữa, sự giao thoa giữa hai ngôn ngữ Việt và Anh là một hiện tượng tự nhiên và khó tránh.
Các tiệm ăn mới khai trương thường không tính tiền nước uống cho thực khách và diễn đạt ý tưởng ấy bằng nhóm chữ Free nước ngọt. Kỳ diệu thay, nhóm chữ này dùng cú pháp Anh rất chỉnh: tĩnh từ free mô tả danh từ nước ngọt được trịnh trọng đặt trước danh từ ấy! Vài tiệm phở có sáng kiến bán phở làm sẵn cho người mua mang về nhà, và quảng cáo thứ phở đó là Phở to go. Khỏi phải nói, nhóm chữ này cũng đúng cú pháp Anh luôn!
Người viết được đọc trên báo chí một bài thơ vui của tác giả Nguyễn Phú Long, trong đó tiếng Anh thoải mái sánh vai cùng tiếng Việt. Mời quý bạn thưởng lãm bài thất ngôn tứ tuyệt “mang hai dòng ngôn ngữ” được sáng tác để mừng tân xuân buồn tẻ nơi hải ngoại:
Xe thư bưu điện đến rồi đi,
Ngoài coupons ra chả có gì.
Bạn tới chúc xuân khui nước ngọt,
Buy one ngoài chợ get one free.
HIỆN TƯỢNG ĐẠI ĐỒNG
Hiện tượng giao thoa ngôn ngữ của chúng ta thực ra là một khuynh hướng đại đồng. Mọi sắc tộc di dân khác tại xứ này đều “chêm” tiếng Anh vào tiếng mẹ đẻ của họ, chẳng khác gì chúng ta cả. Khả năng sáng tạo của bộ óc loài người trong cách sử dụng hai ngôn ngữ thoải mái bên nhau để truyền thông hữu hiệu thực là thần kỳ.
Các ngữ học gia tại Mỹ ngày nay mệnh danh hiện tượng giao thoa ngôn ngữ ngoạn mục này là code-switching và phản bác những lời phê bình lỗi thời lên án người sử dụng nó là cẩu thả, lai căng, hoặc hỗn loạn trí tuệ. Trái lại, họ cho rằng những người có khả năng cho hai ngôn ngữ hòa hợp với nhau một cách hữu hiệu là những người thực sự đã làm chủ được cả hai ngôn ngữ ấy, và khi cần thiết [như khi giao dịch với một cá nhân đơn ngữ] họ dư khả năng sử dụng chúng một cách “tinh tuyền” không pha trộn chút nào.
Người ta từng ví von một cá nhân “đơn ngữ” [monolingual] như một ca sĩ chỉ có thể đơn ca, một cá nhân “song ngữ” [bilingual]” như một ca sĩ có thể một mình song ca, và một cá nhân “đa ngữ” [multilingual] như nhạc trưởng một ban hợp ca!
LÝ DO CỦA CODE-SWITCHING
- Tiếng Việt không có ngữ vựng hoặc thành ngữ thỏa đáng để diễn tả một ý niệm mà chúng ta đã quá quen trong tiếng Anh. Thí dụ, khi còn ở quê nhà trước 1975, lúc bị bệnh không đi làm được, chúng ta đâu có gọi điện thoại vào sở để “cáo ốm” được? Thành ra, khi diễn tả ý niệm đó trong cuộc sống hiện tại, chúng ta liền cho thành ngữ rất tiện dụng của người Mỹ là call in sick giao duyên ngay với tiếng Việt mến yêu, để nẩy sinh ra câu “Bữa nọ mình bịnh quá, đi làm hết nổi, thành ra phải call in sick rồi nhờ người ta đưa đi bác sĩ đấy!”
Những từ ngữ chuyên môn như software, blueprint, email, workshop, những công thức ngắn gọn để chào hỏi, chúc tụng, cảm tạ, hoặc chia tay trong tiếng Anh như hello, good morning, sorry, congratulations, thank you, bye cũng rất được chúng ta chiếu cố và sẵn sàng chêm vào tiếng nói chúng ta một cách tự nhiên.
