Kem tan mỡ 3 days mua ở đâu Thành Đô, Tứ Xuyên

Thời đại Tam Quốc [giản thể: 三国; phồn thể: 三國; bính âm: Sānguó] là một thời kỳ trong lịch sử Trung Quốc. Một cách chính xác theo khoa học thì nó bắt đầu vào năm 220 khi nhà Ngụy được thành lập và kết thúc năm 280 khi Đông Ngô sụp đổ và nhà Tây Tấn thống nhất Trung Hoa.[1] Tuy nhiên, nhiều nhà sử học Trung Quốc cũng như nhiều người dân khác cho rằng thời kỳ này bắt đầu năm 190 khi liên minh chống Đổng Trác được thành lập cuối thời nhà Đông Hán.

삼국

三國

  Tào Ngụy

  Thục Hán

  Đông Ngô

Trước đó, phần "không chính thức" của giai đoạn này, từ năm 190 đến năm 220, được đánh dấu bởi sự hỗn loạn của các cuộc giao tranh giữa các phe phái trong rất nhiều khu vực của Trung Hoa, như các cuộc giao tranh của Tào Tháo, anh em Viên Thiệu - Viên Thuật, Tôn Kiên, Lưu Biểu, Lưu Bị, Đổng Trác, Lữ Bố, quân Khăn Vàng v.v. Phần giữa của giai đoạn này, từ năm 220 đến năm 263, được đánh dấu bằng sự giao tranh quân sự và ngoại giao của ba quốc gia thù nghịch còn lại là Ngụy [魏], Thục [蜀] và Ngô [吳]. Để phân biệt các quốc gia này với các quốc gia cùng tên như trong các thời kỳ trước đó, người ta đã thêm vào: Ngụy là Tào Ngụy [曹魏], Thục là Thục Hán [蜀漢], và Ngô là Đông Ngô [東吳]. Phần cuối cùng của thời kỳ này được đánh dấu bằng việc Ngụy tiêu diệt Thục [năm 263], nhà Tây Tấn thay thế Ngụy năm 266, và tiêu diệt Ngô [280].

Thời kỳ Tam quốc này cũng là một trong những thời kỳ đẫm máu nhất trong lịch sử Trung Quốc. Điều tra dân số cuối thời kỳ nhà Đông Hán cho con số là khoảng 56 triệu người, trong khi đó điều tra dân số trong thời kỳ đầu nhà Tây Tấn [sau khi thống nhất Trung Quốc] chỉ còn khoảng 26 triệu người.[2] Cho dù con số thống kê của nhà Tấn có thể có sai số lớn nhưng hoàn toàn đủ cơ sở để nói rằng phần lớn dân số đã chết vì các cuộc chiến tranh liên miên trong thời kỳ này.[3]

Mặc dù tương đối ngắn, thời kỳ lịch sử đầy hỗn loạn và chinh chiến này đã được tiểu thuyết hóa trong văn học và rất nổi tiếng ở Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, và Triều Tiên[4]. Nó được chuyển thể thành các vở kịch, tiểu thuyết, truyện dân gian, truyện dã sử cũng như trong phim ảnh, phim truyền hình nhiều tập và trò chơi điện tử. Nổi bật nhất trong số đó là tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, một tác phẩm hư cấu dựa phần lớn theo lịch sử.[5] Ghi chép lịch sử chính thức của thời kỳ này là Tam quốc chí của Trần Thọ, với sự hiệu đính của Bùi Tùng Chi sau này.

Cái chết của Hán Linh Đế tháng 5 năm 189 đã dẫn đến thời kỳ nhiếp chính không ổn định của Hà Tiến vốn là Đại tướng quân và sự tái phát của mối bất hòa giữa các hoạn quan và các quan lại khác. Sau khi Hà Tiến bị Trương Nhượng và Thập Thường Thị giết thì bộ tướng là Viên Thiệu đã thảm sát các hoạn quan trong triều. Sự hỗn loạn trong triều đã mở đường cho thứ sử Tây Lương là Đổng Trác trở về kinh thành Lạc Dương và kiểm soát toàn bộ triều chính, mở đầu cho các cuộc chiến tranh sát phạt lẫn nhau của các chư hầu trên toàn lãnh thổ Trung Hoa.

Đổng Trác bức bách để vua Hán Thiếu Đế [Lưu Biện] phải nhường ngôi cho em là Trần Lưu Vương Lưu Hiệp, tức là Hán Hiến Đế và phế Thiếu Đế làm Hoằng Nông Vương rồi sau đó giết đi. Năm 190 liên minh 17 sứ quân do Viên Thiệu cầm đầu gồm có Viên Thiệu, Viên Thuật, Hàn Phức, Khổng Do, Lưu Đại, Trương Mặc, Trương Siêu, Vương Khuông, Viên Di, Kiều Mạo, Khổng Dung, Pháo Tín, Đào Khiêm, Mã Đằng, Công Tôn Toản, Trương Dương, Tôn Kiên đã nổi dậy ở các tỉnh miền đông chống lại Đổng Trác.[6] Dưới áp lực này, Đổng Trác phải mang Hiến Đế chạy về phía tây tới Trường An vào tháng 5 năm 191. Một năm sau đó, ông ta bị tướng của mình là Lã Bố giết chết. Từ đây, Trung Quốc bắt đầu trải qua những cuộc giao tranh quân sự trong những năm tiếp theo.

