Cách hiểu nào là đúng nhất với từ hoành sóc

1. Chỉ ra điểm khác nhau giữa câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán [qua phần dịch nghĩa] với câu thơ dịch. Có gì đáng lưu ý về không gian, thời gian trong đó con người xuất hiện? Con người ở đây mang tư thế, dáng vóc như thế nào?

2.

Anh chị cảm nhận như thế nào về sức mạnh của quân đội nhà Trần qua câu thơ “Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”?

3. “Nợ” công danh mà tác giả nói tới trong bài thơ có thể hiểu theo nghĩa nào dưới dây?

- Thể hiện chí làm trai theo tinh thần Nho giáo: lập công [để lại sự nghiệp], lập danh [để lại tiếng thơm].

- Chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước.

- Cả hai nghĩa trên.

4. Phân tích ý nghĩa của “nỗi thẹn” trong câu thơ cuối 

5. Qua những lời thơ tỏ lòng, anh [chị] thấy hình ảnh trang nam nhi thời Trần mang vẻ đẹp như thế nào? Điều đó có ý nghĩa gì đối với tuổi trẻ hôm nay và ngày mai?

Câu 1 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Chỉ ra điểm khác nhau giữa câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán [qua phần dịch nghĩa] với câu thơ dịch. Có gì đáng lưu ý về không gian, thời gian trong đó con người xuất hiện? Con người ở đây mang tư thế, dáng vóc như thế nào?

Trả lời: 

So sánh hai câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán với câu thơ dịch, ta thấy hai từ “múa giáo”chưa thể hiện được hết ý nghĩa của hai từ “hoành sóc”. “Hoành sóc” là cầm ngang ngọn giáo mà trấn giữ non sông. Cả ý nghĩa lẫn âm hưởng của từ “hoành sóc” đều tạo ra cảm giác kì vĩ và lớn lao hơn.Trong câu thơ đầu này, con người xuất hiện trong bối cảnh không gian và thời gian đều rộng lớn. Không gian mở theo chiều rộng của núi sông và mở lên theo chiều cao của ngôi sao Ngưu cao vòi vọi.

Thời gian ở đây không phải đo bằng ngày, bằng tháng mà là bằng năm, không phải mới một năm mà là đã mấy năm rồi [kháp kỉ thu]. Con người cầm cây trường giáo [cũng đo bằng chiều ngang của cả non sông], trở nên kì vĩ lớn lao khi được đặt trong một không gian, thời gian như vậy. Con người hiên ngang ấy trở nên lớn lao, mang tầm vóc của vũ trụ, non sông.

Câu 2 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Anh chị cảm nhận như thế nào về sức mạnh của quân đội nhà Trần qua câu thơ “Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”?

Trả lời: 

Câu thơ “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” có hai cách hiểu. Thứ nhất chúng ta có thể hiểu rằng: “ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”. Nhưng bên cạnh đó người đọc cũng có thể hiểu theo cách khác đó là “ba quân hùng mạnh khí thế át sao Ngưu”. Có thể nói quân đội nhà Trần mạnh về cả trí và lực, không những binh hùng tướng mạnh, mà cái làm nên hào khí Đông A ấy được phát huy mãnh liệt còn là nhờ có những vị đại tướng quân trí dũng song toàn [như: Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Phạm Ngũ Lão, Trần Nhật Duật..]. Có lẽ vì vậy tác giả mới khẳng định khí thế hùng mạnh ấy đủ sức làm nghiêng trời lệch đất.

Câu 3 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: 

“Nợ” công danh mà tác giả nói tới trong bài thơ có thể hiểu theo nghĩa nào dưới dây?

- Thể hiện chí làm trai theo tinh thần Nho giáo: lập công [để lại sự nghiệp], lập danh [để lại tiếng thơm]. 

- Chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước. 

- Cả hai nghĩa trên.

Trả lời

Tỏ lòng là bài thơ nói chí của người anh hùng. Đó là cái chí của những bậc nam nhi trong thiên hạ. Chính vì thế “món nợ công danh” mà nhà thơ nói đến ở đây vừa là khát vọng lập công, lập danh [để lại tiếng thơm, sự nghiệp lừng lẫy cho cuộc đời] lại vừa có ý nghĩa đó là “chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước”.

Thời trung đại, những người nam nhi bước ra đời với hoài bão, lí tưởng “Phải có danh gì với núi sông” [Nguyễn Công Trứ]. Với họ, lập công danh đóng góp tài sức cho đất nước là một món nợ đời mà bất kì trang nam nhi nào cũng phải trả. Ở phần cuối của bài thơ, tác giả nghe chuyện xưa mà cảm thấy “thẹn” có lẽ là bởi vì ông cảm thấy mình chưa xứng được như Vũ hầu Gia Cát Lượng, tức là ông xấu hổ khi bản thân mình chưa lập được công danh gì lớn lao để giúp nước, cứu đời. 

Câu 4 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1:  Phân tích ý nghĩa của “nỗi thẹn” trong câu thơ cuối 

Trả lời: Trong câu thơ cuối, nỗi thẹn đã khẳng định nhân cách của người anh hùng Phạm Ngũ Lão. Ông “thẹn” vì chưa có được tài năng mưu lược như Vũ hầu Gia Cát Lượng [Khổng Minh – đời Hán] để giúp dân cứu nước, thẹn vì trí và lực của mình thì có hạn mà nhiệm vụ khôi phục, giữ gìn giang sơn còn nhiều ngổn ngang, bộn bề. Nỗi thẹn vì việc nước nặng nề mà năng lực của mình lại không đủ cũng là những day dứt trăn trở của Nguyễn Trãi, hay Nguyễn Khuyến sau này. Đó là những nhân cách cao đẹp, họ thẹn với người xưa là bởi vì trong họ sôi sục khát vọng được hoàn thành trách nhiệm với non sông đất nước

Câu 5 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Qua những lời thơ tỏ lòng, anh [chị] thấy hình ảnh trang nam nhi thời Trần mang vẻ đẹp như thế nào? Điều đó có ý nghĩa gì đối với tuổi trẻ hôm nay và ngày mai?

Trả lời: 

Người xưa có nói rằng: “Quốc gia lâm nguy, thất phu hữu trách”. Câu nói này quả rất đúng với tinh thần của bài Tỏ lòng. Đọc những dòng thơ đầy hào hùng khí thế ấy, người đọc có thể cảm nhận rõ vẻ đẹp sức vóc và ý chí của những trang nam nhi thời đại nhà Trần. Âm hưởng anh hùng ca, hào khí Đông A của thời đại cũng do những con người ấy tạo nên, và chính những âm hưởng ấy làm tôn lên vẻ đẹp anh hùng mạnh mẽ của họ. Họ từ bỏ đi lối sống cá nhân tầm thường, ích kỉ để sẵn sàng hi sinh thân mình cho sự nghiệp giúp nước cứu đời. Họ giấu đi cái bản ngã của mình để cống hiến hết mình vì tổ quốc, họ nói chí lớn, tỏ lòng một cách sáng trong để thể hiện được khí phách của người nam nhi giữa cuộc đời này. Có thể nói tinh thần và ý chí ngoan cường của những con người ấy vẫn sẽ mãi là lí tưởng cho nghị lực và sự phấn đấu của tuổi trẻ hôm nay và cho đến mãi về sau. 

GHI NHỚ:

Tỏ lòng là bài thơ Đường luật ngắn gọn, đạt tới độ súc tích cao, khắc họa được vẻ đẹp của con người có sức mạnh, có lí tưởng, nhân cách cao cả cùng khí thế hào hùng của thời đại.