Sáng kiến kinh nghiệm sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học

Phụ lục 1

TỔ CHỨC SINH HOẠT CHUYÊN MÔN THEO NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

1. Người chủ trì

Người chủ trì là giáo viên cốt cán, tổ trưởng chuyên môn, Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng.

2. Thời gian tổ chức

Mỗi buổi SHCM theo NCBH thời gian thực hiện khoảng một buổi [3 đến 4 giờ] đủ thời gian cho các hoạt động dự giờ, tổ chức phân tích bài dạy minh họa và thống nhất vận dụng cho bài học tiếp theo [không kể thời gian chuẩn bị kế hoạch bài dạy minh họa].

3. Tiến trình tổ chức

Bước 1. Thiết kế bài dạy minh họa

- Bài dạy minh họa do một nhóm gồm CBQL, giáo viên trong trường cùng hợp tác nghiên cứu và thiết kế hoặc do một giáo viên thiết kế [sau đây gọi là giáo viên thiết kế bài dạy]. Giáo viên thiết kế bài dạy được khuyến khích linh hoạt, sáng tạo, chủ động vận dụng kết quả của SHCM tìm hiểu Chương trình giáo dục 2018 và Xây dựng kế hoạch dạy học môn học/hoạt động trải nghiệm. Giáo viên thiết kế bài dạy có thể thực hiện điều chỉnh nội dung, ngữ liệu trong sách giáo khoa, điều chỉnh thời lượng, chọn nội dung tích hợp, lựa chọn các phương pháp kỹ thuật dạy học, đồ dùng dạy học cho phù hợp với đối tượng HS để tổ chức dạy học đạt được mục tiêu bài học, và yêu cầu cần đạt theo chương trình quy định.

- Các hoạt động học tập của HS trong thiết kế bài học cần đảm bảo đạt mục tiêu của bài học theo định hướng tiếp cận năng lực HS, hướng tới tạo cơ hội cho tất cả HS được tham gia vào quá trình học tập và cải thiện được kết quả học tập của HS.

Bước 2. Dạy minh họa và dự giờ

a] Giáo viên dạy minh họa

- Giáo viên dạy minh họa là người được nhà trường lựa chọn hoặc do giáo viên tự nguyện đăng kí, nhưng phải đảm bảo sự luân phiên liên tục giữa các giáo viên tham gia dạy minh họa trong năm học.

- Giáo viên dạy minh họa thiết kế bài dạy đảm bảo thể hiện các nội dung, ý tưởng đã được nhóm thảo luận, thống nhất trong đó giáo viên dạy minh họa được quyền sáng tạo theo ý tưởng cá nhân để hoàn thiện bài dạy minh họa. Trong khi dạy minh họa, nếu xuất hiện tình huống học tập của HS xảy ra không đúng với dự kiến đã thiết kế thì giáo viên dạy minh họa có thể linh hoạt thay đổi ngữ liệu, hình thức, phương pháp dạy học... cho phù hợp, đáp ứng được việc học của HS nhưng phải đảm bảo về mục tiêu của bài học.

- Giáo viên dạy minh họa cần quan sát kỹ việc học của HS, quan tâm đến những khó khăn của từng em để hướng dẫn, giúp đỡ kịp thời từ đó có giải pháp tốt nhất giúp cho mọi HS được học một cách chủ động và đạt kết quả thực chất.

- Giáo viên dạy minh họa tuyệt đối không dạy trước, tập luyện trước cho HS vì mục đích của SHCM theo NCBH không phải để đánh giá, xếp loại tiết dạy mà thông qua tiết dạy minh họa để cùng nhau trải nghiệm và học tập từ thực tế.

b] Người dự giờ

- Giáo viên cùng nhau dự giờ một bài học [không phân biệt môn học] để cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm dạy học dựa trên thực tế học tập của HS.

- Mỗi buổi dự giờ nên bố trí số lượng người dự giờ vừa phải, nếu số lượng người dự quá đông sẽ làm ảnh hưởng đến việc quan sát của giáo viên, việc học của HS. Người dự giờ đứng ở vị trí thuận lợi để có thể quan sát quá trình học tập của HS một cách thuận lợi nhất [có thể đứng hai bên, phía trước, phía sau lớp học].

