Khi cần thiết, người ta có thể cắt bỏ đến 3,5m ruột non mà cơ thể vẫn phát triển bình thường. Vậy thực chất ruột non là gì, nằm ở đâu, có cấu tạo và chức năng thế nào mà người ta có thể cắt bỏ nó nhiều đến vậy?
Ruột non là một bộ phận thuộc ống tiêu hóa và của hệ tiêu hóa. Ngoài ruột non, ống tiêu hóa còn có ruột già, dạ dày, miệng, hầu, trực tràng, ống hậu môn và hậu môn. Còn hệ tiêu hóa thì bao gồm ống tiêu hóa và những cấu trúc và cơ quan phối hợp như: răng, môi, má, lưỡi, tuyến nước bọt, gan, túi mật và tuyến tụy.
Trong cơ thể người, ruột non nằm sau dạ dày và trước ruột già [còn gọi là đại tràng]. Chiều dài của ruột non được tính từ môn vị dạ dày đến góc tá – hỗng tràng. Ở người trưởng thành, chiều dài của bộ phận này giao động từ 5 – 9m. Nó dài hơn cả ruột già [từ 1,2 – 1,8m] và là bộ phận dài nhất trong cơ thể. Bên cạnh đó, tổng diện tích bề mặt bên trong của ruột non cũng rất lớn. Nó có thể đạt đến 500m2.
Là phần đầu của ruột non. Nó dài khoảng 25cm và có hình chữ C. Tá tràng ôm quanh đầu tụy và đi theo đường gấp khúc. Phần trên hơi phình to còn được gọi là bóng tá tràng.
Ranh giới giữa 2 thành phần này khó được phân định chính xác. ⅘ độ dài đoạn đầu được gọi là hỗng tràng. Phần còn lại là hồi tràng. Để bụng có thể chứa được chiều dài của 2 thành phần này. Chúng được uốn lại như hình chữ U. Trung bình có 14 – 16 quai chữ U.
Trong đó, các quai chữ U ở trên nằm ngang, ở dưới nằm dọc. Chúng được treo vào thành lưng bởi mạc treo ruột non. Bao quanh hỗng tràng và hồi tràng là ruột già.
Các cơ quan ở ống tiêu hóa giống nhau ở cấu tạo 4 lớp gồm: màng bọc, lớp cơ, lớp dưới niêm mạc và lớp niêm mạc. Trong đó, lớp cơ được phân thành cơ dọc và cơ vòng. Cấu tạo của ruột non cũng không ngoại lệ.
- Màng bọc có cấu tạo gồm phúc mạc ở mặt dưới và mô liên kết ở mặt sau. Phúc mạc gồm 2 lớp: lớp thanh mạc và tấm dưới thanh mạc.
- Lớp cơ có 2 lớp cơ trơn. Giữa hai lớp này là các mạch máu, mạch bạch huyết và đám rối thần kinh tự chủ, làm nhiệm vụ chi phối cơ trơn. Lớp cơ có các nhu động ruột làm nhiệm vụ nhào trộn thức ăn và di chuyển chúng đến ruột già.
- Lớp dưới niêm mạc có các mô liên kết lỏng lẻo. Nơi đây chứa các đám rối mạch máu và thần kinh; các mạch bạch huyết và các mô dạng này.
- Lớp niêm mạc trong ruột non có chức năng tiết dịch, hấp thụ chất dinh dưỡng và bảo vệ cơ quan này. Do đó, nó có cấu tạo là lớp tế bào thượng mô trụ. Xen kẽ là các tế bào tiết nhầy.
Bề mạc niêm mạc của ruột non được phủ nhiều nhung mao. Mỗi nhung mao có nhiều mao mạch và mạch bạch huyết. Chúng phân bố dày đặc đến từng lông ruột. Tốc độ thay mới tế bào ở ruột non giao động từ 1-3 ngày. Các kiểu vận động để tiêu hóa và vận chuyển thức ăn ở ruột non là: vận động lắc lư, vận động của nhung mau, co bóp nhu động và co bóp phân đoạn.
