So với thị trường cạnh tranh hoàn hảo nhà độc quyền bán đặt giá

Trong kinh tế học, thị trường cạnh tranh hoàn hảo và thị trường cạnh tranh không hoàn hảo là 2 loại cấu trúc thị trường đã không còn xa lạ. Mỗi loại thị trường đều có những đặc trưng, tính ưu việt khác biệt nhau. Hãy cùng KTHGĐ tìm hiểu về 2 khái niệm thị trường này.

Trong kinh tế học, thị trường cạnh tranh hoàn hảo và thị trường cạnh tranh không hoàn hảo là 2 loại cấu trúc thị trường đã không còn xa lạ. Mỗi loại thị trường đều có những đặc trưng, tính ưu việt khác biệt nhau. Hãy cùng KTHGĐ tìm hiểu về 2 khái niệm thị trường này.

1. Hiểu thế nào về thị trường cạnh tranh hoàn hảo

Thị trường cạnh tranh hoàn hảo là một loại hình cấu trúc thị trường trong đó mức độ cạnh tranh giữa các công ty đang ở đỉnh cao. Loại thị trường này bao gồm 4 đặc điểm chính: Đa dạng người mua và bán, sản phẩm tương tự nhau, doanh nghiệp tự do gia nhập và rời bỏ thị trường, sự hiểu biết và tính cơ động hoàn hảo. Trong đó:

+ Đa dạng người mua và người bán: Trong thị trường này, có một số lượng lớn doanh nghiệp hoạt động độc lập với nhau với thị phần ngang nhau. Mỗi doanh nghiệp và người mua nhỏ đến mức không tác động được tới giá thị trường của hàng hóa hoặc dịch vụ.

+ Sản phẩm tương tự nhau: Tất cả các hàng hóa trao đổi được coi là đồng nhất. Nghĩa là hàng hóa phải cùng giống cả về các thuộc tính vật chất và quan niệm của người mua. Vì các hàng hóa bán ra không khác nhau về quy cách, phẩm chất, mẫu mã giúp người mua không phải quan tâm đến việc họ mua các đơn vị hàng hóa đó của ai, do đó người mua không ưa thích sản phẩm của một doanh nghiệp nào đó hơn sản phẩm của các doanh nghiệp khác. 

+ Tự do gia nhập và rời bỏ thị trường: Đặc trưng này nghĩa là không có bất kỳ rào cản hay trở ngại nào đối với sự gia nhập thị trường của các doanh nghiệp mới hoặc việc rời bỏ thị trường của các doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường.

+ Hiểu biết và tính cơ động hoàn hảo: Đặc trưng quan trọng nhất của thị trường cạnh tranh hoàn hảo là mỗi một hãng trong một thị trường cạnh tranh hoàn hảo đều cư xử như một người chấp nhận giá. Các hãng cạnh tranh chấp nhận mức giá thị trường của sản phẩm. Người mua và người bán hiểu rõ và đầy đủ về thị trường; tất cả người mua đều có thể tiếp cận người bán mà không gặp trở ngại gì.

Vì mỗi doanh nghiệp chiếm thị phần rất nhỏ trên thị trường và bán sản phẩm giống hệt nhau sẽ dẫn đến cầu vô cùng co giãn. Do đó, đường cầu của doanh nghiệp là một đường nằm ngang song song với trục hoành. Giá bán sản phẩm trên thị trường này sẽ do cung cầu thị trường quyết định và doanh nghiệp sẽ có thể bán hết sản phẩm của mình tại mức giá thị trường đó. 

Thị trường cạnh tranh hoàn hảo cung cấp cho khách hàng mức giá thấp, nhiều sự lựa chọn và mức độ cạnh tranh cao. Để chiến thắng trong cuộc cạnh tranh các doanh nghiệp buộc phải tìm cách giảm chi phí, hạ giá thành hoặc làm khác biệt hoá sản phẩm của mình so với các đối thủ cạnh tranh. Do đó, thực tế có rất ít doanh nghiệp trên thế giới hoạt động theo cách này, có lẽ sẽ một vài trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn như các nhà cung cấp tại chợ nông dân.

1. Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo có đặc điểm gì

Khi các tiêu chí được liệt kê phía trên không được đáp ứng, cạnh tranh đó được gọi là cạnh tranh không hoàn hảo. Sự khác biệt đó dẫn đến một số công ty có lợi thế hơn các công ty khác, cho phép họ tạo ra lợi nhuận cao hơn so với các công ty cùng ngành.

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo là những thị trường trong đó cạnh tranh hoàn hảo không được đảm bảo vì ít nhất có một người bán [hoặc người mua] tương đối lớn, đủ để tác động đến giá cả thị trường. Cạnh tranh không hoàn hảo dùng để chỉ bất kỳ một hình thái thị trường không hoàn hảo nào, chẳng hạn như độc quyền hoàn toàn, độc quyền nhóm hay cạnh tranh độc quyền.

