Hoài sơn là gì

Hoài sơn, sơn dược hay dân dã hơn gọi là khoai mài, củ mài. Sơn dược thuộc họ củ nâu. Điều thú vị là hoài sơn [Rhizoma Dioscoreae] là thân rễ của cây củ mài Dioscoreae persimilis. Sơn dược được ghi danh đầu bảng trong “Thần nông bản thảo”. Vị ngọt mà không lạnh bụng. Thường dùng trong chấn thương, thuốc bổ khi cơ thể hư nhược, tăng sức cơ bắp, chống đói và kéo dài tuổi thọ. Sơn dược được sử dụng như một loại thực phẩm chính và nó cũng là một loại thuốc bổ quan trọng trong y học cổ truyền.  

1. Sự tích Hoài sơn

Truyền thuyết kể rằng một người nông dân đã đi vào vùng núi để hái thuốc và bị lạc đường. Qua nhiều ngày, mệt lã người, đói không chịu nỗi và không biết đi đâu. Tiên ông đến và cho anh ta hai củ dược giống khoai để giảm đói. Sau khi về, ông đã truyền bá công dụng tuyệt vời của củ dược và đặt tên là sơn dược.

Hoài sơn khi ăn không bị đình trệ, không nóng cũng không khô. Thích hợp cho cả nam, nữ và trẻ em.

2. Khái quát về Hoài sơn

Cây củ mài là một loại dây leo trên mặt đất. “Củ mài” là thân rễ của cây củ mài. Thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 12. Sơ chế cho sạch, sau đó, lột vỏ bằng dao tre, không dùng dao kim loại vì sẽ biến chất tính dược của thuốc, theo y học cổ truyền. Trung Quốc có 2 loại hoài sơn là mao sơn dược và quang sơn dược được xem như nổi tiếng nhất của sơn dược.

3. Tác dụng dược lý của Hoài sơn

Hoài sơn được sử dụng rộng rãi như một loại thuốc thảo dược hoặc thực phẩm có lợi ích sức khỏe tiềm năng. Các thành phần chính của Hoài sơn được biết đến là saponin, sapogenin, tinh bột, dẫn xuất purine và chất nhầy. Chiết xuất Hoài sơn với liều 900 mg/ngày kiểm soát hiệu quả lượng đường trong máu.

3.1. Tác dụng của DR đối với bệnh lý thần kinh ngoại biên

Bệnh thần kinh đái tháo đường là tình trạng phổ biến nhất liên quan đến bệnh thần kinh ngoại biên. Đây là dạng tổn thương thần kinh phổ biến nhất. Nguyên nhân do bệnh hoặc chấn thương dây thần kinh hoặc do tác dụng phụ của bệnh hệ thống. Tác dụng bảo vệ của chiết xuất sơn dược chống lại bệnh thần kinh đái tháo đường. Được thể hiện bằng cách kích hoạt yếu tố tăng trưởng thần kinh [NGF].

NGF rất cần thiết cho sự phát triển và duy trì kiểu hình của các tế bào thần kinh trong hệ thần kinh ngoại biên. Điều trị liệt mặt kết hợp châm cứu và chiết xuất hoài sơn có hiệu quả sau 10 – 15 ngày.

3.2. Đối với tình trạng mất xương sau mãn kinh

Estrogen, bisphosphonates, hormone tuyến cận giáp [PTH] dùng để ngăn ngừa tình trạng mất xương sau mãn kinh. Nhưng nhiều bằng chứng cho thấy việc điều trị lâu dài với những thuốc này có thể gây ra phản ứng bất lợi. Như vậy làm tăng nguy cơ ung thư buồng trứng và nội mạc tử cung, rối loạn hệ thống thần kinh và huyết khối tĩnh mạch.

Hoài sơn đã được sử dụng để hỗ trợ các triệu chứng về xương trong một thời gian dài ở Trung Quốc. Dịch chiết hoài sơn có thể ức chế loãng xương do mất buồng trứng. Cơ chế cho tác dụng chống loãng xương này nằm ở tác dụng ức chế đồng bộ đối với cả quá trình tạo xương và tái hấp thu xương.