Trận Quan Độ và Xích Bích

Bài chi tiết: Trận Quan Độ và Trận Xích Bích

Năm 191, qua sự việc tranh giành quyền lực, thanh toán lẫn nhau giữa Hà Tiến và Thập Thường Thị trong cung đã tạo ra mầm mống cho các cuộc bạo loạn sau này, đã có một số thảo luận bí mật trong liên minh về việc đưa ai lên nối ngôi nhưng các thành viên của liên minh dần bị tiêu diệt hoặc phải bỏ chạy. Chiến tranh thực sự diễn ra khi Đổng Trác rời bỏ Lạc Dương. Tháng 8 năm 195 vua Hiến Đế phải rời Trường An bắt đầu một chuyến du hành đầy nguy hiểm về phương đông để tìm những người ủng hộ. Năm 196, khi ông gặp Tào Tháo ở Hứa Xương, phần lớn các đối thủ tranh giành quyền lực cỡ nhỏ đã bị thu phục hay tiêu diệt bởi các thế lực lớn hơn. Đế chế nhà Hán đã bị chia sẻ giữa một số lãnh chúa lớn trong các khu vực. Viên Thiệu chiếm phần trung tâm phía bắc bao gồm Thanh Châu, Tinh Châu, Ký Châu và U Châu [khu vực tỉnh Hà Bắc và phụ cận hiện nay], mở rộng quyền lực lên phía bắc sông Hoàng Hà chống lại Công Tôn Toản, là người chiếm giữ khu vực biên giới phía bắc. Tào Tháo, ở phía nam của họ Viên, bị lôi cuốn vào cuộc chiến với Viên Thuật là người chiếm giữ vùng lưu vực sông Hoài [Hoài Nam] và Lưu Biểu ở miền trung sông Dương Tử [Kinh Châu]. Xa hơn về phía nam là viên tướng trẻ Tôn Sách [con Tôn Kiên] thiết lập quyền lực tại khu vực hạ lưu sông Dương Tử [Giang Đông]. Về phía tây, Lưu Chương chiếm Ích Châu trong khi đó Hán Trung và khu vực tây bắc bị chiếm giữ bởi một số các lãnh chúa nhỏ như Trương Lỗ, Trương Tú, Hàn Toại, Mã Đằng.

Tào Tháo, sau này là người sáng lập nhà Ngụy, đã nổi binh mùa đông năm 189. Ông đã thu được khoảng 300.000 quân Khăn Vàng cũng như một loạt các nhóm quân sự có nguồn gốc bộ tộc vào quân đội của mình. Năm 196 ông ta thiết lập kinh đô cho nhà Hán ở Hứa Xương [Hứa Đô] và phát triển nông nghiệp trên cơ sở sử dụng sức lính để tăng thêm lương thảo cho quân đội. Sau khi tiêu diệt Viên Thuật năm 197 và các lãnh chúa miền đông như giết Lã Bố [198] và làm suy yếu Lưu Bị [199-200] ở Từ Châu trong một sự kế tiếp nhanh chóng, Tào Tháo nhằm sự chú ý của ông ta vào phía bắc tới Viên Thiệu, người trong cùng năm đó đã tiêu diệt kẻ thù phía bắc của mình là Công Tôn Toản.

Sau nhiều tháng lập kế hoạch, hai bên đã giao tranh tại Quan Độ năm 200. Vượt qua đội quân đông đảo hơn của họ Viên [110.000 người so với hơn 40.000 quân của Tào Tháo, trong Tam Quốc diễn nghĩa là 700.000 quân Viên so với 70.000 quân Tào], Tào Tháo đã đánh bại ông ta và làm tan rã quân miền bắc. Năm 202, Tào Tháo giành hoàn toàn thế chủ động sau cái chết của Viên Thiệu và sự chia rẽ của ba con trai ông ta để tiến lên phía bắc sông Hoàng Hà. Ông ta chiếm Nghiệp Thành năm 204 và xâm chiếm các tỉnh Ký Châu, Tinh Châu, Thanh Châu và U Châu. Cuối năm 207, sau những chiến dịch nhỏ chống lại người Ô Hoàn [乌桓], Tào Tháo đã giành được sự thống lĩnh không thể tranh cãi đối với miền đồng bằng Hoa Bắc gồm các tỉnh như Liêu Ninh, Sơn Tây, Nội Mông và Bắc Kinh ngày nay.

Sau khi nhận ra Viên Thiệu bất tài, Lưu Bị chạy về Kinh Châu nương nhờ dưới trướng Lưu Biểu.