Trong một môi trường cạnh tranh không hoàn hảo, các công ty bán các sản phẩm và dịch vụ khác nhau, có quyền đặt mức giá riêng của họ, phải đấu tranh giành thị phần và thường được bảo vệ bởi các rào cản gia nhập và rút lui, khiến các công ty mới gặp khó khăn hơn khi cạnh tranh.

Cạnh tranh không hoàn hảo đã tạo cơ hội để có thể giúp các doanh nghiệp tạo ra nhiều lợi nhuận hơn, không giống như trong một môi trường cạnh tranh hoàn hảo, nơi các doanh nghiệp chỉ kiếm được vừa đủ để duy trì hoạt động.

1. Những hình thái của thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Thị trường độc quyền hoàn toàn

Khác với thị trường cạnh tranh hoàn toàn có nhiều người bán, thị trường độc quyền hoàn toàn chỉ có duy nhất một người bán. Họ sản xuất ra một loại sản phẩm hoặc cung cấp một loại dịch vụ riêng biệt, không có sản phẩm khác thay thế tốt cho sản phẩm này. Sự khác nhau cơ bản giữa cạnh tranh hoàn toàn và độc quyền bán hoàn toàn nằm ở phía đường cầu. Doanh nghiệp cạnh tranh hoàn toàn là người chấp nhận giá và có thể bán hết sản lượng của mình ở mức giá chấp nhận đó. Để dẫn đến thị trường độc quyền hoàn toàn có thể do Chính phủ tạo ra, độc quyền về bằng phát minh sáng chế hoặc sở hữu nguồn lực then chốt, độc quyền tự nhiên.

Với đường cầu dốc xuống, mỗi mức sản lượng gắn liền với một mức giá duy nhất, thông thường nhà độc quyền luôn muốn bán với giá cao và sản lượng lớn. Tuy nhiên, vì đường cầu dốc xuống, tất yếu nhà độc quyền xác định mức giá càng cao thì chỉ bán được sản lượng thấp và muốn bán nhiều sản phẩm thì giá phải thấp. Nhà độc quyền không thể tăng giá mà sản lượng bán lại không bị giảm. Do đó, hình dạng đường cầu dốc xuống làm hạn chế sức mạnh của nhà độc quyền.

Do không mang nhiều tính cạnh tranh nên 2 hình thái điển hình nhất của loại thị trường này là độc quyền nhóm và cạnh tranh độc quyền.

Thị trường độc quyền nhóm [độc quyền tập đoàn]

- Chỉ có một số ít người sản xuất và cung ứng [bán] cho nhu cầu thị trường một loại sản phẩm hàng hóa đồng nhất hoặc sản xuất và cung ứng các sản phẩm khác nhau [có đặc điểm khác nhau] nhưng có khả năng thay thế tốt cho nhau, ví dụ thị trường ô tô, xe máy v.v…

- Việc gia nhập thị trường của các doanh nghiệp mới tương đối khó khăn.

- Vì trên thị trường số lượng người cung ứng [bán] ít nên mọi người có khả năng ảnh hưởng lớn tới giá cả hàng hóa và do đó ảnh hưởng tới những người cung ứng khác [đối thủ cạnh tranh] trên thị trường.

Đường cầu thị trường độc quyền nhóm có thể thiết lập dễ dàng, nhưng rất khó thiết lập đường cầu của từng doanh nghiệp vì phải dự đoán chính xác lượng cầu thị trường và số lượng cung ứng của các đối thủ ở mỗi mức giá thì mới thiết lập được đường cầu sản phẩm của doanh nghiệp xác đáng.

Thị trường cạnh tranh độc quyền

Sở dĩ gọi là thị trường cạnh tranh độc quyền vì trong đó có những người cung ứng cạnh tranh với nhau, đồng thời trong đó mọi người cung ứng có thể xem là một nhà độc quyền đơn phương nhỏ và do đó mọi người cung ứng đều có khả năng ảnh hưởng đến giá cả ở một mức độ nào đó:

- Có nhiều người cung ứng [bán] một loại sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ nhất định nhưng hàng hóa của từng người cung ứng không đồng nhất mà ít nhiều khác nhau.

- Người tiêu dùng có thể phân biệt được sự khác nhau của hàng hóa trên thị trường qua nhãn hiệu hàng hóa, hình thức quảng cáo hay những dịch vụ đặc biệt của người cung ứng cạnh tranh nhau trên thị trường.

- Việc gia nhập thị trường của những người cung ứng tương đối dễ dàng.

Vì có nhiều doanh nghiệp nhỏ trong thị trường cạnh tranh độc quyền và sản phẩm các doanh nghiệp là những sản phẩm có khả năng thay thế cao chứ không phải thay thế hoàn toàn do đó đường cầu về sản phẩm của doanh nghiệp cạnh tranh hoàn toàn co giãn hơn đường cầu của doanh nghiệp độc quyền hoàn toàn, nhưng không phải là co giãn vô cùng như của doanh nghiệp cạnh tranh hoàn toàn. Chính sự khác biệt giữa các sản phẩm, nên không thể có một mức giá duy nhất cho tất cả sản phẩm, mà hình thành một nhóm giá gồm nhiều mức giá nhưng chênh lệch không nhiều.