- Code-switching là một cách ngăn chặn không cho người khác “nghe lóm” chuyện riêng tư của mình. Chẳng hạn, hai người Việt đang tâm sự với nhau bằng tiếng Anh trong thang máy mà chợt thấy một người Mỹ đứng bên cạnh có vẻ tò mò lắng nghe. Họ bèn chuyển câu chuyện buồn ấy sang tiếng Việt để được “yên tâm” hơn: “My wife has asked for a divorce since I lost my job last year, you know … Đã mất việc rồi lại sắp mất cả vợ nữa, tôi chẳng còn thiết sống, anh ạ.”
- Yếu tố Anh chêm trong tiếng Việt là một cách gián tiếp nói lên một mối liên kết giữa những người “đồng hội đồng thuyền” với nhau. Người viết biết chắc nhiều Việt kiều áo gấm về làng khi gặp nhau tại quê cũ thế nào cũng “pha” ê hề tiếng Anh vào tiếng Việt của họ, như thể để nhắc nhở mọi người mọi giới rằng họ là những “người Mỹ gốc Việt” chính cống sáng giá lắm đấy, chứ không phải là đồ bỏ đâu: “Hey guys, are you from Little Saigon, too? Sẽ stay tại Huế bao lâu?”
Các người Mỹ gốc Việt tranh cử vào các chức vụ công quyền mà không chêm tiếng Việt vào tiếng Anh khi tiếp xúc với cử tri đồng hương thì khó mà lấy được phiếu bầu của họ: “When I get elected as mayor of this city, kính thưa bà con cô bác, I will do my best to serve the needs of elderly folks in our dear cộng đồng…”
- Yếu tố Anh trong tiếng Việt cũng cho thấy người nói sắp chuyển sang một thái độ mới, như để cảnh giác người nghe. Này nhé, khi thấy sắp đến giờ đi học mà đứa nhỏ còn nằm dài trên giường, người mẹ song ngữ Việt-Anh có thể phát ngôn: “Này cu Tý, gần bảy giờ sáng rồi đấy nhá. Ngủ nhiều rồi mà. Now get up!” Nghe bà mẹ hiền đang nói tiếng Việt rồi bà bất chợt chuyển sang tiếng Anh ở câu cuối cùng thì cu Tý, dù có lì lợm đến mấy, chắc cũng phải nhảy ra khỏi giường tức khắc!
CHÊM TIẾNG ANH VÀO CHỖ NÀO TRONG CÂU?
- Các danh từ, động từ, tĩnh từ Anh có thể được chêm vào chỗ phù hợp trong câu: “Chị ơi, em đang depressed quá vì em và boyfriend vừa split rồi!”
- Các số từ, giới từ, liên từ Anh hầu như không thể được chêm vào câu Việt. Người viết chưa nghe ai nói: “Tôi nghĩ fifteen ngày nữa việc này mới xong.” || “Làm ơn dẫn con chó ấy across con đường dùm tôi!” || “Although Lan nghèo, cô ta rất hạnh phúc.”
- Các từ ngữ thông dụng tiếng Anh thường được chêm vào đầu hay cuối câu: “As a matter of fact, nó vừa đến thăm tôi hôm qua mà.” || “Tay ấy thì xạo hết chỗ nói rồi, you know.”
- Trong một câu kép [compound sentence] hoặc một phức hợp [complex sentence], tiếng Anh có thể chiếm nguyên một mệnh đề trong đó: “You can drink coffee, nhưng tôi sẽ uống nước trà.” || “Nếu mà anh mệt, please stay home tomorrow!”
Người viết mạn phép “chêm” tiếng Anh vào trong phần kết luận dưới đây. Rất mong quý bạn đọc không nghĩ là người viết ôm đồm nhiều ngoại ngữ quá cho nên đã bị “tẩu hỏa nhập ma” rồi:
“Code-switching giữa hai ngôn ngữ Việt và Anh là một natural phenomenon, cho nên chúng ta chẳng phải worry gì cả về issue này, OK? Vả lại, cái habit chêm tiếng Anh vào tiếng Việt này nó khó quit lắm! Quý bạn cứ try your best nói tiếng Việt “tinh tuyền” về politics hoặc jobs trong một bữa cơm gia đình mà coi. It will be a pain, tin tôi đi!”