- Giáo viên dự giờ đặt trọng tâm quan sát nét mặt, cử chỉ, thái độ, các biểu hiện tâm lý, hành vi thể hiện các năng lực và phẩm chất trong mỗi tình huống, hoạt động học tập cụ thể của HS, kết hợp với quan sát việc dạy của giáo viên. Ghi lại những thời điểm và tình huống HS học tập đáng quan tâm, suy ngẫm và suy đoán nguyên nhân đồng thời dự kiến biện pháp giải quyết.

- Dự giờ kết hợp sử dụng các kỹ thuật như nghe, nhìn, suy nghĩ, ghi chép, quay phim, chụp ảnh để có dữ liệu phân tích nhằm trả lời các câu hỏi: HS học như thế nào? [chú ý vào quan sát các biểu hiện về năng lực, phẩm chất].Nguyên nhân dẫn đến thực tế đó? [về các thành tố ảnh hưởng đến việc học của HS thường là kỹ thuật dạy học của giáo viên, môi trường học tập, nhiệm vụ học tập, điều kiện về đồ dùng dạy học,]. Suy ngẫm những giải pháp làm thế nào để giúp HS học tập tốt hơn?

Bước 3. Phân tích bài học minh họa

Người chủ trì điều hành thực hiện thảo luận phân tíc bài học minh họa cần tập trung các nội dung sau:

- Giáo viên phân tích thực tế việc học của HS, tìm nguyên nhân ảnh hưởng tích cực, tiêu cực đến việc học của HS, rút ra những điều học hỏi được hoặc các giải pháp để giải quyết vấn đề phát sinh theo dự kiến hoặc chưa tốt [nếu có]. Những ý kiến đó dựa trên thực tế việc học của HS đã diễn ra và những ý định, cách thức mà giáo viên dạy minh họa đã thực hiện. Khuyến khích giáo viên dùng minh chứng bằng hình ảnh để phân tích làm rõ vấn đề.

- Khi phân tích thực tế việc học của HS, chú ý đến các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực được quy định trong Chương trình GDPT 2018. Các ý kiến phân tích tập trung vào các vấn đề cốt lõi liên quan đến việc học của HS như:

1] Thái độ và sự tham gia của HS trong học tập thể hiện qua nét mặt, ánh mắt, ngôn ngữ cơ thể, lời nói, tâm trạng; năng lực tự học và giải quyết vấn đề.

2] Mối quan hệ giao tiếp, hợp tác giữa giáo viên-học sinh, học sinh-học sinh.

3] Khả năng nhận thức của từng HS [mức đạt được về yêu cầu cần đạt].

4] Chất lượng việc học của HS [các năng lực, phẩm chất đã được hình thành và phát triển].

5] Kết cấu của bài học [số lượng và thứ tự các hoạt động, nhiệm vụ học tập, lô-gic nội dung bài học, tốc độ việc học,...]. Việc giáo viên điều chỉnh các hoạt động học tập để bài học có chất lượng và ý nghĩa với HS. Việc sử dụng đồ dùng, thiết bị trong quá trình tổ chức dạy học.

- Nếu giờ học chưa đạt được kết quả như mong muốn [theo dự kiến của giáo viên/nhóm thiết kế] thì cũng không đánh giá cá nhân người dạy mà coi đó là bài học chung để mỗi giáo viên tự rút kinh nghiệm, có được điều học hỏi cho bản thân.

Bước 4. Vận dụng kết quả SHCM vào bài học hằng ngày

- Cuối buổi SHCM, CBQL nhà trường đưa ra định hướng/yêu cầu mọi giáo viên phải áp dụng những sáng kiến, bài học kinh nghiệm từ bài học minh họa vào các bài học thực tế trên lớp; thống nhất với giáo viên về việc áp dụng trong thực tế; thực hiện giám sát, dự giờ khuyến khích/động viên giáo viên áp dụng.

- Trong các bài học hằng ngày, giáo viên chủ động, tự giác áp dụng các sáng kiến, bài học kinh nghiệm từ bài học minh họa khi thiết kế và thực hiện bài học trên lớp hàng ngày; chia sẻ với đồng nghiệp những điều đã làm được, những gì chưa làm được; cùng nhau thảo luận cách cải tiến bài học. Giáo viên chủ động đề nghị người chủ trì, CBQL, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên cốt cán tư vấn, giúp đỡ trong quá trình áp dụng vào bài học hàng ngày.

Phụ lục 2

MỘT SỐ KỸ THUẬT TRONG

SINH HOẠT CHUYÊN MÔN THEO NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

1. Quan sát trong dự giờ

- Người dự giờ chọn vị trí có thể quan sát HS một cách thuận lợi [nên chọn vị trí ở hai bên hoặc phía trước lớp học], hạn chế đi lại làm ảnh hưởng đến lớp học.

