Sách Những đô thị trong tương lai của nhà báo Julie Lardon thuộc tủ sách Thế giới tương lai do Nhà xuất bản Kim Đồng chủ biên - Ảnh: HỒ LAM
Tọa đàm Đô thị hiện đại và đô thị bền vững tại Đường sách TP.HCM mới đây, các diễn giả bàn về các đô thị lớn hiện nay, biểu tượng của sự sống hiện đại, nhưng đâu đó vẫn còn nhiều góc khuất như: ô nhiễm, ngập lụt, nghèo đói…
Tọa đàm gợi mở ra nhiều ý kiến hay cho tương lai của những đô thị lớn trên thế giới và tại Việt Nam.
Đô thị hóa quá nhanh gây áp lực lớn cho hạ tầng
Quá trình đô thị hóa diễn ra như một quy luật phát triển tất yếu trong đời sống. Nhưng khi diễn ra ồ ạt, nó cũng sẽ đem lại một số bất cập cho xã hội, nổi cộm nhất là vấn đề ô nhiễm môi trường, ô nhiễm tiếng ồn.
Nhà báo người Pháp Julie Lardon trò chuyện trong tọa đàm - Ảnh: HỒ LAM
Nhà báo, tác giả Julie Lardon cho biết đô thị hóa diễn ra nhanh thì sẽ không kiểm soát được quy hoạch, gây áp lực rất nhiều cho hạ tầng.
Cô nói: "Tôi đã đi đến những nơi mà ở đó sự phát triển đô thị đạt đến đỉnh cao rực rỡ. Nhưng không phải quốc gia nào cũng được như vậy.
Tôi cũng từng chứng kiến tình trạng thành phố quá tải dân cư. Nhiều người chấp nhận sống ở những khu ổ chuột, ngoại vi thành phố dù điều kiện ở đó rất thiếu thốn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe".
Lý giải cho việc quá tải này, nhà văn - kiến trúc sư Đinh Khoa giải thích: "Nếu xây dựng không có kiểm soát thì vô hình trung sẽ tăng áp lực hạ tầng đô thị lên rất nhiều".
Anh đưa ra ví dụ về hệ thống nước thải. Nếu số lượng nước thải ra nhiều quá mà hệ thống không kịp xử lý hết, trong khi dân số đô thị ngày càng đông thì sẽ gây quá tải và có thể dẫn đến ô nhiễm môi trường.
Điều này cho chúng ta thấy tầm quan trọng của việc kiểm soát các thiết kế hạ tầng và xây dựng phù hợp với dân số thực tế.
Nhà báo Lardon chia sẻ thêm: "Ở Pháp, chúng tôi không chuộng những tòa nhà cao tầng. Các công trình bị kiểm soát rất chặt trong việc cấp phép xây dựng".
Tương lai khó trả lời
Vậy có tương lai nào cho việc phát triển đô thị theo xu hướng bền vững? Buổi tọa đàm đã có nhiều ý kiến đóng góp cho vấn đề này.
Nhà văn, kiến trúc sư Nguyễn Đinh Khoa nêu ý kiến trong chương trình - Ảnh: HỒ LAM
"Xu hướng phát triển đô thị bền vững chắc chắn sẽ là một xu thế mới trên thế giới. Riêng ở Việt Nam, tôi đã chứng kiến được rất nhiều chủ đầu tư quan tâm đến các công trình xanh.
Tất nhiên, nếu mình muốn có một đô thị bền vững thì công trình bên trong nó phải thực sự đi theo hướng bền vững", nhà văn, kiến trúc sư Đinh Khoa nhận định.
Hiện nay, có một số công trình cũng được phân ra theo từng cấp độ, thể loại. Mỗi công trình sẽ có những tiêu chí công trình xanh nhất định.
Cũng có ý kiến cho rằng có nên phát triển đô thị bền vững dựa trên những đô thị cũ đang có sẵn.
Nhà văn, kiến trúc sư Đinh Khoa nêu ý kiến: "Những công trình cũ có thể sẽ có giá trị nghệ thuật to lớn. Vì vậy, chúng ta cần cân nhắc xem giá trị sử dụng của công trình đó như thế nào, nó có còn phù hợp nữa hay không".
Nhà báo Julie Lardon cho biết ở cả phương Đông lẫn phương Tây đều có những thành phố đối diện với nguy cơ chìm trong nước biển do sự biến đổi khí hậu. Cô đưa ra sáng kiến là có thể xây dựng những thành phố nổi trên mặt biển.
Cô khẳng định tương lai của đô thị hóa bền vững rất khó để trả lời vì nó cần nhiều sự chung tay của các bên liên quan, nhất là những nhà quy hoạch đô thị.
Việc “ Khủng hoảng đôt thị” đặt ra vấn đề phải có một đường lối phát triển tổng hợp của các tiến bộ về kinh tế, tiến bộ về xã hội và cả về văn hóa, cần phải phát hiện ra xu hướng phát triển tương lai chân chính của đô thị. Trong trào lưu của tư tưởng phát triển bền vững, và với mục tiêu trên, các nhà khoa học áp dụng tư tưởng phát triển bền vững vào lĩnh vực phát triển đô thị.
