Chó tiền rưỡi nghĩa là gì

VINH HỒ

Ca Dao Tục Ngữ, Thành Ngữ
Có Dính Dáng Đến Chó
                                         [Sưu tầm]

Trong số những con vật gần gũi nhất với con người là chó mà hình ảnh của nó góp mặt khá nhiều trong tục ngữ ca dao VN. Tôi đã sưu tầm và sắp xếp theo mẫu tự ABC. Trong năm mới kính mời quý đồng hương đọc cho vui, và cũng có thể rút ra những bài học quý giá, thâm thúy, mà tiền nhân đã kín đáo gởi gắm qua hình ảnh con chó dễ thương này.Ăn cùng chó nói xó cùng maĂn khoai cả vò/ăn chó cả lôngĂn rồi xách đít ra về/thấy hàng chả chó lại lê trôn vàoBạch cẩu huỳnh đầu lưng đới ấn/thuộc hàng chó quý chó tinh khôn.Bán gà tránh trời gió, bán chó tránh trời mưa.Bắt khoan bắt nhặt mà chi/đến khi chó cắn lại chìa con raBẩn như chóBọ chó múa bấc [bất tài mà lại thích phô trương].Cẩu thảChạy rông như chó dáiChết như một con chóChỉ chó mắng mèoChó ăn đá, gà ăn sỏi [nơi đất đai cằn cỗi]Chó ăn trứng luộcChó ăn vụng bộtChó bỏ giỏ cuaChó cái trốn conChó cái bỏ conChó càn cắn dậu [hung hăng bừa bãi]Chó cắn áo rách [nghèo còn bị hại]Chó cắn cànChó cắn thì chìa con raChó cắn maChó cắn giậuChó cắn trộmChó cắt taiChó chạy cùng sàoChó chạy hở đuôiChó chạy trước hươuChó chạy bờ ao, chuột chạy bờ ràoChó chạy đường cùngChó có chê cứt thì người mới chê tiềnChó chê cơmChó chê khỉ lắm lông/khỉ lại chê chó ăn dong ăn dàiChó chê cứt nát [khó tính hay đòi hỏi].Chó chết hết chuyệnChó chết hết cắnChó chui gầm chạn [chạn hay chạn bếp, chạn chén bát, chỉ cảnh ở rể]Chó có váy lĩnh/chó mặc váy lĩnhChó cùng đường cắn đauChó ba năm mới nằm, gà ba lần vỗ cánh mới gáyChó dữ mất láng giềng.Chó ba năm mới nằm, gà ba lần vỗ cánh mới gáyChó dại có mùa, người dại quanh nămChó dại cắn càn/chó dữ cắn cànChó dại cùng đườngChó đá vẫy đuôiChó đá qua sôngChó đâu chó sủa lỗ không/chẳng thằng ăn trộm cũng ông ăn mày.Chó đen giữ mực [cố chấp, không thay đổi]Cho đen không đổi được lông trắngChó đen quen ngõChó đớp phải ruồiChó đú, lợn sềChó gầy hổ mặt người nuôi/chàng gầy hổ mặt thiếp tôi lắm chàngChó ghét đứa gậm xương/mèo thương người hay nhửChó ghẻ có mỡ đằng đuôi/chưa chồng mà đã có mười mặt conChó già giữ xươngChó già, gà nonChó giống cha, gà giống mẹChó giữ nhà, mèo bắt chuộtChó giữ nhà, gà gáy trống canh [phân công]Chó giữ nhà, gà gáy sángChó húp cháo nóngChó ham thả mồi bắt bóngChó ỉa bờ giếng không sao/chó ỉa bờ ao thì bị người ta cắn cổChó kể công coi nhà giữ cửa/ngựa kể công đưa chủ đi về/đánh đông dẹp bắcChó khom lưng vãi cải, chó le lưỡi vãi mèChó khôn tứ túc huyền đề/tai thì hơi cúp, đuôi thì hơi congChó khôn chớ cắn cànChó khôn tha cứt ra bãi, chó dại tha cứt về nhàChó khôn chẳng sủa chỗ khôngChó liền da, gà liền xươngChó mà điên dại có mùa/người mà điên dại không mùa không năm...Chó máChó nào chủ nấyChó ngáp phải ruồi [may mắn ngẫu nhiên]Chó nhảy bàn độcChó ngồi ló đuôiChó ngồi bàn độcChó nhà nào sủa nhà nấyChó quen nhà, gà quen chuồngChó nhà quê đòi ăn mắm mựcChó săn, chim mồi/chó săn gà chọiChó săn nhanh, thỏ trốn cũng nhanhChó sủa là chó không cắn