3.3. Nguồn bổ sung estrogen

Hoài sơn với hoạt chất là adenosine và arbutin, có tác dụng giống estrogen. Cơ chế đóng vai trò trong các hiệu ứng giống như estrogen. Chủ yếu được điều hòa bởi các thụ thể estrogen ERα, ERβ và GPR30. Adenosine chủ yếu được trung gian bởi các thụ thể estrogen ER α và Erβ. Arbutin chủ yếu được trung gian bởi các thụ thể estrogen ERβ và GPR30.

3.4. Đái tháo đường

Hoài sơn có thể thúc đẩy giải phóng GLP-1 và cải thiện chức năng của các tế bào β duy trì mức insulin. Ngoài ra, Sơn dược còn có khả năng giảm glucose bằng cách tăng tổng hợp glycogen ở gan. Hơn nữa, Tiến sĩ Shi Jinmo, một bác sĩ hiện đại nổi tiếng, đã đề xuất cặp thuốc hạ đường huyết nổi tiếng là Hoài sơn và Hoàng kỳ.

>> Xem thêm:

Chè dây: Dược liệu quý trị Viêm loét dạ dày

Các dấu hiệu nhận biết và chẩn đoán đái tháo đường

3.5. Điều hòa miễn dịch

Hoạt động điều hòa miễn dịch của glycoprotein [DOT] cũng là một trong những tác dụng dược lý đáng kể. DOT có thể cải thiện khả năng miễn dịch tế bào, miễn dịch dịch thể và hệ thống thực bào. DOT làm tăng sản xuất TNF-a, interleukin-6, nitric oxide và tăng cường chức năng đại thực bào. Hơn nữa, DOT kích thích tăng các chất xúc tác biểu hiện protein P65 trong đại thực bào phúc mạc.

Kết hợp lại với nhau, cho thấy DOT được sử dụng như một chất kích thích miễn dịch. Thực hiện hoạt động điều hòa miễn dịch của nó thông qua các kinase protein. Các kinase protein được hoạt hóa bằng mitogen và đường dẫn tín hiệu NF-B.

4. Kiêng kỵ

• Người có thấp nhiệt, thực tà thì không nên dùng.
• Không ăn chung Hoài sơn với miến; kiêng dùng với đồ đồng, đồ sắt.

Theo Y học cổ truyền, Hoài sơn có vị ngọt và tự nhiên, nó có thể bổ sung công năng, nuôi dưỡng vật chất trong cơ thể. Nó cũng có thể cải thiện mức độ điều hòa miễn dịch, chống oxy hóa, cải thiện các thần kinh ngoại biên trong nhiều bệnh mãn tính và tác dụng hạ đường huyết.

Tên khác:  Dược Liệu Hoài Sơn còn có tên gọi khác là Sơn dược, khoai mài, củ mài, chính hoài.

 Tên khoa học: Dioscorea persimilis Prain et Burk. [Dioscorea oppositifolia Lour.]. Họ Củ nâu Dioscoreaceae.

 Mô tả cây thuốc: 

Hoài sơn là cây củ mài thuộc họ dây leo quấn, thân nhẵn, hơi có góc cạnh, màu đỏ hồng, thường mang những củ nhỏ ở nách lá [dái mài]. Rễ củ đơn độc hoặc từng đôi, ăn sâu vào đất đến hàng mét, hơi phình ở phía gốc, vỏ ngoài có màu nâu xám, thịt mềm màu trắng. Lá mọc so le hay mọc đối, hình tim, cụm hoa đơn tính gồm các bông khúc khuỷu, màu vàng.

Địa lý:

Củ mài mọc khắp nơi tại các vùng rừng núi nước ta nhiều nhất ở các tỉnh Hà bắc, Hoàng liên sơn, Thanh hóa, Nghệ tĩnh và Quảng ninh. Hiện nay ta cũng đã trồng củ mài để chế thuốc.

Thu hái, sơ chế Dược liệu:

Đào củ vào mùa hè - thu khi cây đã lụi, rửa sạch, gọt vỏ, cho vào lò xông lưu huỳnh 2 ngày đêm, sau đó phơi sấy cho đến khô.

Bộ phận dùng: Rễ củ đã chế biến khô của cây Củ mài.

Tính vị: Vị ngọt tính bình.

Quy kinh: Vào kinh tỳ, phế, thận.