1. Những ví dụ thực tế về 2 thị trường

Trên thực tế, cạnh tranh hoàn hảo đã tồn tại trong những thế kỷ trước khi hàng hóa là nguồn chính của hoạt động kinh tế. Đặc biệt, than, dầu, kim loại và nông sản đều là những thành phần chính của nền kinh tế. Chúng đồng nhất và hội đủ các đặc trưng.

Tại chợ nông sản, một nơi có đặc điểm là có rất nhiều người bán và người mua nhỏ lẻ. Thông thường, có rất ít sự khác biệt giữa các sản phẩm và giá cả của chứng từ thị trường nông dân này sang thị trường nông dân khác. Xuất xứ của sản phẩm không quan trọng [trừ khi chúng được phân loại là hữu cơ] trong những trường hợp như vậy và có rất ít sự khác biệt trong bao bì hoặc nhãn hiệu của sản phẩm. Vì vậy, ngay cả khi một trong những trang trại sản xuất hàng hóa cung cấp cho thị trường ngừng kinh doanh, nó sẽ không tạo ra sự khác biệt so với giá bình quân. 

Ví dụ tương tự về thị trường cạnh tranh hoàn hảo cho hai siêu thị Big C và Coopmart ở Việt Nam cạnh tranh kinh doanh nhau khi bán và trưng bày cùng một nhóm sản phẩm nông sản từ các công ty. Có rất ít sự khác biệt để phân biệt các sản phẩm giữa hai siêu thị với nhau và giá cả của chúng vẫn gần như nhau.

Hiện nay, thị trường mua sắm trực tuyến cũng gần như được coi là thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Internet cho phép khách hàng so sánh và thu thập 'thông tin hoàn hảo' về một sản phẩm như Amazon, Waterstones hoặc Barnes & Noble. Đồng thời, nhìn chung có rất ít sự khác biệt về giá cả. Vì vậy, có rất nhiều người mua và người bán các sản phẩm giống nhau. Hơn nữa, xuất nhập cảnh dễ dàng với chi phí thấp.

Cạnh tranh hoàn hảo là một tình huống tưởng tượng không tồn tại trong thực tế, nhưng cạnh tranh không hoàn hảo là thực tế tức là thực sự tồn tại và được bắt gặp nhiều hơn ở các cấu trúc thị trường:

+ Thị trường độc quyền hoàn toàn: Một ví dụ về sự độc quyền tồn tại trên thị trường bột giặt của Vương quốc Anh, nơi Procter & Gamble [NYSE: PG ] và Unilever [NYSE: UL] hầu như là nhà cung cấp duy nhất. Hai nhà cung cấp trong một thế độc quyền thường thông đồng với nhau trong việc định giá. Hay chính quyền trung ương ở bất kỳ quốc gia nào thường là người mua duy nhất một số thiết bị quân sự. Có thể có nhiều nhà sản xuất bán hàng hóa như vậy, nhưng tất cả những người bán về cơ bản đều chấp nhận bất kỳ mức giá nào mà chính phủ sẵn sàng trả cho hàng hóa đó.

+ Thị trường độc quyền nhóm là thị trường đang phổ biến nhất trong thời điểm hiện tại. Chẳng hạn, 3 công ty Cargill, Archer Daniels Midland và Barry Callebaut mua phần lớn sản lượng hạt ca cao trên thế giới, họ mua chủ yếu từ các nông dân ở các nước thế giới thứ ba. Trong ngành hàng không, khi American Airlines thông báo giảm giá vé, Continental, United Airlines và các hãng khác cũng làm như vậy. Khi một nhà sản xuất ô tô đưa ra một thỏa thuận đặc biệt, các đối thủ của nó thường đưa ra các chương trình khuyến mãi tương tự để duy trì tính cạnh tranh.

Một ví dụ khác là những người trồng cây thuốc lá ở Mỹ cũng phải chịu sự kiểm soát của một nhóm các nhà sản xuất thuốc lá, trong đó ba công ty Altria, Brown & Williamson và Lorillard mua gần 90% tất cả sản lượng thuốc lá được trồng tại đây cũng như các nước khác.  

+ Thị trường cạnh tranh độc quyền: Cạnh tranh độc quyền hiện diện trong nhiều ngành công nghiệp quen thuộc, bao gồm nhà hàng, tiệm làm tóc, quần áo và điện tử tiêu dùng. Một ví dụ điển hình là Burger King và McDonald’s. Cả hai đều là chuỗi thức ăn nhanh nhắm đến một thị trường giống nhau và cung cấp các sản phẩm và dịch vụ tương tự. Hai công ty này đang tích cực cạnh tranh với nhau, cũng như vô số nhà hàng khác, và tìm cách tạo sự khác biệt thông qua nhận diện thương hiệu, giá cả và bằng cách cung cấp các gói đồ ăn và thức uống hơi khác nhau.