Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiMỘT SỐ BÀI TẬP MINH HỌAVỀ KIỂU CÂU AI LÀM GÌ?Dạng 1: Nhận biết kiểu câu Ai làm gì?Dạng 2: Đặt câu theo mẫu Ai làm gì?1. Đặt câu theo mơ hình2. Dùng một số từ cho sẵn đặt câu theo mẫu Ai làm gì?3. Đặt câu theo mẫu Ai làm gì ?Dạng 3: Nối từ ngữ ở cột A với cột B để được câu Ai làm gì?Dạng 4: Tìm bộ phận của câuDạng 5: Với một số từ ngữ cho trước sắp xếp thành kiểu câu Ai làm gì?Dạng 6: Đặt câu hỏi cho các bộ phận câu.Dạng 7: Điền bộ phận cịn thiếu thích hợp vào chỗ chấm để được câu kiểu Ai làmgì?Dạng 8: Sử dụng câu kiểu Ai làm gì? để viết một đoạn vănDạng 9: Phân biệt sự giống và khác nhau giữa câu kiểu Ai làm gì? và câu kiểu Ailà gì ?, câu kiểu Ai làm gì ? và câu kiểu Ai thế nào? Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiDạng 1: Nhận biết kiểu câu Ai làm gì?1. Cho một số câu văn để học sinh nhận biết câu Ai làm gì?Bài tập: Câu nào là câu kiểu Ai làm gì?a] Nam là một học sinh ngoan.b] Mỗi ngày một tờ lịch bị bóc đi.c] Mẹ em làm bánh rất ngon.Với bài tập này tôi hướng dẫn học sinh đọc kĩ yêu cầu của bài. Sau đó xét từng câumột theo 3 căn cứ và những lưu ý ở phần giải quyết vấn đề để làm bài.VD: Câu a. Nam là học sinh ngoan.Giáo viên hướng dẫn học sinh: xét thấy từ là trong câu ngay sau bộ phận trả lờicâu hỏi ai? và câu này dùng để giới thiệu về một người. [ đây là câu kiểu Ai là gì ? ],hoặc câu này khơng có bộ phận trả lời câu hỏi làm gì?khơng phải câu Ai làm gì?Xét câu b: Mỗi ngày một tờ lịch bị bóc đi.[?] Câu này có bộ phận trả lời câu hỏi ai? là bộ phận nào? [một tờ lịch ]Vậy bị bóc đi là bộ phận trả lời câu hỏi nào ?Lưu ý ở đây bị bóc là từ chỉ hoạt động chính nhưng nó khơng phải là hoạt độngcủa tờ lịch nên nó khơng phải là bộ phận trả lời câu hỏi làm gì ? trong câu kiểu Ai làmgì ? Theo lưu ý thứ 3 và thứ 5 thì đây là câu kiểu Ai thế nào?Hướng dẫn học sinh đặt câu hỏi để kiểm tra lại và khẳng định chính xác nó là câu kiểuAi thế nào?- Xét câu c : Mẹ em làm bánh rất ngon.Mẹ em là từ chỉ sự vật [mẹ em là bộ phận trả lời câu hỏi ai ?]Làm bánh [ rất ngon] là hoạt động chính của mẹ emTheo lưu ý câu này là câu kiểu Ai làm gì? có bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? [ Vậy nólà câu kiểu Ai làm gì?]Từ đó học sinh có thể trình bày bài như sau:c] Mẹ em làm bánh rất ngon. [Là câu kiểu Ai làm gì?]2. Cho học sinh nhận biết câu kiểu Ai làm gì? trong một đoạn văn. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiBài tập: Tìm những câu viết theo mẫu Ai làm gì? trong đoạn văn sau:Mùa xuân đến, bầu trời ngày thêm xanh. Nắng vàng ngày càng rực rỡ. Vườn cây lạiđâm chồi, nảy lộc. Rồi vườn cây ra hoa. Hoa bưởi nồng nàn. Hoa nhãn ngọt. Hoa cauthoảng qua. Vườn cây lại đầy tiếng chim và bóng chim bay nhảy.Những thím chích ch hót ríu rít. Những chú khướu hót lảnh lót. Những anh chàomào đỏm dáng. Những bác cu gáy trầm ngâm.Tôi hướng dẫn học sinh xác định rõ yêu cầu của bài là tìm câu theo mẫu Ai làm gì?nên ta sẽ xét lần lượt từng câuVD: Xét câu 1: Mùa xuân đến, bầu trời ngày thêm xanh. Ta có: Mùa xuân đến là phầnphụ. Bầu trời là từ chỉ sự vật- Trả lời câu hỏi Ai ?Bộ phận “ngày thêm xanh” - trả lời câu hỏi thế nào? vì nó là đặc điểm của bầu trời.- Để kiểm tra lại tôi hướng dẫn học sinh đặt câu hỏi: Bầu trời thế nào? [ngày thêmxanh]Cái gì ngày thêm xanh? [Bầu trời]Từ đó suy ra câu “Mùa xuân đến, bầu trời ngày thêm xanh” là câu kiểu Ai thế nào?Chứ không phải câu kiểu Ai làm gì?Xét câu thứ 3. Vườn cây lại đâm chồi, nảy lộc.Vườn cây là từ chỉ sự vật- trả lời câu hỏi ai?đâm chồi, nảy lộc là từ chỉ trạng thái của vườn cây- trả lời câu hỏi làm gì?Kiểm tra lai hướng dẫn HS đặt câu hỏi Cái gì lại đâm trồi, nảy lộc?Hướng dẫn tương tự với các câu cịn lại- học sinh có thể làm tốt bài tập này cho rakết quả như sau:Các câu theo kiểu Ai làm gì? trong đoạn văn trên là:Vườn cây lại đâm chồi, nảy lộc.Rồi vườn cây lại ra hoa.Vườn cây lại đầy tiếng chim và bóng chim bay nhảy.Những thím chích ch hót ríu rít.Những chú khướu hót lảnh lót. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai*Vậy khi hướng dẫn học sinh làm bài tập dạng này tôi lưu ý các em đọc kĩ từngcâu văn, đối chiếu với mơ hình câu Ai làm gì?, các căn cứ đã biết[3 căn cứ] và các lưuý để làm bài để các em nhận dạng kiểu câu đúng và nhanh nhất.* Cho học sinh làm thêm một số bài tập để củng cố kiến thức:Bài 1: Tìm các câu văn được viết theo mẫu Ai làm gì?có trong đoạn văn sau:Cơn dông như được báo hiệu trước rào rào kéo đến. Ngàn vạn lá gạo múa lên, reolên. Chúng chào anh em của chúng lên đường. Từng loạt, từng loạt một, những bơnggạo bay tung vào trong gió, trắng xóa như tuyết mịn, tới tấp tỏa đi khắp hướng. Câygạo cứ đứng đó mà hát lên trong gió, góp với bốn phương kết quả dịng nhựa củamình.Bài 2: Gạch dưới những câu theo mẫu Ai làm gì? trong các câu dưới đây:a. Sắc đọc sách rất chăm chỉ.b. Đọc xong, cậu cậu cịn vuốt ve, ngắm nghía quyển sách rồi mới xếp vào giá.c. Trần Quốc Toản mình mặc áo bào đỏ, vai mang cung tên, lưng đeo gươm báu,ngồi trên con ngựa trắng phau.d. Quốc Toản lạy mẹ rồi bước ra sân.e. Bông hoa trong vườn nở rộ trong buổi ban mai.f. Ếch con ngoan ngoãn, chăm chỉ và thông minh.Cho các em làm bài chấm, chữa lưu ý để học sinh dựa vào các kiến thức đã cungcấp ở trên nhận biết nhanh kiểu câu Ai làm gì?Dạng 2: Đặt câu theo mẫu Ai làm gì?1. Đặt câu theo mơ hìnhBài tập: Đặt 3 câu kiểu Ai làm gì? theo mơ hình sau:Ai [ cái gì, con gì]Làm gì?Chúng emđang viết bài.......................................................................................................Tơi hướng dẫn học sinh làm bài này như sau:- Phân tích yêu cầu: Bài tập yêu cầu gì ? Mơ hình cho có mấy cột? Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiNội dung cột thứ nhất ghi gì? Nội dung cột thứ 2 ghi gì?- Sau đó hướng dẫn học sinh làm câu mẫu: Chúng em đang viết bài.- Khẳng định cho học sinh đây là một câu kiểu câu Ai làm gì?Có bộ phận trả lời câu hỏi Ai? là Chúng em[ từ chỉ sự vật]Có bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là đang viết bài[có từ chính viết là từ chỉ hoạt động]Vì vậy ta đưa ln vào mơ hình bộ phận trả lời câu hỏi Ai? là: Chúng em;bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là đang viết bài.Tương tự như vậy các câu sau các em có thể đặt câu Ai làm gì? với bộ phận trả lờicâu hỏi Ai? ghi cột thứ 1, bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? ghi cột thứ 2.Lưu ý học sinh dựa vào cấu trúc câu để làm bài.VD: Học sinh có thể làm:Ai [cái gì, con gì ]*chosinhbàiLàm gì?Cơ giáo emđang giảng bài.Các bạn lớp 3Aqt dọn sân trường.Con mèo nhà embắt chuột rất siêu.Khihọcchữagiáoviên cần phải khắc sâu bài làm của các em đúng hay sai, vì sao và giải thích cụ thể.Bên cạnh đó tơi ln lưu ý học sinh cách trình bày, đầu câu viết hoa, cuối câu ghi dấuchấm.2. Dùng một số từ cho sẵn đặt câu theo mẫu Ai làm gì?Bài tập 1: Dùng mỗi từ sau để đặt câu theo mẫu Ai làm gì? bác nơng dân, lớp 3A,những khóm hoa, em và Lan.Với bài tập này hướng dẫn học sinh như sau:- Yêu cầu học sinh nêu yêu cầu của đầu bài là gì?[?] Những từ đã cho là những từ chỉ hoạt động, trạng thái hay những từ chỉ sự vật?[những từ chỉ sự vật]? Vậy nó có thể là bộ phận nào trong câu? [bộ phận trả lời câu hỏiAi?] và bộ phận các em phải thêm vào là những từ chỉ hoạt động hay hành động củangười và những sự vật trên.Hay là các em sẽ phải trả lời câu hỏi làm gì? tương ứng với các từ chỉ sự vật trên. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiVD: Bác nơng dân làm gì? [Bác nơng dân đang gặt lúa hoặc Bác nông dân đang vuntừng luống ngô.]* Lưu ý đặt câu phải phù hợp về ngữ nghĩa và phải dùng các từ đã cho. Sau đócho học sinh làm bài, chữa bài dựa vào các căn cứ đã biết và lưu ý câu phải đúng cấutrúc và phù hợp về nghĩa.Học sinh có thể làm như sau:Các câu theo mẫu Ai làm gì? là:Bác nơng dân đang cắt lúa.Lớp 3A đang tập thể dục.Những khóm hoa nở đỏ rực một góc sân trường.Em và Lan thường đến thư viện vào các ngày nghỉ.Bài tập 2: Dùng mỗi từ sau để đặt câu theo mẫu Ai làm gì?: chạy nhảy, học hát vàhọc múa, bắt sâu, xuống núi đi ngủ.Với bài tập này tôi hướng dẫn học sinh như sau:- Yêu cầu học sinh nêu yêu cầu của đầu bài là gì?