Thành phần hóa học: Tinh bột 16%, choline, dopamine, batasine, abscisin, mannan, phytic acid

Tác dụng của Hoài sơn: Ích khí, bổ tỳ âm, vị âm, phế âm, thận âm, sinh tân chỉ khát, bình suyễn, sáp tinh.

Chủ trị:

+ Dùng sống: trị bạch đái, thận kém, tiêu chảy do thấp hàn.

+ Dùng chín: chữa tỳ vị hư yếu. Trị lở, ung nhọt, thổ huyết.

Liều dùng: 9 - 30g dạng thuốc sắc hay thuốc bột, thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Đơn thuốc có Hoài sơn:

- Trẻ con đi đái nhiều: Hoài sơn, bạch phục linh tán nhỏ, trộn đều. Mỗi lần cho uống 8g.

- Chữa mụn nhọt: Hoài sơn tươi giã nhỏ đắp lên chỗ mụn nhọt.

- Thuốc bổ dùng trong những bệnh về dạ dày và ruột: Hoài sơn l0g, bạch truật 8g, phục linh 6g, trần bì 5g, nước 400ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày.

Chú ý: Trên thực tế người ta còn chế biến Hoài sơn từ một số loài khác thuộc chi Dioscorea như Củ cọc, Củ mỡ… tác dụng của chúng so với Hoài sơn chưa có tài liệu công bố.

Hoài sơn hay sơn dược là một loại thực phẩm đồng thời là một vị thuốc được sử dụng khá phổ biến trong y học cổ truyền suốt hơn 2000 năm qua. Cùng Thầy thuốc Việt Nam tìm hiểu xem hoài sơn có tác dụng gì?

1. Hoài sơn là gì?

Hoài sơn được dùng nhiều trong y học cổ truyền

Hoài sơn [Chinese Yam, Sơn dược] có nhiều loại. Một số loại hoài sơn tên khoa học là Dioscorea opposita hay Dioscorea batatas, Dioscorea polystachya. Đây là một vị thuốc được dùng phổ biến trong các bài thuốc đông y.

Xem thêm

//thaythuocvietnam.vn/benh-trao-nguoc-da-day-thuc-quan-viem-loet-da-daydieu-tri-bang-cac-duoc-lieu-gi-cho-hiieu-qua/

Theo nhiều nghiên cứu khoa học mới đây, hoài sơn có chứa diosgenin. Ngoài  ra nó có chứa nhiều chất khác như phytochemical, bao gồm saponin, tinh bột, mucopolysaccharides, protein, axit amin, chất nhầy, polyphenol.

Theo y học cổ truyền, hoài sơn có màu trắng, vị ngọt, bổ phế, tỳ vị, thận. Thường được dùng trong các bài thuốc chữa bệnh đường tiêu hóa, hô hấp. Cũng được dùng trong các bài thuốc chữa các vấn đề thuộc sản – phụ – nam khoa.

2. Hoài sơn có tác dụng gì?

Lục vị địa hoàng hoàn – Bài thuốc bổ thận có Hoài sơn

Trong y học cổ truyền hoài sơn dùng trong điều trị:

• bổ phế tỳ, chỉ tả [chữa tiêu chảy],
• âm hư sinh nội nhiệt: hoài sơn bổ âm nên thanh nhiệt.
• nhuận bì phu
• ích thận, trị chứng hư tổn lao thương, di tinh
• bổ tâm khí, chữa chứng hay quên
• dùng ngoài trong các trường hợp mụn nhọt, vết loét da…

Cho đến nay cũng đã có nghiên cứu chứng minh tác dụng điều trị của hoài sơn. Tuy nhiên phần lớn các nghiên cứu dừng lại ở mức nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, nghiên cứu trên động vật. Ít có nghiên cứu về hoài sơn đơn độc trên người. Thường hoài sơn được nghiên cứu đồng thời trong các bài thuốc.

2.1 Tác dụng chữa các bệnh đường tiêu hóa

Hoài sơn được sử dụng trên lâm sàng để điều trị chứng kém ăn, tiêu chảy mãn tính.