Năm 208, Tào Tháo đưa quân về phía nam với ý định nhanh chóng thống nhất đế chế. Con Lưu Biểu là Lưu Tông đầu hàng, dâng đất Kinh Châu, Tương Dương cho họ Tào và Tào Tháo có thể triển khai một lực lượng thủy quân, lục quân lớn tại Giang Lăng [khoảng trên 20 vạn]. Tuy nhiên, Tôn Quyền – người kế vị Tôn Sách tại Giang Đông và Lưu Bị sau khi chạy qua Hạ Khẩu, Giang Hạ vẫn tiếp tục chống cự. Mưu sĩ của Tôn Quyền là Lỗ Túc đảm bảo cho liên minh với Lưu Bị, là người đã thua chạy từ phía bắc. Liên quân của hai nhà khoảng 5 vạn quân giao tranh với thủy quân của Tào Tháo tại Xích Bích vào mùa đông. Sau vài giao tranh nhỏ, cuộc tấn công bằng hỏa công đã là đòn đánh quyết định làm quân Tào Tháo tan vỡ, và buộc ông ta phải rút chạy hỗn loạn về phương bắc. Chiến thắng của liên quân tại Xích Bích là đảm bảo cho sự sống còn của Lưu Bị và Tôn Quyền và là cơ sở để hình thành nên hai vương triều Thục và Ngô.

Tam Quốc thành lập

Bài chi tiết: Chiến dịch Tây Xuyên, Trận Di Lăng, và Chiến tranh Thục-Ngụy [228-234]

Sau khi chạy về phía bắc, Tào Tháo thu phục các khu vực ở miền tây bắc năm 211, đặc biệt là trong trận Đồng Quan, ông đã đánh bại được hai thế lực cát cứ là Mã Siêu và Hàn Toại, qua đó củng cố vững chắc quyền lực của mình. Ông ta tăng nhanh chức vụ cũng như sức mạnh quân đội, cuối cùng đạt đến tước phong Ngụy Vương năm 217. Lưu Bị tấn công vào Ích Châu và năm 214 thay thế Lưu Chương cai trị khu vực này, giao cho Quan Vũ cai quản Kinh Châu. Tôn Quyền, trong những năm sau đó bị vướng bận với việc chống lại Tào Tháo tại miền đông nam ở Hợp Phì, bây giờ bắt đầu chú ý tới mảnh đất Kinh Châu màu mỡ và miền trung sông Dương Tử. Sự bất hòa giữa hai quốc gia liên minh này ngày càng tăng lên. Năm 219, sau khi Lưu Bị chiếm được Hán Trung và Tương Dương từ Tào Tháo, đại tướng của Ngô là Lã Mông đã bắt giết Quan Vũ và tái chiếm Kinh Châu.

Đầu năm 220, Tào Tháo chết, tháng 10 năm đó con ông là Tào Phi phế bỏ vua Hán Hiến Đế, lên ngôi hoàng đế chấm dứt nhà Đông Hán, đặt quốc hiệu là Ngụy, hiệu Ngụy Văn Đế, đóng đô tại Lạc Dương, Tào Tháo được truy tôn là "Thái Tổ Vũ Hoàng Đế".

Năm 221, Lưu Bị cũng tự xưng là Hoàng đế kế tục nhà Hán, tức Tiên chủ của Thục Hán với mục đích khôi phục nhà Hán. [Quốc gia này trong sử sách gọi là "Thục" hay "Thục-Hán".] Trong năm đó, Ngụy ban cho Tôn Quyền tước hiệu Ngô Vương. Một năm sau, do việc Tôn Quyền sai Lã Mông bắt giết tướng Thục Hán là Quan Vũ- em kết nghĩa của Lưu Bị và chiếm đóng toàn bộ Kinh Châu, quân đội Thục Hán tuyên bố chiến tranh với Đông Ngô và giao tranh với quân Ngô tại trận Di Lăng. Tại Hào Đình, Lưu Bị bị tướng của Tôn Quyền là Lục Tốn đánh bại và phải lui quân về Thục, sau đó qua đời vào năm 222 tại thành Bạch Đế. Sau cái chết của Lưu Bị, Thục và Ngô dưới sự liên kết của Khổng Minh, đã thiết lập lại quan hệ bang giao để chống Tào Ngụy, tạo nên sự ổn định của trục ba quốc gia. Cuối năm 222 sau đại thắng Di Lăng, Tôn Quyền tự xưng vua Ngô độc lập với nhà Nguỵ nhưng vẫn khiêm tốn giữ tước hiệu "Ngô Vương" cho đến năm 229, Tôn Quyền chính thức từ chối công nhận nhà Ngụy của Tào Phi và lên ngôi hoàng đế tại Vũ Xương,thành lập nhà Đông Ngô.Thế chân vạc Tam Quốc chính thức hình thành.

Phần lớn miền bắc hoàn toàn thuộc nhà Ngụy, trong khi đó Thục chiếm miền tây nam bao gồm Tứ Xuyên, một phần Vân Nam và Ngô chiếm miền trung tâm phía nam và phía đông. Biên giới phía ngoài của ba quốc gia này bị giới hạn bởi ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa. Ví dụ, kiểm soát về chính trị của nhà Thục trên biên giới phía nam của mình bị giới hạn bởi các bộ lạc người Thái trong tỉnh Vân Nam và Myanmar ngày nay, còn nhà Ngô không thể vươn tới miền Trung Việt Nam ngày nay mà phải tồn tại cùng nước Lâm Ấp [của người Chăm].