Phần lớn các chất dinh dưỡng sẽ được hấp thu ở ruột non. Người ta tính toán được rằng lượng dịch hằng ngày tại ruột non giao động từ 8 – 9 lít. Trong đó có cả dịch tiêu hóa và dịch thức ăn. Khoảng 7,5 lít dịch sẽ được ruột non hấp thu. Còn lại chuyển xuống ruột già.
Quá trình tiêu hóa và hấp thu thức ăn ở ruột non được diễn ra như sau:
Thức ăn đi từ dạ dày xuống ruột non sẽ được tiêu hóa bởi dịch tụy, mật và dịch ruột. Chất dinh dưỡng, chất điện giải và nước sẽ được hấp thu qua thành ruột. Các chất này [bao gồm cả chất độc hại] sẽ theo đường tĩnh mạch và đi qua gan để lọc lại. Sau đó, nó tiếp tục theo tĩnh mạch chủ về tim. Tim sẽ co tống máu chứa chất dinh dưỡng nuôi sống toàn bộ cơ thể.
Mỗi ngày, ruột non phải làm nhiệm vụ tiêu hóa và hấp thu lượng lớn thức ăn. Dù vậy, chúng lại là cơ quan rất dễ bị tổn thương. Các bệnh lý thường gặp ở cơ quan này là:
Các biểu hiện của bệnh này thường bị nhầm lẫn với người viêm ruột thừa cấp tính. Các triệu chứng phổ biến là đau bụng, phân lẫn máu, buồn nôn và nôn mửa. Bệnh mang yếu tố bẩm sinh. Cứ 100 trẻ được sinh ra thì có 1 trẻ bị viêm túi thừa Meckel. Bệnh xảy ra khi các túi nhỏ trong ruột non phình ra ngoài.
Nếu bệnh không thể hiện triệu chứng ra ngoài và không có nguy cơ gây biến chứng thì bệnh nhân không cần điều trị. Trường hợp ngược lại, các bác sĩ sẽ cắt bỏ phần ruột non có túi thừa. Nếu đã xảy ra biến chứng [tắc ruột hoặc nhiễm trùng đường ruột], người bệnh có thể được chỉ định dùng thuốc kháng sinh.
Tình trạng này hay xảy ra ở hồi tràng của ruột non. Dấu hiệu của bệnh là đau bụng từng cơn và tập trung vùng quanh rốn. Sau đó, cơn đau nhiều hơn và lan rộng ra xung quanh. Bệnh nhân có thể bị nôn mửa, táo bón, chướng bụng, dễ đổ mồ hôi và suy nhược cơ thể. Kéo dài bệnh có thể dẫn đến thủng, viêm màng bụng và nhiễm khuẩn huyết.
Điều trị tình trạng này, các bác sĩ có thể tiến hành các biện pháp hỗ trợ hoặc phẫu thuật. Các biện pháp hỗ trợ gồm: giảm sức ép đường ruột bằng hút mũi – dạ dày; điều chỉnh các chất điện giải, chất keo; dùng kháng sinh.
Nếu các biện pháp trên không có kết quả thì bệnh nhân sẽ được chỉ định phẫu thuật. Khi đó, các bác sĩ sẽ tháo tắc ruột và cắt bỏ đoạn ruột bị hoại tử. Sau đó nối các đoạn ruột khỏe mạnh lại với nhau.
Tình trạng này xảy ra khi cơ vòng thực quản không kín. Bình thường cơ vòng này chỉ mở khi nuốt thức ăn. Dịch tiết từ ruột có thể tràn lên dạ dày và vào thực quản. Triệu chứng thường gặp là ợ nóng, ợ chua và khó nuốt khi ăn. Kéo dài tình trạng này có thể gây viêm loét dạ dày và tổn thương thực quản.
Phần lớn các trường hợp bị trào ngược axit ở dạng nhẹ có thể tự điều trị bằng cách thực hiện chế độ ăn uống và sinh hoạt khoa học. Trong những trường hợp nặng, các bác sĩ sẽ kê đơn thuốc làm giảm axit và một số thuốc chống trào ngược. Ngoài ra, phẫu thuật cũng sẽ được cân nhắc trong một số trường hợp.
