Tổ chức hoạt động trải nghiệm là một hoạt động giáo dục có ý nghĩa thiết thực và đem lại những hiệu quả nhất định đáp ứng tốt những yêu cầu đổi mới trong giáo dục phổ thông nói chung và giáo dục mầm non nói riêng. Tuy nhiên, để phát huy những lợi ích của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục trẻ, góp phần phát triển toàn diện cho trẻ em ở lứa tuổi mầm non, nhà giáo dục cần phải xác định rõ được những phương pháp và điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm sao cho phù hợp với thực tiễn mà một trong những yếu tố cần thiết phải kể đến là phương pháp thực hành – trải nghiệm trong giáo dục mầm non để vận dụng vào thực tiễn tổ chức hoạt động trải nghiệm cho trẻ.
Học sinh trường mầm non Trumpkids tham gia trải nghiệm tại Phân hiệu ĐHTN tại tỉnh Lào Cai
1. Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục mầm non
Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong giáo dục mầm non tức là giúp trẻ em ở lứa tuổi này được trải qua các hoạt động, được làm, được tiếp xúc trực tiếp, thông qua các hoạt động thực tế để trẻ được lĩnh hội, nhận thức và cảm nhận thấu đáo các nội dung giáo dục, qua đó giúp trẻ tăng cường hiểu biết, phát triển kĩ năng, định hình các giá trị sống và phát triển tiềm năng bản thân.
Phương pháp thực hành – trải nghiệm là phương pháp giúp trẻ trong quá trình tìm hiểu, khám phá và lĩnh hội sự vật, hiện tượng một cách sâu sắc, ngoài nghe giáo viên nói, quan sát, trẻ cần trực tiếp tham gia các hoạt động thực tế để phát hiện ra những tính chất đặc trưng của sự vật hiện tượng.
Ở bậc học mầm non có rất nhiều các phương pháp khác nhau để tổ chức hoạt động trải nghiệm cho trẻ, trong đó phương pháp thực hành – trải nghiệm là một trong những phương pháp giúp trẻ tích lũy được những kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết góp phần phát triển tiềm năng của bản thân trẻ.
2. Vận dụng phương pháp thực hành – trải nghiệm trong giáo dục mầm non
Phương pháp thực hành – trải nghiệm trong tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho trẻ mầm non thường gắn với các phương pháp cụ thể như:
Phương pháp thực hành thao tác với đồ vật, đồ chơi: Đây là phương pháp giúp trẻ sử dụng và phối hợp các giác quan trong hoạt động, phát triển sự linh hoạt của các giác quan trong hoạt động nhận thức, cũng như rèn sự linh hoạt khéo léo trong vận động của cơ thể, của đôi bàn tay, hình thành các phẩm chất vận động cho trẻ thông qua các hành động, thao tác với đồ vật,đồ chơi, qua đó giúp trẻ được trải nghiệm các thao tác hành động với đồ vật, đồ chơi giúp trẻ lĩnh hội được những kinh nghiệm của lịch sử – xã hội ẩn tàng trong thế giới đồ vật. Vì vậy, giáo viên cần thường xuyên cho trẻ khám phá đồ vật, đồ chơi thông qua các hoạt động thực tiễn với đồ vật như: Cầm, nắm, chồng xếp, xếp hạt, xâu hạt…
Khi tổ chức cho trẻ thực hành thao tác với đồ vật, đồ chơi cần chú ý đến khả năng của trẻ, cũng như các điều kiện thực tiễn, hướng dẫn làm mẫu cho trẻ quan sát để trẻ bắt chước và làm theo. Quan sát trẻ hoạt động, giúp đỡ trẻ khi cần thiết, nhận xét đánh giá sản phẩm hoạt động của trẻ trên tinh thần động viên khích lệ, tạo hứng thú, niềm tin và động lực cho trẻ trong các hoạt động tiếp theo.
Trẻ 24 – 36 tháng tham gia trải nghiệm xâu hạt và xếp chồng các khối gỗ
Phương pháp trò chơi: Là thông qua hoạt động chơi để thực hiện các mục tiêu giáo dục và dạy học cho trẻ và cũng qua chơi trẻ được trải nghiệm cuộc sống, hoạt động, công việc, các mối quan hệ của người lớn trong xã hội.