Năm 222, con Lưu Bị là Lưu Thiện lên ngôi kế nghiệp cha. Thất bại của Lưu Bị tại Hào Đình kết thúc thời kỳ thù địch giữa Ngô và Thục và cả hai tận dụng cơ hội này để tập trung vào những vấn đề trong nước cũng như để đối phó với nhà Ngụy. Đối với Tôn Quyền, chiến thắng này cũng kết thúc sự e ngại của ông về việc nhà Thục mở rộng về phía Kinh Châu và ông có thể nhòm ngó tới các bộ tộc thiểu số ở phía đông nam, là những bộ tộc mà người Hán gọi chung là "Sơn Việt". Năm 234 Tôn Quyền đã đè bẹp các bộ lạc nổi dậy tại đây. Trong năm này, mười vạn quân Sơn Việt phải đầu hàng Gia Cát Cẩn sau ba năm bị bao vây ở Đan Dương [丹陽]. Trong số này, bốn vạn người Man Di đã bị bắt đi lính cho nhà Ngô. Trong khi đó nhà Thục cũng gặp sự chống cự của bộ tộc bản xứ ở phía nam. Bộ tộc Di [彝族] ở phía tây nam đã nổi dậy chống nhà Hán, chiếm giữ Ích Châu. Gia Cát Lượng, để tránh thế hai đầu đối địch, đã dẫn ba cánh quân tiến đánh bộ tộc Di. Quân đội của ông đã đánh một số trận với vua người Man là Mạnh Hoạch, cuối cùng Mạnh Hoạch đã phải đầu hàng. Những người thổ dân [theo cách gọi của người Hán] được phép cư trú tại kinh đô nhà Thục ở Thành Đô như những công dân chính thức và người Di cũng phải đi lính cho nhà Thục.

Vào cuối cuộc chinh chiến miền nam của Gia Cát Lượng, liên minh Thục - Ngô đang hưng thịnh và nhà Thục Hán có thể đem quân lên phía bắc. Năm 227 Gia Cát Lượng đem quân đến Hán Trung, mở đầu cho những trận đánh với Ngụy ở phía tây bắc. Năm sau, ông cho Triệu Vân [趙雲] tấn công từ Tà Cốc để nghi binh trong khi tự mình dẫn quân đến Kỳ Sơn. Quân tiên phong do Mã Tốc chỉ huy đã bị đánh bại tại Nhai Đình và quân Thục phải rút lui. Trong sáu năm tiếp theo Gia Cát Lượng đã vài lần đem quân tiến ra bắc Kỳ Sơn nhưng do hạn chế về lương thảo, và đô đốc nhà Ngụy lúc đó là Tư Mã Ý phòng thủ nên ông đã không thành công. Năm 234 ông đem quân lần cuối tấn công ra bắc, đánh nhau với quân Ngụy tại Vị Nam ở phía nam sông Vị Thủy. Vì cái chết đột ngột của ông, quân Thục lại phải rút lui.

Tại thời điểm những cuộc đánh lớn của Gia Cát Lượng tấn công miền bắc thì nhà Ngô luôn luôn phải đề phòng chống lại sự xâm lấn của nhà Ngụy. Khu vực quanh Hợp Phì thường xuyên chịu áp lực của Ngụy kể từ sau trận Xích Bích và là chiến trường cho những trận giao tranh cỡ nhỏ hơn. Do lo sợ chiến tranh nhiều người dân đã phải di cư tới miền nam sông Dương Tử. Sau cái chết của Gia Cát Lượng, những cuộc tấn công vào khu vực Hoài Nam đã tăng lên nhưng không có kết quả gì, nhà Ngụy không thể phá vỡ phòng tuyến của quân Ngô trên sông, kể cả pháo đài Nhu Tu [濡鬚].

Thời gian cai trị kéo dài của Tôn Quyền là khoảng thời gian sung túc nhất của Đông Ngô. Việc di dân từ phía bắc và "giải quyết xong" các bộ lạc thiểu số Man Di đã làm tăng nhân lực cho nông nghiệp, đặc biệt là ở hạ lưu sông Dương Tử. Vận tải đường sông phát triển, với sự ra đời của các kênh Chiết Đông và Giang Nam. Thương mại với Thục phát triển, với một sự lưu thông lớn của bông từ Thục và sự phát triển của đồ tráng men và công nghệ luyện kim. Vận tải biển đã được hoàn thiện hơn để có thể đến được Mãn Châu và đảo Đài Loan. Về phía nam, các thương nhân Ngô đã đến Luy Lâu và Phù Nam]. Với sự phát triển của kinh tế thì văn hóa, nghệ thuật cũng phát triển theo. Tại đồng bằng sông Dương Tử, những ảnh hưởng đầu tiên của Phật giáo đã xuất hiện ở phía nam Lạc Dương. [Xem Phật giáo ở Trung Quốc]

Tấn thống nhất ba nước

Bài chi tiết: Chiến tranh Thục-Ngụy [263-264] và Chiến tranh Tấn-Ngô [280]

Sau khi Khổng Minh Gia Cát Lượng qua đời trong chiến dịch Bắc phạt lần thứ sáu [CN năm 234], vị trí Thừa tướng của ông lần lượt được Tưởng Uyển, Phí Y và Đổng Doãn đảm nhận, chính sự tạm thời yên ổn. Sau năm 258, chính trường nhà Thục Hán ngày càng bị các hoạn quan kiểm soát và tham nhũng xảy ra tràn lan. Điển hình là Hoàng Hạo, lại thêm Hậu chủ Lưu Thiện bất tài nhu nhược, tin dùng hoạn quan, ngày càng xa lánh trung thần khiến Thục Hán hoàn toàn đi trên vết xe đổ của vua Hán Linh Đế trước kia.

