Nhận định về nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật
|
Câu 4: (Trang 174 - SGK Ngữ văn 9) Nhận xét về nghệ thuật miêu tả tâm lí và ngôn ngữ nhân vật ông Hai của tác giả. Bài làm:
PHẦN 3 NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬTMột tác phẩm được coi là thành công là một tác phẩm không chỉ có một nội dung sâu sắc, để lại dư vị khó phai trong lòng đọc giả mà đó cònphải là một tác phẩm thể hiện được tài năng nghệ thuật của nhà văn. Trong đó nghệ thuật xây dựng nhân vật là một yếu tố không thể thiếu bởi “… đấy làđiều chủ yếu…” làm nên một nhà văn. Miêu tả con người, đó chính là cơng việc chủ yếu trong nhiệm vụ xây dựng nhân vật của nhà văn. Do vậy có thểnói, cũng giống như bao nhà văn khác, Nguyễn Ngọc Tư khi xây dựng nhân vật của mình cũng chính là cơ đi miêu tả họ qua các đặc điểm về ngoại hình,tính cách, tâm lý…Nhưng cũng ở cô người đọc thấy được nét đặc sắc riêng ở chất Nam Bộ đặc quánh thể hiện qua ngôn ngữ, giọng điệu và đặc biệt là quacác biểu tượng nghệ thuật.Nhân vật là trung tâm, là linh hồn của tác phẩm, do đó xây dựng nhân vật nhà văn phải làm nổi bật được tâm lý của mỗi con người. Điều đó trướchết được thể hiện ở nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật. Truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư khơng q đi sâu vào miêu tảngoại hình nhân vật nhưng khi đã có những chi tiết miêu tả thì những sựPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn25phác họa ngoại hình ấy lại cực kỳ ấn tượng và để lại dư âm khó phải trong lòng độc giả như một sự ám ảnh. Đó là “ khn mặt teo héo sạm đen dướinhững sợi tóc ngả màu trắng xóa, một thân hình gầy guộc, lưng đã chớm còng…” của một người cha lặn lội, vất vả ngược xi để tìm đứa con gáitrong suốt hơn mười năm qua Cải ơi hay là cái “ gầy nhom, lem luốc, haixương vai bén ngót, nhơ cao lên, môi nẻ ra, bong những cái vảy nhỏ…” củađứa bé lên chín trong Sầu trên đỉnh Puvan…Đọc truyện ngắn của NguyễnNgọc Tư người đọc còn thấy sự xuất hiện nhiều của hình ảnh đơi mắt và kèm theo đó là những giọt nước mắt. Có lẽ vì đơi mắt là cửa sổ tâm hồn nênqua hình ảnh ấy nhà văn đã cho người đọc thấy được cả một trời tâm trạng của nhân vật. “ Mắt cha tôi ầng ậc nước, tôi không rõ là phèn hay máu,nhoèn nhoẹt…” những giọt nước mắt xót xa hay đong đầy cả sự hối hận, bất lực của người cha khi phải chứng kiến cảnh đứa con gái của mình bị cưỡngbức mà khơng thể làm gì Cánh đồng bất tận, đó là những giọt nước mắttưởng chừng như đọng lại vĩnh viễn khơng thốt ra được khỏi cái màng mắttrong cái nhìn khắc khoải của một ơng già Cái nhìn khắc khoải, “ Có, mộtmàn nước mỏng, trong văn vắt, rân rấn tràn từ khóe mắt, chỗ đó, hơi gợn đỏ…”.Bên cạnh nghệ thuật miêu tả ngoại hình, để làm nổi bật lên hình tượng nhân vật của mình, Nguyễn Ngọc Tư còn rất thành cơng trong việc tạo cáctình huống truyện. Mỗi một tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư là một câu chuyện và mỗi một câu chuyện lại có một tình huống truyện khác nhau.Trong Nhà cổ đó là một tình huống vơ cùng éo le khi cả hai anh emTứ Hải và Tứ Phương đều “ lặng lẽ thương” chị Thể, nhưng “ nhường qua nhường lại hồi mà khơng ai mở lời…”. Đặt ra tình huống này, NguyễnNgọc Tư đã để cho nhân vật mình tự nhận thức hồn cảnh của mình và từ đó chọn con đường để giải quyết vấn đề. Cũng từ đó mà tính cách nhân vậtPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn26được bộc lộ. Nhiều khi vì