Khái niệm về phát triển bền vững đầu tiên được đề cập vào năm1987 trong báo cáo của Ủy ban Môi trường và phát triển của Ngân hàng Thế giới [Brundtland Commission 1987]. Khái niệm này cho rằng sự phát triển phải thỏa mãn nhu cầu của con người không chỉ trong giai đoạn hiện tại mà còn cho cả tương lai, phải đáp ứng cả yêu cầu kinh tế lẫn bảo vệ môi trường. Năm 1991 Ngân hàng châu Á [ADB] xác định thêm nội dung của phát triển bền vững, nhấn mạnh thêm khả năng của thế hệ hiện tại đáp ứng cho các nhu cầu của các thế hệ tương lai. Kể từ đó một phương pháp phát triển mới được định hình và được chấp nhận rộng rãi.
Như vậy phát triển bền vững có mục tiêu rõ ràng: thứ nhất, phát triển sản xuất phải đi đôi với vấn đề sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường; thứ hai, phải chú trọng đến mối quan hệ giữa các thế hệ, thế hệ ngày nay phải có trách nhiệm với các thế hệ sau trong việc để lại những di sản và tài nguyên có giá trị.
Phương thức phát triển mới này được xây dựng với nội dung bao gồm ba vế phát triển kinh tế, phát triển môi trường và phát triển xã hội, là sự tổng hợp của các chỉ tiêu chủ yểu về kinh tế, xã hội, môi trường, văn hóa và nhất là hướng tới tương lai.
Phát triển bền vững được áp dụng như thế nào trong bối cảnh phát triển đô thị?
Dù cùng xuất phát từ khái niệm phát triển bền vững của Brundtland, nhiều nhà khoa học, dưới sự chi phối của lĩnh vực hoạt động của mình, đã đưa ra nhiều khái niệm khác nhau về phát triển đô thị bền vững.
Các nhà sinh thái đưa ra các tiêu chuẩn để phát triển đô thị bền vững như sau:
· Phát triển nhà ở theo chiều cao để tiết kiệm nguyên, nhiên vật liệu và mặt bằng;
· Bảo tồn địa hình địa mạo tự nhiên;
· Tránh xây dựng thành phố trong thung lũng vì đất ở đấy phì nhiêu và dễ lở;
· Bảo vệ và phát triển cây xanh đô thịi;
· Khuyến khích tiết kiệm nước;
· Hạn chế sử dụng phương tiện di chuyển có động cơ;
· Tái sinh vật liệu phế thải.
Các nhà ngân hàng chú trọng đến lĩnh vực tài chính. Theo họ, phát triển đô thị bền vững có 4 tiêu chí:
· Đảm bảo và phát triển khả năng cạnh tranh của thành phố;
· Đảm bảo cuộc sống của cư dân tốt hơn;
· Nền tài chính lành mạnh [ nguồn thu, các chính sách tài chính, nguồn lực ];
· Quản lý đô thị tốt.
Các nhà nghiên cứu và quản lý chú trọng đến đường lối:
· Lấy chỉ tiêu HDI [1] để đánh giá đô thị chứ không dựa vào quy mô dân số , kinh tế hay xây dựng như trước đây;
· Giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa nông thôn và thành thị;
· Sự phối hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và quản lý.
Nhà nghiên cứu Trần Ngọc Hiên[2] nêu ra những kinh nghiệm xây dựng đô thị theo yêu cầu phát triển bền vững dựa trên kinh nghiệm của Cộng hòa Liên bang Đức như sau:
· Đánh giá đô thị dựa trên chỉ tiêu chất lượng cuộc sống;
· Phát triển đô thị gắn chặt với phân vùng;
· Thành phần tham gia vào quy hoạch đô thị không chỉ có chính quyền, mà còn có người tiêu dùng, người dịch vụ, nhà doanh nghiệp và đại diện các tổ chức xã hội và tôn giáo;
· Chức năng của đô thị có tính chất toàn diện về kinh tế, xã hội, văn hóa và quản lý, trong đó chức năng quản lý bao trùm, làm điều kiện thực hiện các chức năng khác[Trần Ngọc Hiên, 1997, tr.13].
Những khái niệm và những định nghĩa trên thật là phong phú, thể hiện tính đa chiều kích của một đô thị. Vì vậy, những thành tựu khoa học được ứng dụng nhằm phát triển đô thị đòi hỏi một sự cẩn trọng, phải có một tầm nhìn tổng hợp phối hợp hài hòa các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa, nối liền hiện tại với tương lai, để cho đô thị xứng đáng là nơi “ làm việc, sống, nghỉ ngơi”
[1] Chỉ số HDI [ Human Development Index là chỉ số phát triển của con người. Chỉ số này được xác định trên 3 chỉ tiêu là tuổi thọ, tình trạng giáo dục và GDP điều chỉnh tính theo đầu người. Thống kê năm 1998 ở 174 nước biết HDI của 10 nước cao nhất là Canda, Nauy, Hoa Kỳ, Australia, Iceland, Thụy Điển, Bỉ, Hà Lan, Nhật Bản, Vương Quốc Anh. Việt Nam xếp thứ 108.