Cho dù có những cố gắng đầy nghị lực từ Khương Duy, học trò của Gia Cát Lượng, nhà Thục Hán không thể giành được chiến thắng quyết định trước nhà Ngụy. Chín cuộc tấn công ra Bắc của Khương Duy khi được khi thua, nhưng không lấn chiếm được đất đai nào của Ngụy và khiến lực lượng của Thục bị hao mòn.

Năm 263, quân Ngụy dưới sự lãnh đạo của hai đại tướng là Đặng Ngải và Chung Hội ồ ạt tấn công vào đất Thục bằng ba cánh quân, quân Thục phải rút lui khỏi Hán Trung. Khương Duy lui về Kiếm Các tử thủ. Tướng Ngụy Đặng Ngải cùng với con trai đã đem quân của mình qua Âm Bình, nơi quân Thục không phòng bị, rồi tiến công đánh bại Gia Cát Chiêm tại Miên Trúc, Thành Đô lập tức bị đe dọa. Mùa đông năm đó, quân Ngụy bao vây chặt Thành Đô, sau 20 ngày kháng cự ác liệt, toàn bộ binh sĩ nhà Thục sống sót trong thành buông vũ khí sau khi Hậu Chủ Lưu Thiện tuyên bố đầu hàng. Khương Duy lúc đó đang ở Kiếm Các được lệnh đầu hàng và đến hàng tướng Ngụy Chung Hội. Mặc dù ông đã cố gắng gây chia rẽ các tướng Ngụy để thực hiện một cuộc đảo chính, khôi phục lại nhà Thục Hán nhưng mưu kế của ông bị lộ và cả ba tướng đều bị giết, kết thúc sự kháng cự cuối cùng của nhà Thục. Nhà Thục Hán chấm dứt sau 43 năm tồn tại.

Từ những năm cuối thập niên 230, những rạn nứt đã xuất hiện và ngày càng trở lên rõ nét hơn giữa họ Tào lúc đó đang cai trị và họ Tư Mã. Sau cái chết của Tào Duệ, chủ nghĩa bè phái đã rõ nét hơn giữa quan nhiếp chính Tào Sảng và tổng chỉ huy quân đội Tư Mã Ý. Cẩn thận hơn, Tào Sảng đã để cho những người thân cận nắm giữ các chức vụ quan trọng và loại bỏ họ Tư Mã, mà ông cho là mối đe dọa. Sức mạnh của họ Tư Mã, một trong những dòng họ địa chủ lớn ở Trung Quốc thời Hán, đã được tăng thêm bởi những chiến thắng quân sự của Tư Mã Ý. Ngoài ra, Tư Mã Ý còn là một nhà chiến lược và chính trị nổi tiếng. Năm 238 ông đánh bại cuộc nổi dậy của Công Tôn Uyên và đưa vùng Liêu Đông về dưới sự kiểm soát của trung ương. Cuối cùng, ông vượt qua Tào Sảng trong trò chơi quyền lực. Nắm lấy cơ hội, nhân lúc những người thuộc phe hoàng gia đi viếng Cao Bình lăng, Tư Mã Ý làm đảo chính ở Lạc Dương, ép lực lượng của Tào Sảng rời khỏi chính quyền rồi xử tử họ. Rất nhiều người phản đối về việc quyền lực nghiêng về gia đình Tư Mã quá nhiều; nổi tiếng nhất là Trúc Lâm Thất Hiền. Một trong bảy người này, Kê Khang, cũng đã bị giết như là một phần của sự thanh lọc sau khi Tào Phương thất thế.

Sau khi Tư Mã Ý chết, các con là Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu tiếp tục cầm quyền ở Ngụy. Việc đánh dẹp những lực lượng kháng cự trong nước Ngụy như Vô Khâu Kiệm, Gia Cát Đản và chống lại cuộc xâm lấn của đại tướng Khương Duy bên Thục càng khiến thế lực của họ Tư Mã thêm mạnh. Việc tiêu diệt Thục [năm 263], tuy trên danh nghĩa là Ngụy diệt nhưng thực chất là do Tấn vương Tư Mã Chiêu.

Năm 264, Tư Mã Chiêu chết, con là Tư Mã Viêm lên thay tước Tấn Vương. Tháng chạp năm sau [tức tháng 2 năm 266], Viêm phế bỏ Ngụy Nguyên Đế Tào Hoán lên làm vua, tức là Tấn Vũ Đế

Sau cái chết của Tôn Quyền năm 252, không có người kế tục xứng đáng, nhà Ngô bắt đầu đi xuống. Trong nước, quyền thần đánh nhau lục đục khiến nội bộ thêm suy yếu. Những cuộc áp chế thành công do Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu tiến hành trước các cuộc nổi loạn ở khu vực Hoài Nam [lãnh thổ Ngụy] đã làm giảm ảnh hưởng của nhà Ngô.

Sau khi Cảnh Đế Tôn Hưu chết, Tôn Hạo lên thay lại là người tàn bạo độc ác khiến nhân tâm thêm chia lìa.