• Chứng khó tiêu tuy không đe dọa đến tính mạng nhưng lại khiến chúng ta cảm thấy khổ sở. Các triệu chứng của nó bao gồm đầy hơi, chướng bụng và buồn nôn. Chứng khó tiêu khi mang thai cần phải điều chỉnh chế độ ăn uống bằng cách bổ sung nhiều tinh bột lành mạnh hơn như khoai lang, hoài sơn… Do hàm lượng chất xơ cao nên ngăn ngừa táo bón. Chất xơ bổ sung lượng lớn chất xơ trong phân và đảm bảo nhu động ruột thường xuyên và trơn tru. Thực phẩm lành mạnh này ngăn ngừa các rối loạn tiêu hóa như khó tiêu, táo bón và hội chứng ruột kích thích.
• Hoài sơn có tác dụng chống viêm [ức chế các cytokin gây viêm và ức chế COX-2]; khôi phục/ bảo vệ biểu hiện của Carbonic anhydrase ở tá tràng. Đây là enzym xúc tác phản ứng tạo ra bicarbonat ở tuyến tụy giúp trung hòa acid dịch vị. Nhờ vậy hoài sơn thường xuất hiện trong các bài thuốc chữa viêm dạ dày, trào ngược dạ dày…
• Saponin [dioscin] trong cao Hoài sơn giúp giảm sự tổn thương mô bằng cách kích hoạt enzym chống oxy hóa [nghiên cứu in vivo trên chuột gây loét dạ dày bằng alcohol]
• Diosgenin trong Hoài sơn được nghiên cứu làm tăng đáng kể các vi khuẩn có lợi cho hệ tiêu hóa bao gồm Lactobacillus murinus và Lactobacillus reuteri.
• Nghiên cứu của Đại học Yeungnam – Hàn Quốc về chức năng tiêu hóa ở chuột cho thấy chiết xuất hoài sơn không chỉ hỗ trợ tiêu hóa mà còn có thể giúp gia tăng số lượng vi khuẩn có ích cho đường ruột.

2.2 Tác dụng hỗ trợ điều trị các rối loạn chuyển hóa

Hoài sơn được nhiều nghiên cứu khẳng định về khả năng kiểm soát đường huyết, hạ huyết áp, cải thiện tình trạng rối loạn mỡ máu và kiểm soát cân nặng.

• Hoạt chất protodioscin có trong hoài sơn có tác dụng làm giảm lipid máu bao gồm cả cholesterol và triglycerid.
• Hoài sơn có chứa 3 polysaccharide HSY-I, HSY-II và HSY-III có tác dụng hạ đường huyết. Các nghiên cứu đã củng cố vai trò và đưa ra khuyến nghị rằng hoài sơn là một lựa chọn tốt cho người bệnh tiểu đường.
• Hoài sơn rất giàu chất xơ. Carbohydrate phức hợp của hoài sơn được chia thành đường, được giải phóng và hấp thụ vào máu với tốc độ từ từ và chúng cũng rất ít calo. Giúp người dùng no lâu mà không làm đầy bụng, không làm gia tăng kích thước vòng eo. Ăn hoài sơn là một giải pháp giảm cân hợp lý và an toàn.
• Nghiên cứu của Đại học Sungkyunkwan – Hàn Quốc thấy chiết xuất hoài sơn chứa β-sitosterol và ethyl linoleate ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

2.3 Tác dụng chống oxy hóa

Hoài sơn rất giàu mangan, một khoáng chất hỗ trợ quá trình chuyển hóa carbohydrate và rất quan trọng để sản xuất năng lượng và chống oxy hóa. Nó cũng là một nguồn cung cấp tuyệt vời Vitamin C và các chất chống oxy hóa giúp loại bỏ các gốc tự do có thể làm hỏng DNA, gây ra các bệnh tim và ung thư.

Theo nghiên cứu của Đại học Quốc gia Andong – Hàn Quốc cho thấy hoài sơn có đặc tính chống oxy hóa. Nghiên cứu kết luận rằng hoài sơn chứa một lượng vi lượng kẽm, mangan, sắt, đồng và selen, và việc dùng nó như một chất bổ sung hàng ngày có lợi như một chất chống oxy hóa.

2.4 Ngăn ngừa các vấn đề về da

Từ nhiều thế kỷ trước, hoài sơn được sử dụng trong y học cổ truyền của Việt Nam, Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản. Nó có allantoin là một chất tăng sinh tế bào, đẩy nhanh quá trình chữa bệnh khi bôi tại chỗ cho nhọt, vết loét và các bệnh ngoài da khác.