[?] Những từ đã cho là những từ chỉ hoạt động, trạng thái hay sự vật? [ những từ chỉhoạt động, trạng thái][?] Vậy nó có thể là bộ phận nào trong câu? [bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? và bộphận các em phải thêm vào là những từ chỉ sự vật chỉ những hoạt động trên. Hay làcác em sẽ phải trả lời câu hỏi Ai [cái gì, con gì]? tương ứng với các từ chỉ hành độngtrên.VD: Ai chạy nhảy? [Em gái tôi chạy nhảy tung tăng trong sân trường; Cu Bi chạynhảy hồn nhiên quá.]Ai học hát và múa? …* Lưu ý đặt câu phải phù hợp về ngữ nghĩa và phải dùng các từ đã cho và phảithêm vào bộ phận trả lời câu hỏi Ai [cái gì, con gì]?. Sau đó cho học sinh làm bài,chữa bài dựa vào các căn cứ đã biết và lưu ý câu phải đúng cấu trúc và phù hợp vềnghĩa, đầu câu viết hoa, cuối câu ghi dấu chấm.Học sinh có thể làm như sau: Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiCác câu theo mẫu Ai làm gì? là:Cu Bi chạy nhảy hồn nhiên quá.Nhóm em học hát và học múa để biểu diễn vào giờ chào cờ tới.Ông em bắt sâu cho cây.Ông mặt trời xuống núi đi ngủ.* Lưu ý: câu Ông mặt trời xuống núi đi ngủ. Ông Mặt Trời đã được nhânhóa như con người.3. Đặt câu theo mẫu Ai làm gì ?Bài tập : Đặt 3 câu theo mẫu Ai làm gì?Với bài này phạm vi làm bài tập được mở rộng hơn khơng bắt buộc câu đó phảimiêu tả hoạt động hay trạng thái của con người, vật, đồ vật hay cây cối nên học sinhcó thể làm tự do chỉ cần, hợp nghĩa, đảm bảo cấu trúc câu Ai làm gì?Tơi hướng dẫn học sinh dựa vào kiến thức đã học, các căn cứ đã được cung cấp đểthảo luận nhóm và làm bài.Học sinh có thể làm như sau: Các câu theo mẫu Ai làm gì?là:Chim chóc hót ríu rít .Chị Võ Thị Sáu hi sinh rất dũng cảm.Đồn thuyền xi ngược trên sơng . …* Khi cho học sinh chữa bài tôi luôn lưu ý cách trình bày khoa học, đầu câu viết hoa,cuối câu có dấu câu và câu đó đảm bảo cấu trúc câu kiểu Ai làm gì? và hợp lí về ngữnghĩa là được và lưu ý những sự vật được nhân hóa.Một số bài luyện tập:Bài 1. Đặt 5 câu theo mẫu Ai làm gì?Bài 2. Dùng mỗi từ sau đặt câu theo mẫu Ai làm gì?Hoa mai vàng, sân trường, ánh nắng, cánh đồng lúa, học sinh, nở rộ, bơi lội tungtăng, chơi cầu lơng, đá bóng.Bài 3. Đặt câu theo mẫu Ai làm gì? để miêu tả:a. Một bạn học sinh.b. Những cánh diều. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laic. Một bác thợ mộc.d. Một con vật mà em yêu thích.e. Ơng Mặt Trời.Cho học sinh thảo luận nhóm đơi làm bài, chữa bài khắc sâu kiến thức để các emnhớ thực hành cho tốt. Với bài 3 lưu ý học sinh ngoài yêu cầu đặt được câu theo mẫuAi làm gì?, đầu câu phải viết hoa, cuối câu phải ghi dấu chấm nhưng thêm một yêu cầunữa phải theo đúng chủ đề yêu cầu và sự vật được nhân hóa.VD: Miêu tả một bạn học sinh có thể đặt câu sau:Bạn Ngọc Bảo lớp em đang đá bóng ngồi sân trường .Bạn Nam đang đọc truyện .Bạn Đức lớp em đang quét dọn lớp học.Kết luận: Để học sinh làm tốt các bài tập trên thì giáo viên cần giúp các em nắmchắc yêu cầu của đề bài rồi nắm vững khái niệm câu kiểu Ai làm gì? Học sinh phảihiểu được bản chất của mẫu câu, nắm được cấu tạo của mẫu câu, biết vận dụng mẫucâu vào nói và viết hàng ngày. Qua đó khích lệ các em hứng thú học tập hơn.Dạng 3: Nối từ ngữ ở cột A với cột B để được câu Ai làm gì?Bài tập: Nối từ ngữ ở cột A với cột B để được câu kiểu Ai làm gì?ABMèo conxiên qua từng kẽ lá.Ánh nắng chói changnhặt rau giúp mẹ.Thanh Thủybắt chuột rất tài.Bài tập này rất đơn giản vì vế A đều là những từ chỉ sự vật, vế B là những từ chỉ hoạtđộng, trạng thái của sự vật bên vế A.Tôi hướng dẫn học sinh dựa vào căn cứ 3 để làm bài, xác định đúng về nghĩa. Các sựvật có hoạt động phù hợp là được.VD: Khi hướng dẫn học sinh làm bài tôi đưa ra một số gợi ý:- Ánh nắng làm gì? [xiên qua từng kẽ lá]từng kẽ lá]- Mèo con làm gì?cách nối đúng là[ Ánh nắng xiên qua Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai- Ai nhặt rau giúp mẹ?