tình yêu mà nhiều người bất chấp tất cả, cả kể tình máu mủ, ruột thịt để cố gắng đạt được; nhưng Tứ Hải trong truyện ngắn nàylại ngược lại. Ở anh người đọc thấy được tình cảm anh em gắn bó, sâu nặng, đặt lên trên cả tình yêu, trên hạnh phúc của đời mình.Bị vợ phản bội đó lại là tình huống có tính kịch được đặt ra đầu tiêncho người cha trong Cánh đồng bất tận. Cũng chính từ tình huống này màsau đó người đọc thấy được cả một kiếp người rơi vào những bi kịch của cuộc đời, để rồi từ đó một loạt những tình huống truyện khác được nảy sinh :Nương và cả nhà cứu người đàn bà bị người ta đánh ghen, tình huống Nương bị cưỡng bức ngay trước mắt người cha của mình…Ấu thơ tươi đẹp lại là một truyện ngắn được tạo nên bởi tình huốngngười cha để lạc mất con, để rồi kéo theo sau đó là những tháng ngày sống cơ đơn, thiếu tình thương của đứa trẻ. Người đọc còn thấy được bi kịch trongDuyên phận so le khi nhà văn để nhân vật trong một tình huống hết sức éo lekhi duyên phận đã đặt kẻ được thuê để giết mình sau này lại là người mà mình thương u…Có thể thấy vai trò của tình huống truyện là hết sức quan trọng, nó như một chất men xúc tác, một thứ nước rủa ảnh để từ đó nhà văn tái hiện rõhơn tính cách, bản chất của nhân vật. Qua đó phần nào khái quát được bức tranh tính cách của con người trong đời sống hiện đại.Trong nghệ thuật xây dựng nhân vật có thể nói nghệ thuật độc thoại là một nghệ thuật vơ cùng đặc sắc và có hiệu quả cao trong việc thể hiện tínhcách, tâm trạng nhân vật. Nguyễn Ngọc Tư cũng đã thể hiện khá thành công nghệ thuật này. Trong truyện ngắn của mình các nhân vật của Nguyễn NgọcTư tự tạo dựng cho mình một thế giới mà ở đó họ vật lộn với những suy nghĩ miên man phức tạp. Họ không muốn hay sợ phải đối diện với người khác, sợbị người khác phát hiện ra suy nghĩ của bản thân. Thông thường nhân vật cóPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn27những câu bâng quơ chẳng ró của ai, chỉ khiến người ta thấy được nỗi đau đớn, hụt hẫng cô đơn của nhân vật. “ Nhưng mà chờ tới chừng nào. Ai màbiết. Mùa này gió bấc hiu hiu lại về.” Hiu hiu gió bấc . Nguyễn Ngọc Tưhay khép lại những câu hỏi, không phải của chị, không phải của nhân vật haylà của cả hai? “ Nhưng để làm gì ta?” Huệ lấy chồng, “ Biển người mênh mông vậy?” Biển người mênh mông . Đặc biệt trong truyện ngắn Cánhđồng bất tận, nghệ thuật độc thoại nội tâm nhân vật được cô sử dụng rất cóhiệu quả. Chẳng vậy mà tác phẩm đã được đọc giả đánh giá là một “ tiểu thuyết mini” và các nhân vật là những con người trên hành trình “ đi tìm thờigian đã mất”. Trong truyện mọi chuyện như bị xóa nhòa trong dòng kí ức miên man của nhân vật “ Tôi”. Nhà văn đã dùng dòng kí ức để nhìn nhận vêkhơng- thời gian mà con người đang sống. Hai đứa trẻ sống cùng với cha trên chiếc thuyền nan, mất đi những thứ mà tuổi thơ chúng lẽ ra phải đượchưởng. Sống trong câm lặng và chỉ bằng những hành động nhiều lúc Nương thèm muốn cái cảnh được gặp gỡ và nói chuyện với con người “ Sao nhớ con– người và thèm nói chuyện với con người” và để tạm quên đi nỗi cô đơn, buồn chán, nhân vật phải học cách làm bạn với lũ vịt, trò chuyện, tâm sựcùng với chúng. Có thể nói tồn bộ truyện ngắn Cánh đồng bất tận được kểlại qua dòng suy tưởng của nhân vật “Tơi”, từ đó người đọc khơng chỉ thấy được những sự kiện xảy ra xung quanh các nhân vật mà còn thấy được suynghĩ, tâm trạng của nhân vật Tơi”. Đó là cái cảm giác cơ đơn, buồn chán, khao