Năm 269 Dương Hỗ, tướng nhà Tấn tại miền nam, bắt đầu chuẩn bị xâm chiếm nước Ngô bằng việc xây dựng hạm đội và huấn luyện thủy quân tại Tứ Xuyên dưới quyền Vương Tuấn. Bốn năm sau, Lục Kháng, vị tướng giỏi cuối cùng của nhà Ngô chết.

Kế hoạch xâm chiếm của nhà Tấn cuối cùng đã diễn ra vào mùa đông năm 279. Tư Mã Viêm ra lệnh tấn công bằng 5 cánh quân đồng thời dọc theo sông Dương Tử từ Kiến Khang tới Giang Lăng trong khi hạm đội từ Tứ Xuyên xuôi dòng tới Kinh Châu dưới sự chỉ huy của các tướng Đỗ Dự, Vương Tuấn. Trước các cuộc tấn công mãnh liệt của quân Tấn, lực lượng nhà Ngô tan rã và Kiến Khang mất vào tháng 3 năm 280. Tôn Hạo đầu hàng, đóng lại một thế kỷ chia cắt đầy biến động.

Các sử gia Trung Quốc nhận định: thực ra đời sống nhân dân thời Tam Quốc nếu so với cuối thời Đông Hán có phần tốt hơn. Thời Tam Quốc dù là thời chia cắt và mật độ chiến tranh dày hơn nhưng chính trong thời Đông Hán, nhân dân cũng phải chịu lao dịch nặng, thường phải tòng quân đánh các tộc Ô Hoàn, Tiên Ty.

Về đời sống sinh hoạt, các nhà nghiên cứu cho rằng tình hình tốt hơn hẳn. Ngoại trừ Thục Hán trong 9 năm cuối bị hoạn quan Hoàng Hạo thao túng, nhìn chung trong triều đình cả ba nước đều không bị nạn hoạn quan lộng hành. Quan lại lớn nhỏ ở cả ba nước đa số là những người thanh liêm.[7]

Pháp luật của Tào Ngụy hơi thiên về sự nghiêm khắc. Đến thời Ngụy Minh Đế Tào Duệ, pháp luật được hiệu đính, về sau trở thành cơ sở pháp luật của một số triều đại khác.[7]

Tào Ngụy cũng sáng lập ra chế độ "cửu phẩm" - 9 bậc quan lại. Chế độ này được đánh giá là tiến bộ hơn so với chế độ Hiếu Liêm, Mậu Tài thời Đông Hán chỉ dựa vào quyền thế của cha anh và cha vợ mà có được.[7]

Chính sách đồn điền và thủy lợi của Tào Ngụy tuy nhằm mục đích quân sự là chủ yếu nhưng cũng gián tiếp giúp nhiều cho nông dân.[7]

Về tiền tệ, Tào Ngụy sau khi dùng tiền Ngũ thù và thi hành trở lại chính sách hàng đổi hàng. Tại Tây Thục thực hiện chính sách tiền tệ tốt hơn, một thời gian phát hành tiền lớn nhưng sau đó khôi phục tiền Ngũ thù. Thời Gia Cát Lượng chấp chính luôn dùng chính sách thủ tín với nhân dân nên đời sống ở Thục tương đối ổn định. Tôn Quyền cũng phát hành tiền lớn và sau đó lại phát hành tiền lớn ăn 1000 đồng đổi lấy tiền nhỏ của dân.. Về sau, Tôn Quyền thu hết tiền lớn lại.[8]

Dân số

Lãnh thổ của ba nước Ngụy, Thục, Ngô rộng hơn thời Đông Hán trở về trước. Ba nước không thể thôn tính được nhau nên tính tới chuyện cùng phát triển ra bên ngoài, thu thập các bộ tộc láng giềng nhỏ yếu hơn và văn hóa kém phát triển hơn. Ngụy thu phục người Tiên Ti, Ô Hoàn; Thục thu thập người Di và người Khương ở Thanh Hải; Ngô thu phục người Việt ở vùng núi ba tỉnh Giang, Chiết, Hoãn.[8]

Về dân số, nhà Ngụy là mạnh nhất. Khi nhà Ngụy mất [265], quốc gia này có hơn 663.423 hộ gia đình và 4.190.891 người trong phạm vi biên giới của mình. Nhà Thục có 280.000 hộ dân số 940.000 người. Đông Ngô có 523.000 hộ, 2.558.000 người.[9] Như vậy, nhà Ngụy chiếm hơn 58% dân số và khoảng 40% diện tích. Với những nguồn lực này, nhà Ngụy có thể có tới hơn 400.000 quân trong khi nhà Thục và Ngô chỉ có thể có tương ứng 102.000 và 230.000 quân, chiếm khoảng 10% dân số. Liên minh Thục-Ngô chống lại nhà Ngụy là một liên minh quân sự ổn định; biên giới của ba quốc gia này gần như không thay đổi trong hơn 40 năm.[10] Cần lưu ý là trong thời kì này lưu dân chạy loạn rất nhiều, nhất là ba nước mới lập quốc, và các lưu dân thường cố tình che giấu hộ tịch để trốn đinh, trốn thuế nên dân số thực tế có thể cao hơn 20-50%.