Chó sủa mặc chó, người lữ hành cứ đi

Chó sủa trăngChó tha đi, mèo tha lạiChó tháng 3, gà tháng 7Chó tiền rưỡiChó treo, mèo đậyChó ỷ nhà, gà ỷ vườnChớ quen bán chó mua dê/vui cùng hạc nội đừng mê chi gà đồng.Chơi chó, chó liếm mặt/chơi gà gà mổ mắtChuột chê xó bếp không ăn/chó chê nhà dột ra nằm bụi treChuông đeo cổ chóChực như chó chực xươngChửi chó mắng mèoCoi vợ nhà như chó nằm nhà vánCon không chê cha mẹ khó, chó không chê chủ nghèoCon mèo đập bể nồi rang/con chó chạy lại phải mang lấy đònCon mèo, con chó có lông/cây tre có mắt, nồi đồng có quaiCọp lại sinh chóDù ai buôn bán trăm nghề/chẳng bằng nuôi chó huỳnh đề bốn khoen [huỳnh đề là móng treo sau chân]Dữ như chóĐã khó chó còn cắnĐá mèo khoèo chóĐàn ông biết đánh tổ tôm/biết ăn thịt chó biết xem nôm Thúy KiềuĐánh chó phải ngó mặt chủĐánh chó ngó chủ nhàĐầu chó máu mèoĐen như chó mựcĐen như mõm chóĐồ chó đểu!Đói ăn thịt chó nấu riềng/bán rau mảnh bát lấy tiền nộp cheoĐói không lo, lo chó chếtĐồ chó chếtĐồ chó dạiĐồ chó sănĐồ chó cắn trộmĐồ chó đẻĐồ chó máĐồ chó ghẻEm như cục cức trôi sông/ anh như con chó đói đứng trông trên bờGà què bị chó đuổiGà con ta để ta nuôi/đến mai ta gả con chó cụt đuôi cho mày.Gái đâu có gái lạ lùng/nổi giận đùng đùng ném chó xuống aoGái phải hơi trai như thài lài phải cứt chó/ trai phải vợ như cò bợ phải trời mưaGiàu sơn lâm kẻ tầm người kiếm/nghèo giữa chợ chẳng chó nào tìmGiàu bán chó khó bán conGiàu muôi chó khó nuôi conGiàu cưng chó khó cưng conGiả cầy người ăn như chóGiậu nát chó ỉaGiậm giật như chó tháng bảyGiỡn chó, chó liếm mặtHà tiện mới có, phũ như chó mới giàuHàm chó, vó ngựa, cựa gà, ngà voiHát cho chó cắn bò lồng/hát cho con gái bỏ chồng mà theo/hát cho chó cắn bò kêu/hát cho ông lão trong lều bò raHễ bảo quét sân đánh chết ba con gà/hễ bảo quét nhà đánh chết ba con chó.Hình đi phất phơ, con mắt trõm lơ, như con chó đóiHỗn như chóHục hặc như chó với mèoKhẩu ó như mỏ chóKhó chó còn cắnKhông chó có tiếng cắn theo/không gà có tiếng theo chiều gọi conKhông có chó bắt mèo ăn cứtKhuyển mã chí tìnhLên voi xuống chóLàm người thì khó, làm chó thì dễLàm như chó mữaLàm kiếp chó ăn dơLàm chó gìLạc đàng nắm đuôi chó, lạc ngõ nắm đuôi trâuLắt nhắt như chó đáiLầm bầm như chó ăn vụng bộtLầu bầu như chó hóc