khát, thèm muốn được sống một cuộc sống bình thường như bao conngười khác. Miêu tả nhân vật qua các lời bình luận, bổ sung ngoại đề cũng là mộtđiểm đặc biệt trong nghệ thuật xây dựng nhân vật của Nguyễn Ngọc Tư. Tác dụng của lời bình luận, bổ sung ngoại đề thường là làm rõ thêm nội dung củaphần văn bản đi liền trước nó, có khi là thể hiện những suy nghĩ, nhận xétPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn28của chính tác giả. Đọc truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư chúng ta thất xuất hiện rất nhiều những lời bình luận, bổ sung ngoại đề như thế. Có khi đó là nụcười tủm tỉm của người kể chuyện với nhân vật “ Ông hay chê Phi với má, “Cái thằng lừ đừ lừ đừ khơng biết giống ai” còn có thể giống ai?”. Biển người mênh mông. Hay “ Con nít ba tuổi đã biết quý nước, mắc lắm cũngchạy ra vườn đái vô chậu ớt, chậu hành báo hại cây rụi lá”, “ Như đợi chờ chỉ có thế, chị gật đầu, mặt tở mở và rạng rỡ, gần như khơng suy nghĩ gì Mátơi cũng từng lựa chọn nhanh như thế sao? Cánh đồng bất tận. Cũng cókhi nội dung mà cơ đưa vào những dấu ngoặc đơn ấy là những nỗi niềm đau đớn, day dứt khơng nói nên lời của các nhân vật hoặc có khi của người viết“ Có lần, ơng đậu xe kẹo ngồi chợ, thấy người ta đóng phim vụ lấn chiếm lòng lề đường, người hốt thúng mủng cá rau bỏ chạy, ông sướng rơn lăngxăng chạy tọt chỗ nầy ló mặt đằng kia, mấp máy câu “ Cải ơi” mà vơ phim người ta đã xóa mất tiếng còn đâu . “ Diễm Thương biết cí chạy qua khônghay là bận khách, bận cười cợt mà lòng lão nặng nề biểu uống với em chútnữa đi anh.” Cải ơi , “ Tôi nhớ Điền, bao gồm nhớ một đồng - loại và tơilà đồng – loại còn lại , nhớ một cách trò chuyệnđọc thấu lòng nhau, nhớ một người nghe được tiếng tim mình điều nầy thì con vịt mù làm được,nhưng nó đã chết rồi và nhớ một người che chở công việc nầy đáng lẽ là của cha, má tôi .Rõ ràng Nguyễn Ngọc Tư sử dụng dấu ngoặc đơn như một thủ pháp nghệ thuật một cách có ý thức. Và đơi khi chỉ cần một vài lời để trong ngoặcđơn như thế ta có thể hiểu thêm suy nghĩ và tâm lý của nhân vật. Có thể thấy truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư khơng miêu tả tâm lýnhân vật một cách dài dòng, không tốn nhiều trang văn bản để đi vào phân tích tâm lý nhân vật; rất cơ đọng nhưng lại súc tích, thể hiện sâu sắc nội tâmnhân vật. Nguyễn Ngọc Tư khơng nói nhiều một cách trực tiếp đến tâm trạngPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn29nhân vật nhưng đọc truyện ngắn của cô người ta thấy rất rõ những suy tư, tình cảm, những nỗi trăn trở của nhân vật, ở đó là cả một trời tâm trạng.Nguyễn Ngọc Tư thể hiện tài năng ở việc phân tích tâm lý nhân vật một cách rất tinh tế và vô cùng phong phú. Mỗi một nhân vật trong truyện ngắn của côlại mang một tâm trạng riêng, một nỗi niềm riêng và cách thể hiện cũng rấtriêng. Đến với Cánh đồng bất tận, người đọc thấy rõ được điều đó. Thế giớinội tâm nhân vật vơ cùng phong phú và Nguyễn Ngọc Tư bằng sự cảm nhận tinh tế của mình, bằng dòng máu Nam Bộ đã thể hiện rất thành công sự đadạng ấy. Một người đàn ông bị vợ phản bội đã hun đúc trong mình một sự hận thù và trả thù bằng cách mang đến đau khổ, nỗi tuyệt vọng cho nhữngngười đàn bà khác. Ở nhân vật này, Nguyễn Ngọc Tư không hề dùng một từ nào để nói rằng ơng hận vợ hay căm thù người vợ của mình như thế nào. Thếnhưng thông qua hành động, đặc biệt qua nét mặt, qua thái độ, cách xử sự của nhân vật này người đọc có