Người ta thường biết đến hội chứng kích thích ruột xảy ra ở đại tràng [ruột già] nhưng ít ai biết rằng ruột non cũng xảy ra tình trạng này. Đây là hiện tượng rối loạn chức năng của ruột tái phát nhiều lần. Khá nhiều người mắc phải hội chứng kích thích ruột.
Dù nó không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng rất lớn đến sinh hoạt. Triệu chứng của người mắc phải hội chứng kích thích ruột là: bụng đầy hơi, nặng và đau; nhức đầu, mất ngủ, đi đại tiện xong vẫn cảm giác chưa hết phân.
Điều trị bệnh này cần tập trung vào chế độ ăn uống và sinh hoạt. Trong đó, cần kiêng những đồ dễ gây dị ứng và khó tiêu. Chú ý bổ sung nhiều chất xơ. Khi ăn phải ăn chậm, nhai kỹ và không được ăn quá no. Ngoài ra, trường hợp nặng có thể dùng thuốc chống đau, chống táo bón, chống sình hơi, thuốc an thần và triệt khuẩn ruột. Tuy nhiên, bạn cần phải tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng các loại thuốc này.
Đường ruột là cơ quan hết sức diệu kỳ, nó hoạt động độc lập với não bộ, bằng chứng chính là đường ruột vẫn có thể hoạt động bình thường ngay cả khi tủy sống – cơ quan trung gian truyền đạt thông tin từ não bộ bị tổn thương. Hãy cùng Prudential tìm hiểu về bộ phận được các chuyên gia y học ưu ái gọi là “bộ não thứ hai của cơ thể” nhé!
Đầu thế kỷ XIX, William Bayliss và Ernest Henry Starling - hai tiến sĩ Sinh lý học thuộc Đại học London đã nghiên cứu chi tiết cấu tạo, chức năng của ruột và tiến hành thí nghiệm trên động vật. Kết quả cho thấy hệ tiêu hóa vẫn có thể tiếp tục thực hiện nhiệm vụ tiêu hóa thức ăn, ngay cả khi đã cắt nó khỏi mạng thần kinh tủy sống nối với não bộ.
Từ năm 1907, hai nhà khoa học người Úc là Marvin Oka và Grant Soousalu đã nhấn mạnh vai trò của đường ruột như “bộ não thứ hai” của cơ thể trong cuốn sách “mBraining” của họ. Tuy nhiên, mãi đến gần 100 năm sau, kết luận này mới chính thức được công nhận.
Năm 1998, Michael D. Gershon - tiến sĩ Y khoa, nhà thần kinh học ở Mỹ một lần nữa khẳng định đường ruột là "bộ não thứ hai" của con người qua thí nghiệm của ông. Michael đã phát hiện chất truyền dẫn thần kinh Serotonin trong não xuất hiện tại đường ruột. Sau khi nghiên cứu sâu hơn, ông nhận ra 95% hormone Serotonin được tạo ra trong đường ruột. Hormone serotonin được biết đến phổ biến trong việc điều tiết tâm trạng, mang lại cảm giác hạnh phúc. Nhưng thật ra, hormone này còn có tác dụng trong việc cân bằng hệ vi sinh vật trong đường ruột và đảm bảo cho hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả. Chính vì thế, trong cuốn sách “The Second Brain – Trong đường ruột cũng có một bộ não”, Tiến sĩ Michael đã kết luận rằng: "Đường ruột sở hữu một hệ thần kinh riêng biệt, có thể tạo ra các phản xạ mà không cần đến một mệnh lệnh từ não hay tủy sống". Cũng giống như tổ chức một bộ não, đường ruột cũng phát ra và tiếp nhận các xung động thần kinh, ghi chép lại và phản ứng trả lời.