[ Thanh Thuỷ ] hoặc Thanh Thuỷ làm gì?Từ đó học sinh có thể làm bài tốt và có đáp án đúng như sau:ABMèo conxiên qua từng kẽ lá.Ánh nắng chói changnhặt rau giúp mẹ.Thanh Thủybắt chuột rất tài.Bài tập luyện thêm.Yêu cầu như bài tập trên:ABBác nơng dâncuồn cuộn xơ bờ.Bơng hoa trong vườnthu hoạch lúa.Sóng biểntỏa hương thơm ngát.* Lưu ý: Khi làm bài học sinh cần dùng phương pháp thử chọn, hiểu được cấu tạo củacâu kiểu Ai làm gì? Và câu phải hợp nghĩa với chủ thể ở cột A để chọn từ ngữ ở cột Bcho phù hợp…Dạng 4: Tìm bộ phận của câuBài 1: Gạch chân bộ phận trả lời câu hỏi Ai[ cái gì, con gì]?Gạch chân bộ phận trả lời câu hỏi làm gì?a. Cá heo ở biển Trường Sa cứu người gặp nạn.b. Gió thổi ào ào, lùa qua những khe cửa.c. Chị tôi dẫn tôi dẫn tôi đi xem phim.d. Vào mùa thu, lá bàng nhảy nhót khắp sân trường.Ở bài này tôi hướng dẫn học sinh xác định kĩ 2 yêu cầu của bài, dựa vào các căn cứđã biết và lưu ý để làm bài. Khi làm bài các em phải xét kĩ từng câu.a. Cá heo ở biển Trường Sa cứu người gặp nạn.Từ chỉ sự vật đứng đầu câu trả lời cho câu hỏi Ai[cái gì, con gì]? là: Cá heo ở biểnTrường Sa.Từ chỉ hoạt động của cá heo là [cứu] người Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiNên bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? sẽ là phần cứu người Để kiểm tra lại thì đặt câuhỏi: Cá heo ở biển Trường Sa làm gì? [cứu người]Con gì cứu người ? [Cá heo ]b. Gió thổi ào ào, lùa qua những khe cửa.Tôi hướng dẫn học sinh dựa vào các căn cứ đã biết và lưu ý để làm bài.c. Chị tôi dẫn tôi đi xem phim.Tôi hướng dẫn học sinh dựa vào các căn cứ đã biết và lưu ý thứ 4 để làm bài.d. Vào mùa thu, lá bàng rơi khắp sân trường.Tôi hướng dẫn học sinh dựa vào các căn cứ đã biết và lưu ý thứ 3 để làm bài.Với các câu này tôi luôn yêu cầu học sinh đặt câu hỏi cho các bộ phận câu để kiểmtra lại.Từ đó các em có thể làm tốt các câu này như sau:a. Cá heo ở biển Trường Sa cứu người gặp nạn.b. Gió thổi ào ào, lùa qua những khe cửa.c. Chị tôi dẫn tôi đi xem phim.d. Vào mùa thu, lá bàng nhảy nhót khắp sân trường.Bài 2: Tìm các bộ phận của câu- Trả lời câu hỏi “ Ai [cái gì, con gì]?”- Trả lời câu hỏi “làm gì?”a] Em bé chạy nhanh về phía mẹ.b] Chiều về, đàn bị uống nước.c] Cây bàng tỏa bóng mát.Tơi hướng dẫn kĩ từng câua. Em bé chạy nhanh về phía mẹ.Từ chỉ sự vật đứng đầu câu là từ nào? [em bé] theo phần lưu ý ta có bộ phậntrả lời câu hỏi Ai? là em béTa đặt câu hỏi: Em bé làm gì? [ chạy nhanh về phía mẹ]Ai chạy nhanh về phía mẹ? [em bé]Vậy: + bộ phận trả lời câu hỏi Ai? là: em bé Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai+ Bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là: chạy nhanh về phía mẹb] Chiều về, đàn bị uống nước.Tơi hướng dẫn học sinh như phần lưu ý thứ 3.Tìm từ chỉ sự vật là đàn bịTìm từ chỉ hoạt động là uống nước rồi đặt câu hỏi để khẳng định.c] Cây bàng tỏa bóng mát.Tơi hướng dẫn học sinh dựa vào các căn cứ đã học để xác định các bộ phận câu, rồiđặt câu hỏi để khẳng định lại.Học sinh đã nắm chắc kiến thức tôi hướng dẫn học sinh cách trình bày. Các em có thểlàm theo 1 trong 3 cách sau:Cách 1: Trả lời bằng lờia] Bộ phận trả lời câu hỏi Ai ? là: em béBộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là: chạy nhanh về phía mẹb]Bộ phận trả lời câu hỏi Ai ? là: đàn bịBộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là: uống nướcc] Bộ phận trả lời câu hỏi Ai ? là: cây bàngBộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là: tỏa bóng mát.Cách 2: Kẻ khungAi [cái gì, con gì ]Làm gì ?a] Em béchạy nhanh về phía mẹ.b] Đàn bịuống nước.c] Cây bàngtỏa bóng mát.Cách 3: Gạch chân các bộ phận câua] Em bé chạy nhanh về phía mẹ.b] Chiều về, đàn bị uống nước.c] Cây bàng tỏa bóng mát. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai* Ở dạng bài này tôi khắc sâu căn cứ 2, lưu ý 3, 4, học sinh cần đặt câu hỏi tìmtừng bộ phận trả lời câu hỏi Ai? Con gì? Cái gì? Làm gì? Các em tìm chính xác theotừng câu của bài…Bài tập luyện thêm:Bài 1 :- Gạch 1 gạch dưới bộ phận trả lời câu hỏi Ai [ Con gì, Cái gì ]?