Phương pháp dạy học bằng trò chơi gây được hứng thú tích cực cho trẻ, khi tham gia vào trò chơi trẻ được hoạt động với niềm vui sướng và hạnh phúc vô tận khiến cho việc dạy học và giáo dục trẻ trở lên nhẹ nhàng mà hiệu quả lại cao.
Các trò chơi thường được tổ chức cho trẻ ở trường mầm non như: Trò chơi đóng vai theo chủ đề, trò chơi học tập, trò chơi đóng kịch, trò chơi xây dựng kiến trúc, trò chơi vận động… Việc lựa chọn các các trò chơi để qua đó tổ chức hoạt động trải nghiệm phải được giáo viên tiến hành công phu sao cho phù hợp với mục tiêu, nội dung và các chủ đề giáo dục cho trẻ mầm non. Khi tổ chức giáo viên cần phải luôn khéo léo, không áp đặt gò bó để giữ được tính hồn nhiên của trẻ thơ, kích thích trí thông minh, trí tưởng tượng, phát huy sáng kiến, làm giàu cảm xúc cho trẻ.
Trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tham gia trải nghiệm trò chơi vận động kéo co
Trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi tham gia trải nghiệm trò chơi đóng vai làm bác sĩ
Phương pháp luyện tập: Là phương pháp được thực hiện khi trẻ phải hoàn thành một nhiệm vụ thực tiễn nào đó do người lớn yêu cầu như xây trường tiểu học, công viên, xây một cây cầu…. Phương pháp luyện tập có hai cách giao nhiệm vụ cho trẻ, thứ nhất là giao nhiệm vụ theo mẫu có sẵn, trẻ được xem mẫu do giáo viên giới thiệu về đối tượng, nhưng quan trọng nhất là giải thích cho trẻ biết cách làm thế nào. Cách thứ hai là giao nhiệm vụ theo điều kiện, ở đây trễ chỉ được giới thiệu những điều kiện để làm nhiệm vụ, qua đó kích thích tính tích cực, chủ động đồng thời khơi dậy nhiều sáng kiến của trẻ khi hoạt động. Tổ chức phương pháp luyện tập giáo viên cần lưu ý cho trẻ luyện tập đi luyện tập lại nhiều lần, bài tập phải sắp xếp từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, thường xuyên cho trẻ luyện tập hàng ngày, có như vậy trẻ được trải nghiệm trong các hoạt động thường xuyên, giúp trẻ hình thành những kĩ năng cần thiết.
Trẻ 5 – 6 tuổi trải nghiệm xây khu phố của bé
Phương pháp làm thí nghiệm đơn giản: Là phương pháp tổ chức cho trẻ thực hiện hành động thực tiễn tạo ra một kết quả nào đó nhằm kiểm định tính chất của sự vật và hiện tượng xung quanh. Ví dụ như: quan sát sự nảy mầm của hạt, cho các thanh nam châm tác động vào nhau để tạo ra sức hút, lực đẩy, cho gió thổi làm quay chong chóng hay đậy nắp lên cốc nước sôi để hơi nước ngưng tụ lại đó, tạo thành những giọt nước [như mưa]…..Đây là phương pháp giúp trẻ được trải nghiệm qua các tình huống thực tiễn mà giáo viên tổ chức, giúp trẻ có cơ sở nhận thức khám phá thế giới xung quanh, phát huy tính tích cực hoạt động, óc tò mò, trí tưởng tượng sáng tạo của trẻ phát triển.
Trẻ 5 – 6 tuổi tham gia trải nghiệm thí nghiệm hạt nảy mầm
Như vậy có thể nói phương pháp thực hành – trải nghiệm bao gồm các phương pháp nêu trên góp phần giúp giáo viên tổ chức hoạt động trải nghiệm thành công. Tuy nhiên, hiệu quả của các phương pháp này trong quá trình thực hiện còn bị chi phối bởi nhiều yếu tố, do đó người giáo viên mầm non phải luôn có sự chủ động, linh hoạt và sáng tạo trong quá trình hoạt động.
Tổ chức hoạt động trải nghiệm có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục trẻ em mầm non, giúp trẻ biết vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thái độ và cả những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn một cách sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới trong giáo dục mầm non hiện nay.