Sơn dược làm chậm sự xuất hiện của các dấu hiệu lão hóa và làm cho làn da trở nên sống động và tươi trẻ hơn. Giàu Vitamin C, các chất dinh dưỡng khác và beta carotene, hoài sơn cung cấp các đặc tính chống oxy hóa. Các chất dinh dưỡng này loại bỏ các gốc tự do có hại và ngăn ngừa tổn thương tế bào da. Từ đó làm giảm các đốm đen, nếp nhăn. Vitamin C tái tạo làn da bị tổn thương, sản sinh collagen và giúp da mịn màng, đàn hồi. Đặt các lát hoài sơn đã bào lên mắt để xóa quầng thâm ở mắt. Đắp hỗn hợp này lên mặt và để trong khoảng nửa giờ rồi rửa sạch. Mặt nạ này giúp trẻ hóa làn da và làm sạch da bằng cách tẩy tế bào chết.

2.5 Hạ huyết áp

Hoài sơn một nguồn tuyệt vời Vitamin B6. Đây là thành phần cần thiết cho cơ thể phá vỡ homocysteine ​​có thể làm tổn thương thành mạch máu. Sự hiện diện cao của homocysteine ​​dẫn đến cơn đau tim. Vitamin B6 giúp giảm nguy cơ phát triển các bệnh tim.

Hoài sơn cũng có hàm lượng cao kali. Đây là một thành phần quan trọng của điện giải và kiểm soát huyết áp và nhịp tim bằng cách chống lại tác dụng tăng huyết áp của natri.

Ngoài ra sơn dược có chứa dioscorin giúp ích cho bệnh nhân tăng huyết áp. Dioscorin ức chế angiotensin, làm tăng tưới máu ở thận qua đó giảm huyết áp.

2.6 Tác dụng tích cực với sức khỏe của phụ nữ

Hoài sơn rất hữu ích cho phụ nữ mãn kinh. Nó bao gồm enzyme cung cấp sự thay thế tự nhiên để thay thế các hormone ở phụ nữ mãn kinh.

• Sơn dược có Diosgenin trong rễ của nó là một phytoestrogen, một loại estrogen thực vật tự nhiên. Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy diosgenin có thể được sử dụng để sản xuất progesterone.
• Vitamin B6 là một chất bổ sung quan trọng cho phụ nữ mắc Hội chứng tiền kinh nguyệt, đặc biệt là chứng trầm cảm. Nó hoạt động như một loại thuốc bổ cho phụ nữ giúp cân bằng nội tiết tố. Nó chữa lành các tình trạng cơ thể theo quan điểm toàn diện.

Ngoài những công dụng này, nhiều nghiên cứu thử nghiệm cho rằng có thể sử dụng hòa sơn như một phương thuốc chữa nhiều bệnh, bao gồm:

Các biểu hiện của tiền mãn kinh, mãn kinh

• Bốc hỏa liên quan đến thời kỳ mãn kinh
• Khô âm đạo sau mãn kinh
• Hội chứng tiền kinh nguyệt [PMS]
• Rối loạn kinh nguyệt
• Loãng xương

Hoài sơn an toàn cho hầu hết mọi người, nhưng nếu bạn đang dùng thuốc, hãy nói chuyện với bác sĩ về các tác dụng phụ có thể xảy ra.

Mặc dù hoài sơn không chứa estrogen, nhưng nó có các đặc tính khiến nó hoạt động giống như một dạng estrogen nhẹ. Nếu bạn đang sử dụng các thuốc hormone, liệu pháp thay thế hormone, thuốc tránh thai… cần lưu ý.

Với các trường hợp lạc nội mạc tử cung, u xơ tử cung, ung thư buồng trứng… cần thận trọng trong sử dụng.

Liều dùng hoài sơn ở mỗi người phụ thuộc vào mục đích sử dụng và bệnh lý đang mắc. Thông thường liều dùng từ 12 – 20g dùng thuốc sắc hoặc tán bột. Dùng cùng các vị thuốc khác hoặc có thể chế biến thành món ăn như hoài sơn luộc, bánh hoài sơn, cháo hoài sơn…

BS Nguyễn Thị Nga

[Visited 16.129 times, 17 visits today]