- Gạch 2 dưới bộ phận trả lời câu hỏi làm gì?a. Hươu chạy rất nhanh.b. Em dọn sách vở ở bàn học.c. Đàn vịt bầu bơi lội dưới ao.d. Người dân quê tôi lao động rất giỏi.e. Hai chị em viết thư cho bà ở quê.g. Lũ cá rô lẩn tránh trong bùn ao.Bài 2. Tim bộ phận câu trả lời câu hỏi Ai [ Con gì, cái gì ]?, trả lời câu hỏi làmgì? trong các câu sau:a. Các bác xã viên gặt lúa trên cánh đồng.b. Cô giáo em đang giảng bài.c. Đàn sếu đang sải cánh bay.d. Các em tới chỗ ông cụ, lễ phép hỏi.e. Sau một cuộc dạo chơi, chúng em rủ nhau ra về.Cho học sinh làm bài kiểm tra, chấm chữa giúp các em hiểu bài tốt hơn.Dạng 5: Với một số từ ngữ cho trước sắp xếp thành kiểu câu Ai làm gì?Bài tập: Cho những từ, ngữ sau hãy sắp xếp thành câu kiểu Ai làm gì?a. hi sinh, chị Võ Thị Sáu, khi tuổi còn rất trẻb. sống có tình có nghĩa, người dân Việt Bắc, cách mạng, vớic. bỡ ngỡ, bên người thân, mấy bạn học trò, đứng népd. rất, dũng cảm, chiến đấu, dân tộc Việt Name. chú chuồn chuồn ớt, trên không, bay lượnVới bài tập này giúp học sinh xác định được yêu cầu của đề bài:[ với những từ ngữđã cho hãy sắp xếp thành câu kiểu Ai làm gì? ] Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiMuốn làm tốt bài tập này các em cân biết mỗi phần đó gồm mấy từ, ngữ những từngữ đó là từ chỉ: [ sự vật, con người, đồ vật, cây cối hay từ chỉ hoạt động, trạng thái. ]Dựa vào những căn cứ và lưu ý đã cung cấp để các em làm tốt bài tập này.Với câu a [?] có mấy từ, ngữ? là những từ, ngữ nào? các từ đó chỉ gì? và cho họcsinh sắp xếpVD như: 1. Chị Võ Thị Sáu hi sinh khi còn rất trẻ.2. Khi còn rất trẻ chị Võ Thị Sáu hi sinh.3. Khi còn rất trẻ chị Võ Thị Sáu đã hi sinh.4. Hi sinh khi còn rất trẻ chị Võ Thị Sáu.Sau đó cho các em dựa vào kiến thức đã học xem cấu trúc từng câu và cả về nghĩađể các em xác định câu 1 và 2 là đúng với yêu cầu đề bài, cho các em đặt câu hỏi tìmcác bộ phận của câu để kiểm tra lại. Thế cịn câu 3 và 4 khơng đúng u cầu đầu bài vìsao?Các em sẽ thấy được câu 3 thừa từ :[ đã ] Nên không hợp lý, câu 4 đủ từnhưng không hợp nghĩa.- Với các hướng dẫn tương tự các em sẽ làm tốt các câu b, c, d, e với đáp án đúngnhư sau:1. Chị Võ Thị Sáu hi sinh khi còn rất trẻ.2. Người dân Việt Bắc sống có tình tình có nghĩa với Cách mạng.3. Mấy bạn học trò bỡ ngỡ đứng nép bên người thân.4. Dân tộc Việt Nam chiến đấu rất dũng cảm.5. Chú chuồn chuồn ớt bay lượn trên không.* Với dạng bài tập này cần lưu ý cho học sinh:- Phải sử dụng đủ những từ, ngữ đã cho, xác định các từ đó là từ chỉ gì? Nhữngtừ, ngữ nào trả lời cho câu hỏi Ai? Làm gì? Khi sắp xếp song đọc lại câu phải hợpnghĩa, đúng mẫu và đầu câu phải viết hoa, cuối câu phải ghi dấu chấm.Bài tập luyện thêm: Cũng với yêu cầu như trên cho học sinh làm thêm một số bàiđể rèn kỹ năng:1. đón gió, dang tay, cây dừa Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai2. chị em, nhà cửa, quét dọn, và3. xếp, cậu bé, sách vở, ngăn nắp, rất4. âu yếm, mẹ tôi, dẫn đi, con đường làng, nắm tay, tôi5. lớp 5a, sân trường, sạch sẽ, quét dọn,…Dạng 6: Đặt câu hỏi cho các bộ phận câu.Bài 1. Đặt câu hỏi cho các bộ phận câu được in đậm.* Bài tập minh hoạ: Đặt câu hỏi cho các bộ phận câu in đậm sau:a. Mẹ em đi chợ.b. Cây bầu, cây bí nói chuyện bằng quả.c. Cô giáo em giảng bài rất hấp dẫn.d. Gió gom những hạt cát thành sa mạc.e. Mặt trời tỏa ánh nắng.Tôi hướng dẫn học sinh xác định bộ phận in đậm là từ chỉ gì [chỉ sự vật hay chỉ hoạtđộng của sự vật]?Dựa vào căn cứ 2 để đặt câu hỏi:Những từ chỉ sự vật là bộ phận trả lời câu hỏi Ai?.Những từ chỉ hoạt động của sự vật là bộ phận trả lời câu hỏi làm gì?Khi đặt câu hỏi ta có thể thay từ chỉ sự vật bằng Ai [con gì, cái gì] và có thể thaynhững từ chỉ hoạt động của sự vật bằng làm gì? Phần cịn lại ta giữ nguna] Mẹ em- từ chỉ người - thay bằng Ai.Ta có câu hỏi Ai đi chợ? [lưu ý dấu câu]b] Cây bầu, cây bí- từ chỉ sự vật [cây cối] - thay bằng Cây gìTa có câu hỏi Cây gì nói chuyện bằng quả?Sau đó cho học sinh làm các câu cịn lại tương tự.Học sinh có thể làm như sau:c. Cơ giáo em làm gì?d. Gió làm gì?e. Cái gì tỏa ánh nắng? Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiBài tập luyện thêm:Đặt câu hỏi cho các bộ phận in đậm trong các câu sau:a. Bác nơng dân ơm từng bó lúa vừa gặt lên bờ.b. Anh chị em giúp đỡ nhau.c. Ơng em chăm sóc cây và hoa.d. Mọi người khen tơi cao và chóng lớn.e. Một bác sĩ đứng dậy vội đỡ lấy cụ.…Bài 2: Đặt câu hỏi cho bộ phận câu trả lời câu hỏi Ai?* Bài tập minh hoạ: Hãy đặt câu hỏi cho bộ phận trả lời câu hỏi Ai? trong các câusau:a] Năm nay, cây bưởi nhà em trổ rất nhiều hoa.b] Học kì II này, lớp 2A học tập rất tiến bộ.c] Con mèo đuổi theo con chuột.d] Cây bút nhảy nhót trước mất em.Với bài tập này tôi cũng hướng dẫn học sinh đọc kĩ yêu cầu của bài, dựa vàokiến thức đã học xác định bộ phận câu trả lời câu hỏi Ai? là những từ chỉ sựvật cụ thể là những từ nào để thay thế nó bằng: Ai, phần cịn lại giữ nguyên.Lưu ý : Con mèo - là từ chỉ sự vật cụ thể là con vật nên - thay bằng con gìCây bút- là đồ vật nên thay bằng: cái gìCây bưởi [nhà em] là từ chỉ cây cối nên thay bằng cây gìTừ đó học sinh có thể làm bài và chữa bài như sau:a] Cây gì trổ rất nhiều hoa?b] Học kì II này, Ai học tập rất tiến bộ?c] Con gì đuổi theo con chuột?d] Cái gì nhảy nhót trước mắt em?* Ở dạng bài tập tôi luôn hướng dẫn học sinh đọc kĩ đề trước khi làm bài, xác địnhbộ phận trả lời câu hỏi Ai? đó là những từ chỉ sự vật nào? Dựa vào những căn cứ vàlưu ý nhận dạng mẫu câu để xác định từng bộ phận trong câu để làm bài… Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiNếu là từ:- chỉ người thì thay bằng ai- chỉ con vật thay bằng con gì- chỉ đồ vật thay bằng cái gìBộ phận cịn lại giữ ngun.* Lưu ý đầu câu viết hoa, cuối câu ghi dấu hỏi chấm.* Bài tập luyện thêm: Yêu cầu như bài tập trêna. Hoa bưởi nở vào mùa xn.b. Những thím chích chịe hót líu lo.c. Những anh chào mào nhảy nhót, hót ca.d. Hương Lan tập thể dục nhịp điệu rất đẹp.Bài 3: Đặt câu hỏi cho bộ phận câu trả lời câu hỏi làm gì?* Bài tập minh hoạ: Hãy đặt câu hỏi cho bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? trong các câusau:a. Đàn ngỗng kêu quàng quạc, vươn cổ chạy miết.b. Ở bệnh viện, bác sĩ khám và chữa bệnh cho mọi người.c. Các em bé ngủ khì trên lưng mẹ.d. Bé đưa mắt nhìn đám học trị.Với bài tập này tôi cũng hướng dẫn học sinh đọc kĩ yêu cầu của bài, dựa vào kiếnthức đã học xác định bộ phận câu trả lời câu hỏi làm gì? là những từ chỉ hoạt động,trạng thái cụ thể là những từ nào để thay thế nó bằng: làm gì, phần cịn lại giữ ngun.Từ đó học sinh có thể làm bài và chữa bài như sau:a. Đàn ngỗng làm gì?b. Ở bệnh viện, bác sĩ làm gì?c. Các em bé làm gì trên lưng mẹ?d. Bé làm gì?* Lưu ý đầu câu viết hoa, cuối câu ghi dấu chấm hỏi, các em đọc kỹ yêu cầu đầu bài,dựa vào những căn cứ đã cung cấp để làm bài tập tốt.Bài tập luyện thêm: Yêu cầu như trên cho học sinh làm với các câu sau: Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laia. Những chú khướu hót liên hồi.b. Bạn Ngọc Nam hát hay nhất lớp em.c. Thảo rủ Trang ra công viên chơi.d. Phương Quỳnh đọc sách rất chăm chỉ.e. Sáng nào, anh em cũng tập sà đơn.Dạng 7: Điền bộ phận còn thiếu thích hợp vào chỗ chấm để được câu kiểu Ai làmgì?Ở dạng này tơi sẽ hướng dẫn học sinh quan sát, nhận xét xem bộ phận đã cho làbộ phận trả lời câu hỏi nào? Bộ phận cần điền là bộ phận trả lời câu hỏi nào? sau đó ápdụng căn cứ 2, 3 để làm bài.- Bộ phận trả lời câu hỏi Ai? là những từ chỉ sự vật.- Bộ phận trả lời câu hỏi làm gì? là những từ chỉ hoạt động, trạng thái của sự vật đó.Từ đó học sinh có thể lựa chọn thêm vào phần cịn thiếu bộ phận phù hợp để có mộtcâu kiểu Ai làm gì? phù hợp về ngữ nghĩa và đúng cấu trúc câu.Bài tập cụ thể: Điền bộ phận cịn thiếu thích hợp vào chỗ chấm để được câu kiểu Ailàm gì?a] Học sinh trường Tiểu học Đại Tập……….b] Chiều nay,....................quét dọn sân trường.c] Con trâu..............................................d].................................