Nhà Ngụy khi diệt Thục có dân số gấp 4 lần Thục, khi Tấn diệt Ngô thì dân số gấp 6,3 lần. Đây là nguyên nhân cơ bản khiến Ngô và Thục lần lượt mất về tay Ngụy và Tấn.[11]

Thương mại và vận tải

Trong thuật ngữ kinh tế sự phân chia thời Tam Quốc phản ánh một thực tế được kéo dài đến tận sau này. Thậm chí trong thời nhà Bắc Tống, bảy trăm năm sau thời kỳ Tam Quốc, có thể nghĩ về Trung Hoa như là một thực thể của ba thị trường khu vực lớn. [Tình trạng của miền tây bắc thì hơi mâu thuẫn, vì nó được liên kết bởi khu vực tây bắc và miền Tứ Xuyên]. Sự phân chia địa lý như vậy được nhấn mạnh bởi một thực tế là tất cả các tuyến giao thông chính giữa ba khu vực lớn đều là nhân tạo: Đại Vận Hà ["Kênh đào vĩ đại"] liên kết miền bắc và miền nam, việc vận chuyển qua Tam Hiệp trên sông Dương Tử liên kết nam Trung Hoa với Tứ Xuyên và con đường hành lang [gallery road] nối Tứ Xuyên với miền tây bắc. Sự chia cắt thành ba thực thể riêng rẽ này là hoàn toàn tự nhiên và thậm chí được tiên đoán trước bởi những nhà chính trị như Gia Cát Lượng [Xem thêm Kế hoạch Long Trung 隆中對].

Văn hóa, nghệ thuật và khoa học

Con của Vương Lãng nhà Tào Ngụy là Vương Túc nổi tiếng trong lĩnh vực cổ văn. Có ý kiến cho rằng chính Vương Túc chứ không phải Khổng An Quốc, mới là tác giả của bộ Cổ văn Thượng thư truyện. Con

Ba cha con Tào Tháo, Tào Phi và Tào Thực được đời sau xếp vào hàng những nhà thơ tiêu biểu cuối thời Đông Hán, đầu thời Tam Quốc. Ngoài thơ ca, Tào Thực còn nổi tiếng với bài phú đài Đồng Tước. Tào Phi tuy kém Tào Thực một bậc nhưng chính là người mở đầu cho thể thơ thất ngôn. Về tiểu thuyết, thời Tam Quốc có Lục dị ký và truyện ma quỷ Sưu thần ký, cũng được cho là của Tào Phi.[12]

Một học giả nổi tiếng khác là Cam Bảo, để lại tác phẩm Ngụy Tấn Xuân thu, đây chính là tài liệu mà sau này Bùi Tùng Chi thời Lưu Tống dùng để chú giải Tam Quốc chí. Ngoài ra, còn có các nhà sử học khác như Ngư Quyền viết Ngụy lược, Vi Chiêu viết Ngô thư và Tiêu Chu nhà Thục Hán viết Cổ sử khảo.[12]

Về nghệ thuật, hiện nay Bảo tàng Mỹ thuật Boston [Mỹ] còn lưu giữ bức tranh hai người du xuân rất sinh động. Trong nghệ thuật kiến trúc, các chùa Phật giáo, miếu của Đông Ngô rất phát triển: Vũ Xương có chùa Tuệ Bảo, Kiến Nghiệp có viện Thủy Tướng và chùa Bảo Ninh, Ngô huyện có chùa Thông Huyền, huyện Cần có chùa Đức Nhuận. Ở miền bắc, Tào Tháo dựng đài Đồng Tước sau khi thua trận Xích Bích.[12]

Về khoa học, thời Tam Quốc đã bắt đầu ứng dụng ma túy và dùng thủ thuật lấy sỏi mật ra. Tên tuổi của danh y Hoa Đà còn truyền đến nhiều đời sau. Người nước Ngụy là Mã Quân có công phát minh ra xe chỉ nam, xe bắn đá; đồng thời cũng được xem là người phát minh ra guồng nước. Ngoài ra, còn có nhà toán học Lưu Huy, tác giả của bộ Hải đảo toán kinh.[12]

• Chiến dịch chống Đổng Trác , [190] giữa Đổng Trác và các lực lượng Quân phiệt
• Trận Giới Kiều, [191] giữa Viên Thiệu và Công Tôn Toản.
• Trận Quan Độ, [200] giữa Tào Tháo và Viên Thiệu.
• Trận Trường Bản, [208] giữa Lưu Bị và Tào Tháo.
• Trận Xích Bích, [208] giữa liên quân Tôn-Lưu và Tào Tháo.
• Trận Đồng Quan, [211] giữa Tào Tháo và Mã Siêu, Hàn Toại.
• Trận Hán Trung [217-219], giữa Tào Tháo và Lưu Bị
• Trận chiến tại Phàn Thành, [219] giữa Tào Nhân và Quan Vũ.
• Trận Di Lăng, [221-222] giữa Lưu Bị và Lục Tốn tướng của Đông Ngô.
• Thất cầm Mạnh Hoạch, [225] 7 lần bắt ,7 lần tha Mạnh Hoạch và cuối cùng đã thu phục được Mạnh Hoạch.
• Lục xuất Kỳ Sơn, [228-234] Gia Cát Lượng 6 lần lên Kỳ Sơn.
• Cửu phạt trung nguyên, [247-262] Khương Duy 9 lần phạt Trung nguyên.