Giáo sư Emeran Mayer, chuyên gia nghiên cứu dạ dày - ruột ở trường đại học California [Mỹ], cho biết đường tiêu hóa liên kết chặt chẽ với não bộ đến nỗi các nhà khoa học thường dùng cụm từ "hệ trục ruột - não" khi đề cập đến hai cơ quan này. Đường ruột đạt trạng thái cân bằng lý tưởng khi số lượng vi khuẩn có lợi được duy trì ở mức 85% so với 15% vi khuẩn có hại. Khi cán cân bị mất thăng bằng, các vấn đề về thể chất và tinh thần bắt đầu xuất hiện. Từ chứng tự kỷ ở trẻ em, đến việc trầm cảm hay sa sút tinh thần ở người lớn đã được xác định là có liên quan đến sự mất cân bằng hệ vi sinh vật này, dẫn đến tình trạng viêm của ruột và các bộ phận khác.
Kulreet Chaudhary - chuyên gia thần kinh học của Bệnh viện Scripps Memorial cho rằng giúp đường ruột trở nên khỏe mạnh hơn sẽ có rất nhiều lợi ích cho cơ thể, đồng thời hỗ trợ quá trình giảm cân. Một hệ tiêu hóa khỏe mạnh sẽ tạo môi trường thuận lợi cho các vi khuẩn đường ruột có ích phát triển, từ đó thúc đẩy sự hấp thụ các chất dinh dưỡng và giúp cho hệ thần kinh đường ruột phản ứng nhanh nhạy hơn đối với thực phẩm độc hại.
Đồng thời, Hiromi Shinya - vị giáo sư, bác sĩ người Nhật Bản nổi tiếng và là tác giả bộ sách “The Enzyme Factor” [Nguyên tố Enzyme] bán chạy trên thế giới đã từng tuyên bố rằng khi hệ thống đường tiêu hóa trong cơ thể không sạch sẽ, con người sẽ dễ mắc phải nhiều bệnh tật. Để giữ gìn "bộ não thứ hai", bên cạnh chế độ "ăn lành" tức là ăn những thức ăn sạch, tốt cho sức khỏe, chúng ta cũng cần tuân thủ một lối sống lành mạnh. Hãy thử áp dụng những bí quyết sau của Prudential để bảo vệ sức khỏe đường ruột một cách tự nhiên.
1. Bổ sung chất xơ mỗi ngày
Theo bác sĩ Hiromi Shinya, thực đơn tốt cho sức khỏe phải gồm 85-90% thực vật [trong đó 50% là ngũ cốc nguyên hạt, 30% là rau xanh và 5-10% còn lại là trái cây hoặc các loại hạt], chỉ 10-15% còn lại là protein động vật.
Một chế độ ăn giàu chất xơ đã được chứng minh sẽ giúp thúc đẩy nhu động ruột, nhờ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh đường tiêu hóa như trào ngược, trĩ hoặc viêm ruột thừa.
2. Giảm lượng đường nạp vào
Ăn nhiều đường có thể gây rối loạn chức năng đường ruột, làm mất cân bằng vi khuẩn đường ruột. Các nghiên cứu trên động vật cũng cho thấy aspartame dùng trong sản xuất chất làm ngọt nhân tạo làm tăng số lượng chủng vi khuẩn liên quan đến bệnh đái tháo đường và bệnh tim mạch.
3. Uống nước đủ và đúng
Nước là thành phần chiếm đến hơn 70% cơ thể con người, gần như các bộ phận trong cơ thể người đều chứa nước, chẳng hạn máu chứa 96% nước, mắt chứa 95% nước, 83% nước là thành phần cấu tạo não, gan chứa 86% nước. Do đó, để duy trì sự sống và giữ gìn sức khỏe tốt, chúng ta cần bổ sung đủ 2-3 lít nước mỗi ngày và nên uống “nước tốt”. Nước tốt là nước có tính kiềm mạnh, giàu chất chống oxy hóa, đồng thời chứa nhiều khoáng chất tự nhiên có lợi cho cơ thể. Đồng thời, bạn cần uống trước bữa ăn một giờ và nên uống 1-3 cốc nước đầu tiên vào buổi sáng, tránh uống nước ngay trước khi ngủ hoặc khi thức giấc nửa đêm để thận không phải làm việc quá tải.
