Hiện nay Bộ Y tế đã cấm sử dụng hàn the trong thực phẩm, tuy nhiên hàn the vẫn được bày bán và sử dụng để cho vào các loại thực phẩm như bánh đa, bánh đúc, bánh phở, bún, thạch, giò, chả… để tạo độ giòn dai bất chấp những tác hại không lường của nó gây ra đến sức khỏe con người
Hàn the là một hợp chất hóa học của nguyên tố B [Bo] với Natri và Oxy, là muối của axit boric [H3BO3], có tên thương mại theo tiếng Anh là Sodium Tetraborate, Sodium Pyroborate, Sodium Peborate… gọi tắt là Borax. Tên gọi theo tiếng Hán-Việt là băng sa, bồng sa, nguyên thạch. Hàn the là một loại muối ở dạng tinh thể màu trắng đục, không mùi, không vị, ít tan trong nước nguội [1,9g/l] nhưng tan nhiều trong nước nóng. Khi tan trong nước sẽ tạo ra axit Boric và chất kiềm mạnh Natri Hydroxit [NaOH].
Ứng dụng của hàn the: Vì hàn the có khả năng diệt khuẩn, khửi mùi, tẩy rửa nên được ứng dụng khá nhiều trong gia đình, công nghiệp và y học
Trong gia đình: Hàn the có mặt trong một số chất diệt kiến, gián, bảo quản gỗ, chất làm mềm nước, sử dụng để tiệt trùng, giặt tã lót cho trẻ em, tẩy rửa toilet…
Trong công nghiệp: Hàn the được sử dụng để sản xuất thuỷ tinh, men sứ các loại, men tráng đồ sắt, nguyên liệu để sản xuất bột giặt, chất tẩy rửa, thuốc diệt côn trùng,…
Trong y học: Hàn the được dùng với liều lượng vừa phải để bôi ngoài da, nhỏ mắt, súc miệng khi bị chàm, viêm da, viêm răng lợi, đau mắt,…
Trong thực phẩm: Tuy hàn the đã bị cấm từ lâu tuy nhiên một số người vẫn sử dụng hàn the với mục đích hạn chế lên men, chống nấm mốc, diệt khuẩn,… giúp cho thực phẩm tươi lâu, màu sắc bắt mắt, tăng độ dẻo dai của một thực phẩm như giò chả, hủ tiếu, bánh tráng,…
[Hàn the là chất cấm sử dụng trong thực phẩm]
Tác hại của hàn the
Về tác hại của hàn the, các nghiên cứu độc học đã chỉ ra rằng hàn the có khả năng tích tụ trong cơ thể gây tổng thương gan và thoái hóa cơ quan sinh dục. Hàn the còn gây tổn thương ruột, não và thận. Khi sử dụng thực phẩm có hàn the, hàn the sẽ được đào thải qua nước tiểu 81%, qua phân 1%, qua mồ hôi 3%, còn 15% được tích tụ trong cơ thể, đặc biệt ở mô mỡ, mô thần kinh.
Đối với phụ nữ có thai, hàn the còn đào thải qua sữa và rau thai, gây độc hại cho thai nhi. Ngoài ra hàn the còn dẫn đến hiện tượng khó tiêu, chán ăn, gây mệt mỏi. Khi thực phẩm có chứa hàn the tới dạ dày sẽ ức chế quá trình hoạt động của các men tiêu hóa, làm trơ các lớp xốp trên bề mặt dạ dày và màng ruột, làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cơ thể. Nếu dùng thực phẩm có hàn the lâu ngày, tác hại sẽ làm tăng dần, làm ảnh hưởng tới sự phát triển, đặc biệt là đối với trẻ em trong tuổi trưởng thành.
Ngộ độc do hàn the: Ngộ độc hàn the có thể là ngộ độc cấp tính hoặc ngộ độc mãn tính
Ngộ độc cấp tính: Xảy ra trung bình từ 6-8 giờ sau khi ăn hoặc nuốt phải hàn the, với các triệu chứng: Bồn nôn, nôn; tiêu chảy; đau co cứng cơ, co giật; chuột rút vùng bụng, vật vã, cơn động kinh; dấu hiệu kích thích màng não và kích động; tróc da, phát ban, đặc biệt vùng mông, gan bàn tay; có thể có các dấu hiệu suy thận; nhịp tim nhanh, sốc trụy mạch, da xanh tím, co giật, hoang tưởng và hôn mê. Với liều từ 2-5g axit Boric hoặc 15-30g Borax, nạn nhân có thể chết sau 36 giờ, theo các kết quả nghiên cứu liều bắt đầu gây hại là từ 10-40ppm [1ppm=1mg/kg]. Liều gây chết trung bình [LD50] trên chuột qua đường miệng là 5,14-5,16g/kg.