- Quan sát cách tổ chức các hoạt động, tiến hành bài học; sự tương tác và giao tiếp của giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh.

- Quan sát có chọn lọc tình huống học tập của từng HS hay nhóm HS và trả lời các câu hỏi: Khi nào HS học thực sự? Khi nào HS chưa học thực sự? Thái độ và sự tham gia của HS vào các tình huống học tập? Nhận thức của HS trong các hoạt động? Các mối quan hệ trong dạy và học? Suy nghĩ các nguyên nhân ảnh hưởng đến việc học của HS, giải pháp cải tiến, nâng cao chất lượng việc học của học sinh là gì?

- Quan sát để đánh giá mức độ HS đạt được về các năng lực, phẩm chất so với mục tiêu của bài học.

- Kết hợp quan sát hoạt động của HS với hoạt động của giáo viên như kỹ năng sư phạm, cách thức tổ chức dạy học theo thiết kế, xử lý các tình huống học tập của HS.

2. Ghi chép và chọn hình ảnh khi dự giờ

- Ghi lại hoạt động cơ bản của giáo viên và học sinh, ưu tiên ghi lại việc học của học sinh trong quá trình quan sát, tránh ghi chép quá nhiều về tiến trình dạy học của giáo viên.

- Người dự giờ kết hợp giữa ghi chép và quay video, chụp hình ảnh tiêu biểu, đặc sắc trong những hoạt động cụ thể của học sinh, giáo viên để làm dữ liệu, minh chứng cho phân tích bài học.

- Người dự giờ có thể sử dụng mẫu phiếu quan sát sau để sử dụng trong quá trình dự giờ.

3. Người chủ trì

- Người chủ trì tạo kiều kiện cho từng giáo viên nêu ý kiến một cách bình đẳng, thẳng thắn và cụ thể về bài dạy; không nên tóm tắt hay chốt lại ý kiến phát biểu mà khuyến khích giáo viên tự tổng hợp, chắt lọc các ý kiến phát biểu của đồng nghiệp cho riêng mình.

- Người chủ trì dẫn dắt buổi thảo luận tập trung vào nội dung trọng tâm, tạo không khí thân thiện, cởi mở và luôn linh hoạt xử lý các tình huống xảy ra trong quá trình thảo luận. Tôn trọng và lắng nghe tất cả ý kiến của giáo viên, không áp đặt ý kiến của mình hoặc một nhóm người.

- Khuyến khích giáo viên sử dụng hình ảnh, video đã được chụp hoặc ghi hình trong tiết học để phân tích. Khi phân tích tình huống không chỉ mô tả mà cần nêu rõ nguyên nhân ảnh hưởng và đề xuất biện pháp khắc phục.

- Người chủ trì cần lắng nghe tích cực, ghi chép và đặt câu hỏi gợi ý cho giáo viên phân tích bài học tập trung vào vấn đề trọng tâm, nổi bật; tạo cơ hội cho tất cả giáo viên đều được phát biểu.

- Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trên, người chủ trì cần phải trực tiếp tham gia đầy đủ các bước trong quá trình thực hiện để hiểu và nắm chắc các nội dung để chủ trì thảo luận.

4. Cách phân tích một tình huống học tập

- Người chủ trì chủ động hoặc gợi ý để giáo viên chọn một tình huống học tập cụ thể của cá nhân HS hoặc nhóm HS.

- Mô tả tình huống đó xảy ra như thế nào: Tình huống gì xảy ra? Với em HS hay nhóm HS nào? Khi nào? HS, nhóm HS đó học như thế nào?...

- Đưa ra các giả thiết lý giải cho các nguyên nhân tại sao tình huống đó lại xảy ra như vậy. Khi phân tích các giả thiết cần chú ý các yếu tố ảnh hưởng như: Thiết kế bài học, thái độ và kỹ năng của giáo viên; sử dụng đồ dùng học tập; tâm sinh lý, hoàn cảnh gia đình, mức độ hiểu biết và kinh nghiệm đối với nội dung học tập của HS.

- Đưa ra các gợi ý giải quyết các nguyên nhân trên gắn với điều kiện thực tế theo mục tiêu bài học và yêu cầu cần đạt của chương trình. Tránh đưa ra các ý kiến nhận định, đánh giá, chỉ trích giáo viên.