xươngLó đầu thì nuôi, ló đuôi thì thịtLõm ngõm giường cao thấy chó ngồiLơ láo như chó thấy thócLợn rọ, chó thuiMài gươm dạy vợ/giết chó khuyên chồngMang chết chó cũng lè lưỡiMắng mèo quèo chóMắng chó chửi mèoMèo đàng, chó điếmMèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sangMèo hoang thì gặp chó hoang/anh đi ăn trộm gặp thằng đào khoaiMèo ở đậu khó/chó ở đậu giàuMỗi khi bị đạp xuống sàn/ngủ chung với chó còn than nỗi gìMồm chó vó ngựaMột bồ dao găm/một trăm con chóMột vác dao bầu/một xâu thịt chóMột đầu cầu, mấy con chó chếtMột tiếng kêu cha/hai tiếng kêu chóMỡ gà thì gió/mỡ chó thì mưaNai chết chó cũng lè lưỡiNào ai chấp chó lỏ bòiNgồi xó ró như chó tiền rưỡiNgu như chóNhà bà có con chó đen/người lạ nó cắn người quen nó mừngNhất bạch, nhì vàng, tam khoang, tứ đốmNhất chó sủa dai, nhì người nói lặp lạiNhục như con chó/như chó với mèo [xung khắc]Nói dai như chó nhai giẻ ráchNói như chó ngậm cám,Nói như chó ăn vụng bộtNói như chó cắn maPhường chó lợn [hạng người đáng khinh]Quăng xương cho chó cắn nhau.Ra sức khuyển mãRáng mỡ gà thì gió, ráng mỡ chó thì mưaRuộng đất ê hề không bằng nuôi chó huỳnh đề bốn khoenRuộng bờ thẳng cánh cò bay/chó cong đuôi chạy, trâu cày cả trămSống trên đời ăn miếng dồi chó/chết xuống âm phủ đâu có mà ănSự đời bằng cái lá đa/đen như mõm chó chém cha cái sự đờiThắt cổ mèo treo cổ chó [keo kiệt, bóc lột]Thấy anh dựa cột liếm môi/anh ngó con chó anh lùi chân raThịt chó chấm nước chóThông gia là bà con tiên/ăn ở không hiền là bà con chóTiếng gà khe đá gáy trăng/trong hang chó sủa như mừng bóng xuânTrâu không có, bắt chó kéo càyTrâu đeo mõ, chó leo thangTreo đầu dê, bán thịt chóTrông nó chó quáTrơ như đầu chó đáXuỵt chó vô bụi.Trong danh sách trên, hầu như thiếu vắng những câu bênh vực, ca ngợi, hay có cảm tình với chó. Những câu được gọi là có thiện cảm với chó đại để như các câu sau đây thì thật là ít ỏi.

-Chó đâu chó sủa lỗ không/ chẳng thằng ăn trộm cũng ông ăn mày

-Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sang
-Dù ai buôn bán trăm nghề/chẳng bằng nuôi chó huỳnh đề bốn khoen
-Chó giữ nhà, gà gáy sáng.Xã hội Tây phương đối xử với con chó tựa như đối xử với con người qua câu nói sau:

"Nhất con nít, nhì đàn bà, thứ ba mèo chó, sau đó mới đàn ông".