Trang chi tiết: Bản mẫu:Nhân vật Tam Quốc

• Đổng Trác
• Lã Bố
• Tào Tháo
• Viên Thiệu
• Viên Thuật
• Lưu Bị
• Tôn Sách
• Quan Vũ
• Trương Phi
• Mã Siêu
• Triệu Vân
• Tôn Quyền
• Gia Cát Lượng
• Khương Duy
• Lục Tốn
• Tư Mã Ý
• Tư Mã Sư
• Tư Mã Chiêu
• Lã Mông
• Chu Du
• Tôn Kiên
• Hán Hiến Đế
• Quách Gia
• Giả Hủ
• Tuân Úc
• Tuân Du
• Hoàng Trung

• Danh sách nhân vật thời Tam Quốc
• Tam Quốc diễn nghĩa
• Tào Ngụy
• Thục Hán
• Đông Ngô
• Nhà Tấn
• Khởi nghĩa Khăn Vàng

1. ^ Kang, Youwei [ngày 21 tháng 10 năm 2013]. 歐洲十一國遊記二種 [bằng tiếng Trung]. 群出版. tr. 98.
2. ^ Dreyer, Edward L. 2009. “Military Aspects of the War of the Eight Princes, 300–307.” In Military Culture in Imperial China, edited by Nicola Di Cosmo. Cambridge: Harvard University Press. 112–142. ISBN 978-0674031098.
3. ^ Hans Bielenstein. Chinese historical demography A.D. 2-1982. Östasiatiska museet. p 17
4. ^ 佚名 [tháng 1 năm 2013]. Chinese History. ISBN 9781921678882.
5. ^ “Romance of the Three Kingdoms: China's Greatest Epic 三國志演義”. Yellow Bridge. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2015.
6. ^ Những người khác được Tam Quốc Diễn Nghĩa đề cập tới nhưng thực ra không tham dự là: Khổng Dung, Đào Khiêm, Mã Đằng, Trương Dương, Công Tôn Toản; Tôn Kiên cũng tự động khởi binh đánh Đổng Trác chứ không hội quân với Viên Thiệu - Lê Đông Phương, Vương Tử Kim [2007], sách đã dẫn, tr 351 - 352
7. ^ a b c d Lê Đông Phương [2007], sách đã dẫn, tr 437
8. ^ a b Lê Đông Phương [2007], sách đã dẫn, tr 438
9. ^ Học viện quân sự cấp cao, sách đã dẫn, tr 90-91
10. ^ Tam Quốc bình giảng - Nguyễn Tử Quang, Nhà xuất bản Tổng hợp An Giang, 1988
11. ^ Học viện quân sự cấp cao, sách đã dẫn, tr 91
12. ^ a b c d Lê Đông Phương [2007], sách đã dẫn, tr 439

• Lịch sử Trung Quốc, Nhà xuất bản Giáo dục, 1995
• Kể chuyện Tam Quốc - Lê Đông Phương [Cao Tự Thanh dịch], Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2007
• Tam Quốc bình giảng - Nguyễn Tử Quang, Nhà xuất bản Tổng hợp An Giang, 1988
• Lịch sử Trung Quốc từ thượng cổ đến Năm đời mười nước - Học viện quân sự cấp cao, 1992
• Tam quốc chí của Trần Thọ [233-297] viết

• de Crespigny, Rafe [1991a]. “The Three Kingdoms and Western Jin: A History of China in the Third Century AD ~ I” [PDF]. East Asian History. 1 [1]. Bản gốc [PDF] lưu trữ ngày 20 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 19 tháng 6 năm 2020.
• Bielenstein, Hans [1947], “The census of China during the period 2–742 A.D.”, Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities, 19: 125–163
• de Crespigny, Rafe [2007], A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms, Brill
• Ge Jianxiong, 中国人口史 [History of the Population of China] vol 1. Shanghai: Fudan University Press, 2002. ISBN 7-309-03520-8
• San, Tan Koon [2014], Dynastic China: An Elemental History, The Other Press, ISBN 978-9839541885
• Taylor, Jay [1983], The Birth of the Vietnamese, University of California Press
• Knechtges, David R. [2010]. “From the Eastern Han Through the Western Jin [AD 25-317]”. Trong Kang-yi Sun Zhang; Stephen Owen [biên tập]. The Cambridge History of Chinese Literature. New York: Cambridge University Press. tr. 116–198. ISBN 9780521855587.
• Theobald, Ulrich [2000], “Chinese History – Three Kingdoms 三國 [220–280]”, Chinaknowledge, truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2015
• Ward, Jean Elizabeth [2008], The Times of Lady Dai, Lulu.com, ISBN 9781435732308

• Sima, Guang [1952]. The Chronicle of the Three Kingdoms [220-265] Chapters 69-78 from the Tz*U Chih T'ung Chien. translated by Achilles Fang, Glen William Baxter and Bernard S. Solomon. Cambridge, MA: Harvard University Press. 
• Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265. University of Washington, Draft annotated English translation.

• Guide to Reading "Three Kingdoms." Lưu trữ 2016-03-04 tại Wayback Machine
• Online Three Kingdoms publications of Dr Rafe de Crespigny, Australian National University