thể nhận thấy rõ lòng hận thù tột độ của ơng.Cũng vì lòng hận thù ấy mà chính ơng đã đánh mất đi tuổi thơ của hai đứa con mình để rồi cuối cùng ơng phải hối hận trong sự ngậm ngùi, xót xa, bấtlực và cả sự nuối tiếc. Sâu sắc và thấm thía, ám ảnh và xót xa là những gì Nguyễn Ngọc Tư đem đến cho bạn đọc ở phần cuối truyện. Cô cũng rất thànhcơng khi phân tích tâm lý nhân vật hai chị em Nương và Điền, bằng nghệ thuật sử dụng thời gian đan xem theo trình qui tắc hiện tại- quá khứ- hiện tạimọi ký ức và sự biến đổi của cuộc sống đều được nhìn qua lăng kính tâm hồn của nhân vật Nương. Nguyễn Ngọc Tư đã phân tích rất sát tâm lý của một cơgái ở tuổi dậy thì, từ những cái nhìn đầy khó hiểu với hành động của mẹ mình cho đến những ngày tháng cùng em theo cha lênh đênh trên những cánh đồngbất tận. Am hiểu tâm lý trẻ thơ, Nguyễn Ngọc Tư hiểu và đã thể hiện được những suy nghĩ, những tâm trạng của Nương và đặc biệt cô đã nói lên đượckhát vọng của một đứa trẻ ở tuổi mới lớn “ Hai nhớ trường học quá à…”, lờiPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn30trẻ thơ như mũi dao đâm vào trái tim của những bậc làm cha, làm mẹ. Chỉ vì lòng hận thù, chỉ vì muốn quên đi nỗi tủi nhục mà người cha đã xóa mất đituổi thơ, đánh mất những quyền lợi căn bản nhất của một đứa trẻ. Nguyễn Ngọc Tư vô cùng nhạy bén và tinh tế khi miêu tả tâm lý nhân vật Nương bốirối trong những ngày hành kinh đầu tiên mà khơng có mẹ bên cạnh để giúp đỡ, rồi cả cái cảm giác khi bị người ta cưỡng ép…cô như đọc thấu được nỗiniềm của nhân vật “ Đầu tiên là sự xé toạc, và từ rách nát, đau đớn như lũ kiến cánh được giải thoát, chúng bò rân khắp cơ thể, tơi thấy mình đangchết…Rồi ký ức ùa về kinh hãi…”. Còn đối với Điền, cũng giống như Nương tuổi thơ đã sớm bắt Điền phải sống thiếu tình thương từ người mẹ của mình.Đến khi gặp Sương, Điền khơng biết cái tình cảm mà mình dành cho người phụ nữ này là tình yêu hay là tình cảm của người con dành cho người mẹ.Nguyễn Ngọc Tư đã để cho Điền bỏ đi tìm Sương, sự ra đi của Điền là một điều tất yếu. Điền ra đi để tìm câu giải đáp cho chình mính, khơng biết liệuĐiền có tìm thấy người đàn bà ấy hay không nhưng người đọc vẫn luôn mắc trong lòng một câu hỏi mà khơng lời giải đáp Điền sẽ thế nào? Với một ngòibút tinh tế, nhạy cảm Nguyễn Ngọc Tư đã miêu tả, phân tích tâm lý của cả một gia đình “ cơ đơn”.Nguyễn Ngọc Tư trong các sáng tác của mình thương viết nhiều về phụ nữ và trẻ em, có phải vì cơ là một nhà văn nữ nên sự thấu hiểu ở cô với haiđối tượng này vô cùng sâu sắc? Nếu như ở người cha là những tháng ngày lạnh lùng, hận thù và trả thù, ở hai đứa trẻ là sự khao khát và ước mơ thì đếnvới nhân vật Sương, Nguyễn Ngọc Tư không chỉ cho người đọc thấy được bản chất của một gái làng hoa mà ẩn sâu trong tâm hồn con người ấy cũngcó một nỗi khao khát…khao khát về một tình yêu chân thành. “ Mấy cưng thương chị thiệt hả? Tội chưa…??”, Nguyễn Ngọc Tư miêu tả không nhiềunhưng lại thể hiện rất sâu sắc nỗi niềm của một người phụ nữ làm bao giaPhạm Thị Thúy – K53 Sư phạm Ngữ Văn31đình tan vỡ nhưng cũng khao khát một mái nhà yên ấm. Chân thành và hi vọng với người cha của hai đứa trẻ nhưng những gì mà Sương nhận lại vẫnlà sự lạnh lùng, vô cảm đến nhẫn tâm của người đàn ông ấy…Miêu tả tâm trạng của nhân vật Sương, nhà văn muốn nhấn mạnh sự lương thiện, bản tínhtốt đẹp trong mỗi con người. Dù họ có làm nghề gì thì vẫn là “ Nhân chi sơ, tính bản thiện” |