Ngộ độc mãn tính: Do khả năng tích lũy trong cơ thể của hàn the, gây ảnh hưởng quá trình tiêu hóa, hấp thụ, quá trình chuyển hóa và chức phận của thận, biểu hiện bằng: Mất cảm giác ăn ngon, giảm cân; nôn, tiêu chảy nhẹ; mẩn đỏ da, cùng với tróc da, đặc biệt ở mông, lòng bàn tay và lòng bàn chân; rụng tóc; suy thận; cơn động kinh co giật, da xanh xao, suy nhược không phục hồi được.
Sơ cứu khi ngộ độc cấp tính hàn the: Khi ngộc độc hàn the chúng ta cần phải gây nôn nếu còn sớm và trong trường hợp nạn nhân mất ý thức, hoặc lơ mơ, hãy để nằm nghiêng tư thế an toàn, chuyển nhanh chóng vào bệnh viện cấp cứu.
Cách phân biệt giò, chả có chứa hàn the
Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, người dân có thể căn cứ vào những tiêu chí sau để phân biệt giò có chứa hàn the hay không:
- Quan sát: Mặt giò cắt phải mịn và ướt, đôi chỗ trên mặt có vài rỗ xốp. Đó là do giò được làm từ thịt ngon, nghiền thịt cho độ quánh dẻo, bọc lớp không khí. Khi luộc hoặc hấp giò, không khí bục tạo ra mặt xốp. Giò lụa được gọi là ngon khi cắt ra có màu trắng ngà hơi ngả sang màu hồng nhạt. Giò quá bở, không có mùi thơm, không có lỗ rỗ trên bề mặt thì tức là đã bị trộn với bột, còn nếu giò giòn, dai, mịn bất thường thì đã bị pha với hàn the trong khi chế biến.
- Mùi hương: Mùi giò ngon chỉ thoang thoảng, quyện với hương của lá gói. Nếu cắt miếng giò, thấy thơm lừng mùi giò, thì nên thận trọng, có thể chúng đã được tẩm hương thịt.
- Vị: Giò ngon, khi cắn, miếng không bị bở. Hương vị đặc trưng của giò còn ở cuống họng, sau khi nuốt. Giò khi ăn sẽ có vị thơm ngọt, giòn, mềm, không có cảm giác khô rắn, không bị bã.
Ngoài ra, muốn thử giò, chả có hàn the hay không, bạn có thể lấy miếng giấy nghệ [giấy thử ngâm nước nghệ tươi rồi phơi khô] ấn vào bề mặt sản phẩm. Sau một phút quan sát, nếu thấy giấy nghệ chuyển từ màu vàng sang đỏ là thực phẩm có hàn the.
Hiểu đúng và đủ về lợi ích và tác hại của hàn the
[VOH] - Bạn đã từng nghe nói về hàn the, nhưng có thể bạn chưa biết cụ thể về loại chất này cũng như những ứng dụng của nó trong thực phẩm. Hãy tìm hiểu ngay hàn the là gì qua bài viết dưới đây.
Hàn the là muối borat natri, thường tồn tại ở dạng tinh thể trong suốt hoặc bột màu trắng, không mùi, vị ngọt và hơi cay, hòa tan rất tốt trong nước.
Trong hàn the có natri [Na] và bo [B, boron]. Bo là một nguyên tố đứng thứ 5 trong bảng tuần hoàn Mendeleev, có trọng lượng 10.8, có đặc tính hóa học của cả kim loại và á kim. Trong tự nhiên, bo thường tồn tại dưới dạng muối với natri và canxi. Bo có ở trong đất với hàm lượng từ 0.1 đến 3mg/kg đất.
Trong thực phẩm, hàn the thường được dùng để bảo quản thức ăn [Nguồn: Internet]
Nước sông, hồ, giếng khoan thường có hàm lượng bo dưới 1mg/lít. Trong không khí cũng có một lượng nhỏ nguyên tố bo, do ô nhiễm bụi công nghiệp hoặc do nguyên tố này bốc hơi cùng nước biển, sông và hồ.
Với một lượng nhỏ, bo cần cho sự phát triển bình thường của động vật và thực vật, tuy nhiên quá nhiều bo lại gây hại cho động thực vật.
Natri cũng là nguyên tố hóa học cần thiết cho sự phát triển bình thường của mọi sinh vật. Tuy nhiên, khẩu phần ăn có nhiều natri thường dẫn đến bệnh tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim, suy thận, xuất huyết não, một số loại ung thư đường tiêu hóa.
2. Hàn the có tác dụng gì?
Từ lâu, hàn the đã được sử dụng rộng rãi trong sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, dược phẩm và thực phẩm, nghiên cứu khoa học cũng như cuộc sống hàng ngày.
2.1 Trong sản xuất công nghiệp
Borat natri được sử dụng trong công nghệ luyện kim, chế tác vàng bạc. Bột borat natri được dùng để đánh bóng bề mặt kim loại, sản xuất men sứ, kính chống nấm, một số vật liệu chịu nhiệt, xà phòng giặt và một số loại chất tẩy rửa.