Hay trong Anh ngữ, đại từ He/She được dành cho chó mèo, ví dụ:
-I have a nice cat. She always follows me when I am at home.
-Go and find the dog to make sure that He is fine.Trong lúc đó, xã hội VN, nạn ăn thịt chó ngày càng phổ biến, nạn bắt trộm chó "cẩu tặc" ngày càng trầm trọng, không sút giảm chút nào so với ngày xưa - được thể hiện trung thực qua những câu ca dao tục ngữ có dính dáng đến hình ảnh con chó:

-Sống trên đời ăn miếng dồi chó, chết xuống âm phủ đâu có mà ăn.

-Thịt chó chấm nước chóCa dao tục ngữ phản ảnh đời sống vật chất, tinh thần, tâm linh của người VN xưa rất đậm nét. Người VN có phong tục đặt chó đá trước cổng nhà, đền miếu để đuổi ma quỷ. Hình thức chó đá giữ vai trò canh gác là khá phổ biến ở nông thôn. Tục thờ chó được biểu hiện dưới nhiều hình thức. Người Việt thường chôn chó đá trước cổng như một linh vật có ý nghĩa cầu phúc, trừ tà; hoặc đặt chó đá trên bệ thờ coi như một bậc thần linh. Chó đá trong nhà thường nhỏ, không to lớn như chó đá ở đình, đền, phủ. Tục lệ thờ chó đá cũng được nhắc đến trong tục ngữ:

-Chó đá vẫy đuôi

Có những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ theo tôi thuộc hàng tuyệt bút:

-Chó sủa mặc chó, người lữ hành cứ đi

-Chó ngáp phải ruồi
-Lạc đàng nắm đuôi chó, lạc ngõ nắm đuôi trâu
-Đen như mõm chó
-Treo đầu dê, bán thịt chó
-Chó đâu chó sủa lỗ không/ chẳng thằng ăn trộm cũng ông ăn mày.
-Lên voi xuống chó
...Hình ảnh chó thân thiết với con người, trung thành, thông minh khó có loài vật nào theo kịp, ngày đêm canh gác giữ nhà, nhưng lại bị lem luốc hầu hết trong kho tàng văn chương bình dân nói về chó:

-Sự đời bằng cái lá đa/ đen như mõm chó chém cha cái sự đời

-Làm người thì khó, làm chó thì dễ
-Nói dai như chó nhai giẻ rách
-Đồ chó cắn trộm
-Nhục như con chó
-Hỗn như chó
-Đồ chó chết
-Đồ chó dại
-Đồ chó săn
-Đồ chó ghẻ
-Đồ chó đẻThiết nghĩ về nghệ thuật dùng chữ thì không còn gì hay hơn chữ "cẩu" ghép với chữ "thả": cẩu thả. Hay chữ "chó" ghép với chữ "má": chó má. Cả hai đều có ý nghĩa hoàn toàn mới so với 2 chữ gốc. Cữ chó má: có hàm ý nói rằng không có gì xấu xa ác độc đê tiện hơn. Các thành ngữ như "đồ chó má/trông nó chó quá", chữ chó là danh từ nhưng đã tự biến đổi thành tỉnh từ "xấu xa" thật là tuyệt diệu!Người bình dân đã sáng tạo ra một kho từ ngữ dân gian mà hôm nay ngồi đọc lại chúng ta không khỏi ngạc nhiên, thán phục. Nhờ những ngôn từ tái tạo thần sầu đó mà họ được giải tỏa bao nỗi ẩn ức tức giận chất chứa trong lòng trước những cảnh/tình đời trái tai gai mắt.

VINH HỒ sưu tầm

3/1/18

Tham khảo:

-Tục Ngữ Phong Dao, Quyển II: Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc//tusachtiengviet.com/a439/tuc-ngu-phong-dao
-Hình tượng con chó trong văn hóa
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia //vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_con_ch%C3%B3_trong_v%C4%83n_h%C3%B3a
-Bài viết của Khải Chính Pham5 Kim Thư: //www.vietnamdaily.com/index.php?c=article&p=27990