đang trổ bông.a] Học sinh trường Tiểu học Đại Tập…………..Tôi đặt câu hỏi cho học sinh:Học sinh trường Tiểu học Đại Tập là từ chỉ gì ? là từ chỉ người - là từ chỉ sự vật, nênnó là bộ phận trả lời câu hỏi ai ? - bộ phận còn thiếu là bộ phận trả lời câu hỏi gì ?[làmgì][?] Học sinh trường Tiểu học Đại Tập làm gì? - bộ phận có thể thêm là những từ chỉhoạt động, trạng thái của Học sinh trường Tiểu học Đại TậpHọc sinh trường Tiểu học Đại Tập chăm sóc nghĩa trang liệt sĩ. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiHọc sinh trường Tiểu học Đại Tập đọc sách, truyện vào giờ ra chơi.....b] Chiều nay,....................quét dọn sân trường.Với cách làm như trên ta có: Chiều nay là phần phụ chỉ thời gian[ lưu ý 3]Bộ phận đã cho trả lời câu hỏi làm gì?Bộ phận cịn thiếu cần thêm trả lời câu hỏi Ai ?- Vậy học sinh có thể điền:Chiều nay, lớp 5B quét dọn sân trường.c] Con trâu................................................Tương tự như vậy học sinh có thể đặt câu hỏiCon trâu làm gì ?câu đầy đủ:Con trâu cày ruộng.Con trâu nhởn nhơ gặm cỏ....d].................................đang trổ bông.Tôi hướng dẫn học sinh đặt câu hỏi để tìm bộ phận trả lời câu hỏi ai [cái gì, con gì]?Đang trổ bơng là trạng thái của cây gì? [cây lúa, cây ngơ…]Ta có câu hỏi: Cây gì đang trổ bơng?Từ đó ta có câu đúng là: Cây lúa đang trổ bơng.Những khóm ngơ đang trổ bông.* Lưu ý: học sinh thường hay mắc điền từ chưa phù hợp nghĩa nên tôi hướngdẫn các em thử một vài từ rồi đọc để xem nghĩa của câu đã phù hợp chưa, so sánhcác câu để chọn từ cần điền phù hợp với yêu cầu…* Bài tập luyện thêmViết tiếp vào các dịng sau để có các câu viết theo mẫu Ai làm gì?a. Bầy ong…………………………b. Đố hồng buổi sớm mai…………………..c. Cả lớp em, ai cũng………………………... Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laid. Em bé nhà chị Loan…………………………….e. Con voi này…………………………………….Dạng 8: Sử dụng câu kiểu Ai làm gì? để viết một đoạn vănBài 1: Viết một đoạn văn ngắn [từ 5 đến 7 câu] miêu tả một con vật mà em yêuthích trong đó có sử dụng câu kiểu Ai làm gì?Tơi hướng dẫn học sinh xác định khi miêu tả con vật em u thích các em phảixác định đó là con gì? Có những hoạt động nào nổi bật? Thường ở trạng thái nào?. Khicác em miêu tả những đặc điểm đó ta sẽ được những câu kiểu Ai làm gì? hay ta dùngcâu theo mẫu Ai làm gì? để miêu tả con vật đó.Tuy nhiên cũng phải nêu được tình cảm của mình đối với con vật mình yêuquý. Sau đó tơi cho học sinh làm bài, gạch chân dưới các câu kiểu Ai làmgì? và chữa bài.Ở dạng bài này học sinh có thể viết các đoạn văn khác nhau, khơng có một đáp ánchung nên giáo viên phải lựa chọn một số bài điển hình để nhận xét cho các em.VD: Học sinh có thể viết đoạn văn như sau:Con mèo nhà em có bộ lơng rất đẹp: màu vàng sậm lẫn với trắng tinh và đen tuyền.Vì thế mọi người gọi nó là mèo tam thể. Nó nhảy nhót và leo trèo rất siêu. Nó nhìnthấy con mồi. Đơi mắt của nó sáng lên. Người co lại, rượt đuổi, bắt cho bằng được vàôm gọn con mồi.Em rất yêu quý nó.Bài 2. Viết một đoạn văn ngắn tả cảnh sinh hoạt của quê hương em trong đó có sửdụng câu kiểu Ai làm gì?Tơi hướng dẫn học sinh bám sát theo yêu cầu của bài. Đề tài lựa chọn để viếtđoạn văn là miêu tả cảnh đẹp quê hương em nên tôi gợi ý học sinh:Quê hương em ở đâu? Người dân họ thường làm nghề gì? Những hoạt động của cáccơng việc đó làm gì?Em hãy tả cảnh sinh hoạt đó bằng câu kiểu Ai làm gì?. Để cho đoạn văn thêm sinhđộng các em nên viết thêm cảm xúc của mình đối với quê hương. Các em sống ở vùngnơng thơn nên có thể cảm nhận được cảnh sinh hoạt, hoạt động lao động sản xuất củamọi người… Vì vậy các em có thể dùng câu kiểu Ai làm gì? để tả cảnh sinh hoạt. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai- Học sinh làm bài, chữa bài như sau:VD. Một ngày gặt rộ ở quê em bắt đầu…Mọi người thức dậy lúc trời cịn mờ tối. Đó đây, ánh nửa bập bùng, nhảy múa trêncác bếp. Tiếng gọi nhau í ới. Tiếng liềm, hái va vào nhau, tiếng trống của hợp tác xãnổi lên vọng vào các thơn xóm. Vừa rạng sáng, đã thấy người đi từng tốp, từng đoàntrên con đường làng kéo thành hàng dài chuyện trị rơm rả.