2.2 Trong nông nghiệp
Với một lượng nhỏ, nguyên tố bo thúc đẩy quá trình phát triển của cây trồng, nhất là trong quá trình ra hoa, kết quả, đâm chồi và phát triển rễ cây. Tuy nhiên, cây trồng trên vùng đất có nhiều borat natri thường lại bị còi cọc, giảm năng suất và chóng thoái hóa. Động vật cũng chỉ cần một lượng rất nhỏ nguyên tố bo.
2.3 Trong phòng thí nghiệm
Borat natri được dùng làm chất đệm trong phân tích gen [ADN], phân tích sắc phổ hoặc tạo dung dịch nhũ tương nhằm hòa tan các chất hóa học khác trong nước.
2.4 Trong y tế
Hàn the được sử dụng để sản xuất một số dung dịch diệt khuẩn ngoài da hoặc ở niêm mạc, thuốc tẩy uế và hóa chất diệt côn trùng [kiến, bọ chét, gián,…]
2.5 Trong thực phẩm
Tác dụng của hàn the trong thực phẩm là giúp hạn chế lên men, chống nấm mốc, diệt khuẩn,…giúp cho thực phẩm tươi lâu, màu sắc bắt mắt, tăng độ dẻo dai của một số thực phẩm như giò chả, hủ tíu, bánh tráng,…
Hàn the thường được dùng trong khi chế biến các loại giò chả, bún, bánh phở,...[Nguồn: Internet]
2.6 Trong sinh hoạt
Nhiều người thường dùng hàn the để đánh bóng nồi, chảo; tiêu diệt nấm mốc trong nhà; dùng để tẩy sạch toilet,…
3. Hàn the có gây hại cho sức khỏe không?
Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy những biến đổi đáng lo ngại liên quan đến sử dụng hàn the trên động vật thí nghiệm. Phần lớn muối borat natri [hàn the] trong thực phẩm được hấp thu rất nhanh, tích lũy trong xương, tuyến lách, tuyến giáp trạng và đào thải qua nước tiểu.
Lượng đào thải thường thấp hơn lượng hấp thu, dẫn tới tình trạng tăng lắng đọng của chất này trong cơ thể, nhất là khi có biểu hiện suy thận. Thí nghiệm trên chuột, chó và thỏ đều cho thấy sử dụng hàn the liều cao gây teo nhỏ tinh hoàn, giảm số lượng và chất lượng tinh trùng ở con đực, gây nhiễm độc thai nghén và đẻ non ở con cái, giảm cân nặng sơ sinh và dị dạng bào thai.
Do cơ chế hấp thu, vận chuyển, dự trữ và đào thải borat natri ở người và động vật là hoàn toàn giống nhau, borat natri cũng có thể gây ra những hậu quả tương tự ở người. Chính vì thế, nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đã cấm sử dụng hàn the trong chế biến thực phẩm.
Mặc dù Bộ Y tế đã có quy định cấm sử dụng hàn the và đưa ra danh mục chất phụ gia thay thế từ nhiều năm nay, nhưng việc sử dụng hàn the trong sản xuất và chế biến thực phẩm ở Việt Nam vẫn chưa thể kiểm soát được, đặc biệt là ở các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ tại địa phương vẫn cố tình dùng hàn the trong sản xuất giò, chả, nem chạo, bánh phở, bún, bánh đúc, bánh cuốn...nhằm tăng độ giòn, dai và cũng giúp bảo quản thực phẩm được lâu trong điều kiện môi trường nóng ẩm của Việt Nam.
Việc sử dụng hàn the không đúng cách với liều lượng nhiều sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của con người. Cụ thể:
- Khi ăn phải thực phẩm có hàn the, cơ thể đào thải thì ít mà tích tụ lại trong nội tạng thì nhiều. Khi lượng hàn the lên tới 5g thì gây ngộ độc cấp và mãn tính.
- Đối với những người có đường ruột yếu thì khi ăn phải thực phẩm chứa hàn the dễ gây tiêu chảy, đau bụng, nôn mửa,…
- Hàn the kích thích hệ thần kinh dễ gây trầm cảm, riêng thận phải lọc nhiều chất độc nên lâu ngày sẽ suy yếu và rối loạn chức năng.
- Hàn the còn gây rụng tóc, rối loạn kinh nguyệt, đặc biệt là nguy hiểm cho trẻ em và thai nhi.
4. Lời khuyên
Sử dụng chất phụ gia để bảo quản thực phẩm là điều không nên vì ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe trước mắt và lâu dài. Vì thế, bạn nên áp dụng các biện pháp bảo quản thực phẩm không dùng hóa chất như:
Hãy bảo quản thực phẩm một cách an toàn nhất và nên sử dụng thực phẩm tươi [Nguồn: Internet]
Ngoài nắm được các biện pháp bảo quản thực phẩm an toàn, bạn nên sáng suốt khi lựa chọn thực phẩm cho gia đình. Hãy tập thói quen đọc nhãn mác hàng hóa, trao đổi với người bán về nguồn gốc và xuất xứ của thực phẩm, mua hàng ở những cửa hiệu quen thuộc, uy tín. Đặc biệt, hãy tăng cường ăn thực phẩm tươi sống và giảm ăn các thực phẩm chế biến sẵn.