Bài và ảnh: La Thị Bích Ngọc – Khoa Sư phạm
Skip to content
Học trải nghiệm, hiểu một cách đơn giản, là quy trình ‘học thông qua thực nghiệm’. Nói một cách cụ thể hơn, quy trình này bắt đầu với việc thực hành, thực nghiệm và sau đó người học phân tích, suy ngẫm về sự trải nghiệm và kết quả của sự trải nghiệm đó. Quy trình này giúp học sinhcủng cố kiến thức, hình thành và phát triển các năng lực, kỹ năng, hành xử mới và thậm chí là cách tư duy mới. Cách tiếp cận trên được xem là có nhiều điểm ưu việt so với phương pháp giáo dục truyền thống [chủ yếu tập trung vào việc cung cấp kiến thức/thông tin và truyền tải thông tin qua các bài giảng]. Học thông qua thực hành là quá trình học sinh học từ kinh nghiệm của chính mình thông qua việc tiếp xúc trực tiếp với học liệu, vật chất, đối tượng khác với việc học thông qua đọc một cuốn sách tức là thông qua kinh nghiệm của người khác được đúc kết lại bằng văn bản.
THỰC NGHIỆM – TRẢI NGHIỆM – SUY NGẪM & PHÂN TÍCH – KHÁI NIỆM HOÁ [TRI THỨC]
Nguồn: Todd Fitch and Janet Watson, Experiential Learning, University of California Berkeley, 2014.
Ưu thế của giáo dục trải nghiệm trong phát triển tư duy đã được nhiều nhà khoa học chứng minh. Herman Ebbinghaus – nhà vật lý học người Đức, người đi tiên phong trong nghiên cứu thực nghiệm và trí nhớ đã chỉ ra rằng nếu tỷ lệ tiếp thu của bạn [từ một bài giảng] là 100% vào ngày thứ nhất thì tới ngày thứ hai, con số ấy sẽ giảm đi đáng kể từ 50-80% và cứ thế đến khi chỉ còn 2-3% vào ngày cuối cùng của tháng. Tương tự như vậy, theo William Glasser, chúng ta chỉ học được 10% từ việc đọc, 20% từ việc nghe [từ người khác]. Trong khi đó, ông cho rằng 80% kiến thức chúng ta tiếp thu được là thông qua việc trải nghiệm thực tế.
Không chỉ có tầm quan trọng đối với việc phát triển trí nhớ, GDTN còn được chứng minh là giúp cho con người phát triển toàn diện: phát triển kỹ năng quan sát, kỹ năng nhận thức và tư duy, kỹ năng ứng xử, kỹ năng cảm nhận, biểu đạt tình cảm [Toddthe Fitch and Janet Watson 2014]. Học thông qua trải nghiệm cũng được đánh giá là giúp phát triển các năng lực của thế kỷ 21: 4 C [Critial thinking – Communication – Collaboration – Creativity/ Tư duy phản biện – Giao tiếp – Hợp tác – Sáng tạo].
Thực tế thì những điều này cũng không có gì là mới. Thực nghiệm là nền tảng của khoa học phương Tây. Nhiều triết gia, nhà khoa học đã có những phát biểu về vai trò của trải nghiệm. Ví dụ, Aristotle [384-322 TCN] đã nói: “For things we have to learn before we can do, we learn by doing” [Với những gì chúng ta cần phải học trước khi làm, chúng ta sẽ học thông qua hành]. Còn Albert Einstein [1879-1955] thì cho rằng nguồn tri thức duy nhất đến từ trải nghiệm [“The only source of knowledge is experience”]. Tuy nhiên nếu như ở các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, hoạt động trải nghiệm được thiết kế một cách công phu khi tích hợp trong chương trình phổ thông thì dường như đây vẫn còn là vấn đề tương đối xa vời đối với hệ thống giáo dục Việt Nam.