Ở bài này đãcó sử dụng câu Ai làm gì? đúng cấu trúc, lời văn khá phong phú- Giáo viên tuyên dương trước lớp để khuyến khích các em khác học tập và làm bàihay hơn nữa.* Với dạng bài này tôi luôn lưu ý học sinh bám sát yêu cầu của đề bài và viếtnhững câu kiểu Ai làm gì? theo đúng cấu trúc để miêu tả hoạt động của người và vậtđược nói đến và dùng phép nhân hóa, so sánh để cho câu văn sinh động hơn. Tuynhiên không nhất thiết tất cả các câu phải theo mẫu Ai làm gì? mà nên sử dụng cả câuAi thế nào?, Ai là gì ? cho đoạn văn thêm sinh động.Cho các em làm thêm một số bài tập sau, kiểm tra chấm chữa bài.1. Viết một đoạn văn ngắn kể về cơng việc trực nhật của tổ em trong đó có sử dụngcâu kiểu Ai làm gì?2. Viết một đoạn văn ngắn tả cảnh nhộn nhịp của sân trường em trong giờ ra chơicó sử dụng câu kiểu Ai làm gì?3. Viết một đoạn văn ngắn kể về mẹ của mình đang nấu cơm trong đó có sử dụngkiểu câu Ai làm gì?Dạng 9: Phân biệt sự giống và khác nhau giữa câu kiểu Ai làm gì? và câu kiểu Ailà gì ?, câu kiểu Ai làm gì ? và câu kiểu Ai thế nào?Bài tập 1.a] Đặt một câu theo mẫu Ai làm gì? và một câu theo mẫu Ai là gì?b] Câu kiểu Ai làm gì? giống và khác câu kiểu Ai là gì? ở chỗ nào?Tơi hướng dẫn học sinh dựa vào mơ hình câu Ai - làm gì ? và Ai - là gì? để đặtcâu như các bài tập dạng 1.Học sinh có thể làm: Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laiCâu kiểu Ai làm gì? là : Hoa hồng nói chuyện bằng hương.Câu kiểu Ai là gì? là : Anh Thư là học xuất sắc.Với ý b, tôi hướng dẫn học sinh dựa vào cấu trúc câu và tác dụng của câu để so sánh.Tôi hỏi học sinh hai kiểu câu này giống nhau ở chỗ nào? và dùng thước chỉ ngay vàobộ phận Ai ? ở hai mơ hình Ai – làm gì? và Ai - là gì ?Học sinh thấy ngay hai kiểu câu này giống nhau ở bộ phận trả lời câu hỏi Ai? [đều lànhững từ chỉ sự vật][?] Nó khác nhau ở chỗ nào ?Tơi hướng dẫn học sinh nhận xét hai khía cạnh:+ Cấu tạo:Câu Ai làm gì? có một bộ phận trả lời câu hỏi Ai? bộ phận kia trả lời câu hỏi nào?[làm gì ?] - Là những từ chỉ hoạt động, trạng thái.Còn câu Ai là gì ? có một bộ phận trả lời câu hỏi Ai? Và bộ phận kia trả lời câu hỏinào? [là gì?] - là những từ chỉ sự vật.+ Về tác dụng:Câu kiểu Ai làm gì ? dùng để làm gì? [ tả hoạt, trạng thái của người, đồ vật, con vật,cây cối, hiện tượng] còn câu Ai là gì ? dùng để làm gì? [Giới thiệu, nhận xét ] từ đóhọc sinh trả lời như sau:GiốngKhácCùng có bộ phận - Câu Ai làm gì? có bộ phận trả lời câu hỏitrả lời câu hỏi Ai? làm gì? [là những từ, cụm từ hoạt động,Cấu tạo:[là những từ chỉ sự trạng thái của sự vật được nói đến]. Cịn câuvật]Ai là gì? có bộ phận trả lời câu hỏi Là gì ?[là những từ, cụm từ chỉ sự vật]Câu Ai làm gì? dùng để tả hoạt động, trạngTác dụngthái của người, vật cịn câu Ai là gì? dùngđể giới thiệu, nhận xét.Bài tập 2. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương laia] Đặt một câu theo mẫu Ai thế nào? và một câu theo mẫu Ai làm gì ?b] So sánh sự giống và khác nhau giữa hai kiểu câu trên.Với cách hướng dẫn tương tự như bài tập 1 học sinh có thể làm bài như sau:a] Câu theo mẫu Ai thế nào? là: Sân trường rất rộng.Câu theo mẫu Ai làm gì? là: Chúng em chơi nhảy dây.b] Sự giống và khác nhau giữa hai kiểu câu Ai thế nào?và Ai làm gì ?là:GiốngCùngcóKhácbộ - Câu Ai thế nào? có bộ phận trả lời câu hỏi thếphận trả lời câu nào? [là những từ, cụm từ chỉ đặc điểm, tínhCấu tạo:hỏiAi?[là chất, trạng thái của sự vật được nói đến]những từ chỉ sự - Cịn câu Ai làm gì? có bộ phận trả lời câu hỏivật]làm gì? [là những từ chỉ hoạt động của sự vậtđược nói đến].Câu Ai thế nào? dùng để đánh giá, miêu tả sựTác dụngvật.Còn câu Ai làm gì? dùng để nêu hoạt động củangười, vật* Đây là dạng bài tổng hợp kiến thức nên tôi lưu ý học sinh sử dụng khả năngquan sát, tổng hợp kiến thức về cấu trúc câu theo mơ hình và các căn cứ đã biết để làmbài. Thư viện tiểu học – Ươm mầm tương lai