4. Hạn chế căng thẳng
Căng thẳng [stress] là một trong những nguyên nhân dẫn đến những tổn hại cho hệ tiêu hóa. Khi bạn căng thẳng, hệ thần kinh sẽ tiết ra nhiều axit clohydric [Hcl] trong cơ thể - nhân tố gây tổn hại niêm mạc dạ dày nặng nề, gây tình trạng viêm loét dạ dày, tá tràng. Do đó, việc kiểm soát căng thẳng là hết sức quan trọng đối với sức khỏe nói chung và sức khỏe đường ruột nói riêng. Nghiên cứu cho thấy các yếu tố gây căng thẳng tâm lý, ngay cả căng thẳng trong thời gian ngắn cũng có thể phá vỡ cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Để giảm stress, bạn nên tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc, có chế độ ăn uống lành mạnh, tập yoga, thiền định.
5. Vận động thường xuyên
Vận động và tập thể dục thường xuyên là một trong những cách tốt nhất để cải thiện hệ tiêu hóa. Dáng đứng thẳng và các vận động sẽ giúp thức ăn di chuyển qua hệ tiêu hóa tốt hơn. Ngoài ra, tập thể dục cũng kích thích cơ thể sản sinh chất kháng viêm để giảm nhẹ các chứng viêm ruột.
Nghiên cứu năm 2014 đã chỉ ra, các vận động viên có hệ sinh vật đường ruột lớn hơn nhiều so với những người khác. Một người trưởng thành nên dành ít nhất 150 phút tập thể dục cường độ vừa phải mỗi tuần, cùng với các hoạt động tăng cường cơ bắp hai ngày trở lên mỗi tuần.
6. Từ bỏ thói quen xấu
Những thói quen xấu như hút thuốc, uống quá nhiều rượu và ăn khuya không tốt cho sức khỏe nói chung và sức khỏe hệ tiêu hóa nói riêng. Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy hút thuốc làm gia tăng vi khuẩn có hại và giảm số lượng vi khuẩn có lợi trong ruột, dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh đường ruột như bệnh viêm ruột. Thói quen ăn đêm cũng không tốt cho sức khỏe, khiến dạ dày phải làm việc nhiều, gây tăng cân, béo phì và gây nguy cơ tăng đường huyết do giảm lượng insulin trong cơ thể. Vì thế, bạn hãy xem xét thay đổi các thói quen này nếu muốn “bộ não thứ hai” của luôn khỏe mạnh.
7. Ngủ đủ giấc
Một nghiên cứu trên động vật năm 2014 chỉ ra thói quen ngủ không đủ giấc và rối loạn giấc ngủ ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái đường ruột, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh đường ruột như Hội chứng ruột kích thích, và viêm loét đại tràng. Vì thế, bạn nên thiết lập thói quen ngủ lành mạnh bằng cách đi ngủ trước 11 giờ tối và nên ngủ ít nhất 7 tiếng mỗi đêm.
8. Bổ sung dinh dưỡng, men vi sinh, khuẩn tiêu hóa và kẽm
Để tăng cường vi khuẩn có lợi trong ruột, bạn có thể bổ sung men vi sinh từ các sản phẩm thực phẩm chức năng hoặc lợi khuẩn từ thực phẩm lên men như dưa muối, kimchi, sữa chua, trà kombucha, tương miso...
Bên cạnh đó, kẽm cũng là một khoáng chất rất quan trọng để điều tiết hệ tiêu hóa và hỗ trợ điều trị tiêu chảy, viêm đại tràng. Theo khuyến cáo, lượng kẽm cần thiết phải bổ sung hàng ngày là 8mg cho phụ nữ và 11mg cho nam giới. Các loại thực phẩm giàu kẽm bao gồm hải sản, thịt bò, đậu nành và các loại hạt có dầu [hạt hướng dương, hạnh nhân, hạt điều, đậu phộng...]
Hãy cùng Prudential lên kế hoạch chăm sóc “bộ não thứ hai” vô cùng quan trọng với các bí quyết ăn lành sống khỏe ngay từ hôm nay nhé!