Ý thức được tầm quan trọng của giáo dục trải nghiệm [GDTN], Bộ Giáo dục và Đào tạo đang có kế hoạch tích hợp hoạt động trải nghiệm vào các chương trình giáo dục chính thống [Xem Chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ giáo dục, 28/12/2018]. Một số trường tư thục thậm chí đã bắt đầu áp dụng mô hình này trong thực tế. Song song với đó, các dịch vụ giáo dục trải nghiệm [được cung cấp bởi các cơ sở ngoài trường học như viện nghiên cứu, bảo tàng, trang trại giáo dục, công ty tổ chức sự kiện] cũng ngày càng phong phú. Tuy nhiên, theo quan sát và đánh giá của chúng tôi, những mô hình giáo dục trải nghiệm hiện tại vẫn còn nhiều điểm hạn chế, chẳng hạn như:
- Nhiều chương trình GDTN còn mang nặng tính hình thức và có tần suất rất thấp [1-2 buổi/học kỳ]. Một buổi trải nghiệm được tổ chức đồng thời cho 100-200 học sinh, thậm chí nhiều hơn, ở các cấp học khác nhau [nghĩa là có mức độ nhận thức khác nhau] nơi mà học sinh đến chủ yếu để nghe [thậm chí nhiều em còn không nghe rõ] giới thiệu về một chủ đề gì đó thì khó có thể gọi là Tương tự như vậy, một mô hình khá phổ biến hiện nay là đưa học sinh đến các trang trại giáo dục nơi mà các em chủ yếu được làm những việc kiểu như sờ vào cây, bới khoai [đã được vùi một cách có chủ đích trước đó] trong một đống cát/đất trên nền bê tông, cưỡi ngựa trong vài phút. Cách làm này giống với một buổi dã ngoại đơn thuần hơn là một buổi học trải nghiệm.
- Một số chương trình làm tốt hơn [áp dụng theo mô hình STEM/STEAM] nhưng chỉ tập trung vào lĩnh vực khoa học tự nhiên chứ chưa có các chương trình học trải nghiệm hay về khoa học xã hội, khoa học sự số Bên cạnh đó, các chương trình này thường dựa trên những thí nghiệm “vui” gây cho học sinh sự tò mò sau đó giải thích hiện tượng bằng cách cung cấp kiến thức thay vì hướng dẫn học sinh theo quy trình khoa học. Do vậy các chương trình này chưa thực sự được thiết kế để xây dựng và phát triển năng lực tư duy [ví dụ như thông quan việc hình thành khả năng đặt câu hỏi, khả năng quan sát, so sánh, suy luận và phân tích] và các kỹ năng mềm như làm việc nhóm, lãnh đạo, thuyết trình, v.v.
Ngoài ra, đa phần các chương trình GDTN được xây dựng một cách rời rạc, thiếu tính liên tục, tổng thể và hệ thống.
Chương trình trải nghiệm sáng tạo tích hợp liên môn được xây dựng dựa trên sự tham khảo các phương pháp và mô hinh giáo dục trải nghiệm của các nước phát triển như Mỹ, Úc, Pháp, Nhật Bản, mô hình năng lực của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế Thế giới [OECD Learning Compass 2030] và khung các kỹ năng Thế kỷ 21 thuộc chương trình P21 [Partnership 21st Century Skills] tích hợp với kiến thức khoa học của Bộ Giáo dục và Đào tạo ở bậc học tương đương.
Mục tiêu giáo dục chính mà HILL hướng tới là sự phát triển toàn diện của trẻ và đặt biệt chú trọng phát triển năng lực tư duy phản biện và sáng tạo cho trẻ thong qua học thực nghiệm các nội dung khoa học tự nhiên và trải nghiệm văn hoá – xã hội đồng thời lồng ghép các kỹ năng sống và làm việc.
- Khoa học tự nhiên [khoa học sự sống, vật lý và hóa học, trái đất và vũ trụ]
- Tri thức văn hóa xã hội [lịch sử, địa lý, di sản văn hóa]
- Kiến thức khởi nghiệp và tài chính
- Ý thức công dân
- Kiến thức về sức khỏe và môi trường
- Nhận thức về các vấn đề toàn cầu
- Quan sát, đặt câu hỏi, thu thập và xử lý thông tin
- Suy ngẫm về quá trình trải nghiệm
- Phân tích, khái quát hóa vấn đề
- Đề xuất chính kiến, ý tưởng, góc nhìn mới
- Ra quyết định và hành động
- Khả năng thích nghi và hội nhập
- Khả năng giao tiếp và hợp tác
- Óc sáng kiến và sự tự chủ
- Kỹ năng lãnh đạo và ý thức trách nhiệm
- Thấu hiểu sự khác biệt về văn hóa