Léon Walras là nhà sáng lập, được thừa nhận một cách phổ biến, của lí thuyết cân bằng chung được ông xây dựng trong năm lần xuất bản [1874-1877; 1889; 1896; 1900; 1926 sau khi ông mất] của tác phẩm Éléments d’économie politique pure [Khái luận về kinh tế chính trị học thuần tuý]. Chính tại đại học Lausanne, nơi ông được bổ nhiệm làm giáo sư kinh tế chính trị học năm 1870, ông đã thực hiện phần chủ yếu của sự nghiệp của mình, trong khi ông đã dành toàn bộ thời gian cho kinh tế chính trị học kể từ 1858.
Lí thuyết tổng quát về xã hội
Nếu Léon Walras là lí thuyết gia của cân bằng chung thì cũng cần nói rõ rằng ý đồ của ông là rộng hơn nhiều: tầm nhìn này thật sự là một Théorie générale de la société [Lí thuyết tổng quát về xã hội]. Tầm nhìn này bắt nguồn từ năm 1859 lúc đang viết L’économie politique et la justice: “Chính lúc bấy giờ tôi nhận ra rằng thặng dư của điạ tô và của đất tăng cùng với sự phát triển của dân số và của cải.”. Trực giác này sẽ dẫn đến bài viết năm 1880: Théorie mathématique du prix des terres et leur rachat par l’État [Lí thuyết toán học về giá đất và việc Nhà nước mua lại đất].
Khái luận kinh tế chính trị học thuần tuý
Và quả thật đây là việc thiết kế một công trình bốn tầng [các lí thuyết trao đổi, sản xuất, vốn hoá và tiền tệ], mỗi tầng dựa trên tầng được xây trước đó và hợp nhất một chiều kích mới của những hiện tượng kinh tế.
Lí thuyết trao đổi được hoàn tất ngay từ lần xuất bản đầu tiên [1874]. Léon Walras là người đầu tiên định nghĩa những khái niệm gắn liền nhau về cầu và cung thực tế trong việc trao đổi hai hàng hoá như là những lượng chỉ phụ thuộc vào những giá tương đối của các hàng hoá này. Và như thế lần đầu tiên ông gán một ý nghĩa có tính khái niệm cho cung và cầu. Tiếp đó ông xác định những đường lợi ích, qua đó ông cũng là người đầu tiên gán một ý nghĩa chính xác cho thuật ngữ lợi ích. Cuối cùng ông suy ra những đường cầu từ những đường lợi ích và chứng minh rằng trao đổi chỉ được tiến hành khi giá cả tỉ lệ với những lợi ích cận biên và như thế những người tham gia trao đổi đạt được lợi ích tối đa. Ông khái quát hoá những kết quả này vào trường hợp trao đổi của nhiều hàng hoá với nhau bằng cách đưa vào thị trường “cạnh tranh tự do” trên đó chỉ có một giá duy nhất được mọi người biết và cách dò dẫm cho phép đạt đến cân bằng chung trong một nền kinh tế trao đổi thuần tuý.
Lí thuyết sản xuất đưa vào việc là những hàng hoá trao đổi được sản xuất. Léon Walras định nghĩa doanh nhân như là “nhân vật hoàn toàn khác với người chủ đất, người lao động và nhà tư bản, có vai trò riêng là kết hợp ba dịch vụ sản xuất”, nằm ở điểm nối khớp thị trường những dịch vụ sản xuất với tư cách là người mua và với thị trường sản phẩm với tư cách là người bán. Ở đây cũng thế, bằng một cách thức dò dẫm mới đảm bảo cân bằng của thị trường sản phẩm và cân bằng của thị trường những dịch vụ sản xuất, Léon Walras đạt đến “trạng thái cân bằng của sản xuất [trong đó] các nhà doanh nghiệp không lời cũng không lỗ”.
Lí thuyết vốn hoá tính đến một yếu tố mới: bản thân vốn cũng được sản xuất. Do đó ông xác định một thị trường vốn trên đó doanh nghiệp tham gia như người mua và những người tạo ra tiết kiệm tham gia như người bán. Vốn chỉ được yêu cầu vì những dịch vụ mà chúng sẽ cung cấp. Từ đó giá P của vốn chỉ phụ thuộc vào giá p của những dịch vụ này, bao gồm cả tiền khấu hao và bảo hiểm cho phép xem rằng vốn đã trở thành không thể hủy hoại được. Như thế, ông gọi bằng tỉ suất thu nhập thuần, được kí hiệu là i, tỉ số p/P. Cuối cùng để đưa tiết kiệm – dôi thừa của thu nhập trên tiêu dùng – vào, L. Walras hình dung một hàng hoá ảo [“lí tưởng”] “cấu thành thu nhập thuần vĩnh viễn”: như thế ông có thể đưa hàng hoá này vào hàm lợi ích. Vốn hoá đạt đến cân bằng khi: a] tất cả những vốn có chung một tỉ suất thu nhập thuần; b] giá bán và giá thành của vốn như là sản phẩm đều bằng nhau [không lời không lỗ]; c] cung và cầu bằng nhau trên thị trường sản phẩm và dịch vụ; d] cung và cầu cũng bằng nhau trên thị trường vốn, giá của hàng hoá lí tưởng bằng với tỉ suất thu nhập thuần của vốn. Hơn nữa ở thế cân bằng này người tiêu dùng đạt đến mức thoả mãn tối đa.
Trong kinh tế học, cân bằng chung walrasian đã và vẫn còn là điểm qui chiếu bắt buộc. Tuy nhiên thiết kế này không vững chắc như người ta nghĩ. Thiết kế này dưạ trên những giả thiết cực kì mạnh và nhất là, nếu sự tồn tại của cân bằng đã được chứng minh, ngày nay ta biết rằng nói chung cân bằng này là không ổn định [xem mục “Dò dẫm”]: xuất phát từ những giá không phải là những giá cân bằng, ta không còn khẳng định được rằng “tự do cạnh tranh” sẽ dẫn đến thế cân bằng. Như thế vấn đề ích lợi của lí thuyết này được đặt ra.
- Oeuvres économiques complètes d’Auguste et de Léon Walras. Vol V à XIV, Paris, Économica, [en particulier: vol. VII: Mélanges d’économie politique et sociale, 1987; vol VIII; Éléments d’économie politique pure, 1988; vol. IX: Études d’économie sociale, 1990. vol X: Études d’économie appliquée, 1992].
Claude MOUCHOT
Giáo sư danh dự đại học Lumière [Lyon 2]
Nguyễn Đôn Phước dịch
® Bàn tay vô hình; Của cải; Cạnh tranh; Cân bằng chung; Học thuyết cận biên; Dò dẫm; Duy lí tân cổ điển [tính]; Kinh tế học thuần tuý; Kinh tế học xã hội; Lợi ích; Tối ưu; Trao đổi quốc tế; Tư bản.