Quả [trái] cọ Cẩm Khê là một đặc sản nổi tiếng của Phú Thọ. Quả cọ có vị bùi, ngậy, rất giàu vitamin K và magiê, được dùng tráng miệng, nấu xôi, làm bánh… đều rất ngon. Quả cọ Phú Thọ Quả cọ Cẩm Khê - Phú Thọ Mùa thu hoạch cọ là cuối tháng 10, đầu tháng 11 âm lịch. Quả cọ Cẩm khê khi chín vỏ có màu xanh đậm và nâu bóng, tròn căng, ngoài là lớp cùi dày chứa nhiều dầu, trong là nhân cọ. Quả cọ khi ăn sống có vị chát chát nhưng sau khi chế biến thì lại có hương vị bùi bùi, thơm thơm, ngọt và béo ngậy, gần giống với vị của quả trám đen. Từ quả cọ, bạn có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon, giàu dinh dưỡng như món cọ ỏm, xôi cọ, món nhộng cọ lam ống nứa, dưa cọ, làm bánh, nấu chè, tráng miệng, trộn salad… Quả cọ Cẩm Khê là loại quả có giá trị dinh dưỡng cao, cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho cơ thể, tác dụng tốt cho hệ thần kinh và duy trì sự ổn định của huyết áp… Đặc sản thiên nhiên Phú Thọ được ghi tên vào danh sách kỷ lục món ngon Việt Nam: - Quả trám Phú Thọ - Hồng Hạc Trì - Bưởi Đoan Hùng.
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Cây cọ từ lâu đã là một loại cây gần gũi với người dân Việt ta. Gần gũi từ trong đời sống hằng ngày cho tới trong văn thơ, ca hát.
"Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt, bến nước Bình Ca"… [Tố Hữu]
"Cọ xòe ô che nắng, râm mát đường em đi"… [Đi học - Bùi Đình Thảo]
Nhưng không phải ai trong chúng ta biết được rằng tráicọ omcòn là một món ăn vặt đặc sản gắn bó với tuổi thơ của nhiều người, nhất là đồng báo ở các tỉnh miền núi, trung du phía Bắc như Phú Thọ, Yên Bái…
Nhiều năm trước, cây cọ bị tận thu để làm nhà, phục vụ đời sống của bà con, nên trái cọ trở nên khan hiếm. Vài năm trở lại đây do nhà cửa phần lớn được chuyển sang làm bằng bêtông, gạch ngói, nên trái cọ đã bắt đầu phổ biến trở lại, xuất hiện nhiều ở các phiên chợ vùng cao.
Những ai đã từng gắn bó tuổi thơ của mình với trái cọ om, đã từng yêu thích món ăn này hẳn sẽ mừng húm khi sáng sớm mùa đông se lạnh, giữa phiên chợ trung du, bỗng nhìn thấy một thúng, một gánh cọ om bốc hơi hôi hổi của các bà, các chị.
Kiểu gì cũng phải chen chân vào mua để ăn cho thỏa cơn thèm và dành mời bè bạn.
Những thúng cọ om bốc hơi nghi ngút bao giờ cũng là món quà vặt đắt hàng nhất trong buổi sáng chợ phiên vùng trung du. Những thúng cọ ngon thì còn nhanh hết hàng nữa vì món này ngon nhất vẫn là ăn lúc còn nóng, để nguội là kém ngon mất 6, 7 phần
Cây cọ gai ra hoa vào mùa xuân. Đến mùa đông là quả cọ bắt đầu chín. Khi vỏ quả cọ dần chuyển sang màu xanh tím là có thể hái về om được.
Ấy thế nhưng không phải quả cọ nào cũng có thể hái về om và ăn được mà phải là loại cọ mỡ, dày thịt. Cầm quả cọ còn sống tách đôi mà thấy lớp thịt bên trong đã chuyển sang màu vàng mỡ màng như mỡ gà, nhấm vào đầu lưỡi thấy miếng thịt cọ đã có vị bùi bùi, beo béo thì mới đích thị là cọ ngon.
Cọ om để ăn cũng phải là cọ vừa chín tới, không non mà cũng không già quá. Nếu non thì ăn chát, mà già quá thịt sẽ bị xơ và nhạt.
Om cọ là công việc tưởng chừng như đơn giản nhưng cũng cần phải tỉ mỉ và kiên trì mới có được mẻ cọ chín thơm ngon. Đầu tiên, sau khi hái cọ về, phải rửa cho sạch bụi đất bám vào khi cọ bị rơi xuống đất.
Một số người không thích ăn vỏ cọ thì cho quả cọ vào thúng, vào rổ cùng với một vài mảnh bát, mảnh chén sành vỡ xóc đều cho sạch vỏ, chỉ còn lại lớp thịt vàng và hạt cọ bên trong rồi om. Nhưng làm cách này cọ sẽ bị nhạt đi một phần do toàn bộ phần thịt phải tiếp xúc trực tiếp với nước sôi, nên cũng ít người chọn.
Chuẩn bị cọ xong xuôi thì đun nước om cọ. Nước om cọ chỉ cần sôi tầm 80-90 độ C là được. Nếu sôi hơn thì quả cọ sẽ bị nát bét, khó mà ăn được nữa. Đun nước phải chú ý canh chừng thấy nồi nước bắt đầu nổi lăm tăm nhỏ thì bỏ quả cọ vào. Rồi đun sôi lại trong vòng 2-3 phút là có thể đổ ra ăn.
Ăn cọ om đơn giản lắm, chỉ cần dùng tay nhè nhẹ tách đôi phần thịt ở ngoài ra khỏi hạt cọ, rồi nhanh mắt quan sát xem quả cọ có bị sâu không rồi ăn. Nếu thấy miếng thịt cọ vàng ruộm một màu, mượt mà như nhung thì là cọ ngon; còn miếng thịt cọ có những đường chân chim màu nâu, màu đỏ là bị sâu, phải bỏ, không ăn được.
Nhanh mắt quan sát rồi nhanh tay đưa vào miệng ăn ngay khi cọ hãy còn nóng hổi để cảm nhận được hết cái béo bùi của miếng cọ mềm tan trong miệng mình.
Quả cọ om là một món ăn hơi… kỳ cục, vì nó không mặn, không cay, không chua mà cũng chẳng ngọt như những loại quả thông thường. Trái cọ om chỉ có vị béo béo, bùi bùi, ngầy ngậy của lớp thịt vàng xộm, mềm mượt như nhung khi nhai trong miệng, xen lẫn vị chan chát của lớp vỏ áo mỏng bên ngoài.
Thêm vào đó là cái hương ngai ngái, thơm thơm mà nồng nồng thoảng qua rất nhanh. Ấy thế mà ai đã lỡ ăn, đã lỡ thích thì ghiền cái hương vị ấy lắm! Dân vùng trung du, Phú Thọ, Yên Bái… ghiền món này đã đành, nhiều người khách phương xa ăn thử, rồi thích, rồi cũng nhớ nhung hoài không thôi.
Mà kỳ lạ, khách phương xa sau khi thử ăn cọ om sẽ chia thành... hai thái cực rất rõ ràng, một là thấy chẳng có gì ngon, rồi không bao giờ ăn nữa; hoặc là sẽ thích tới ghiền luôn. Tôi có mấy người chị, người dì về làm dâu Phú Thọ, ăn cọ om rồi xong còn ham hơn cả dân Phú Thọ chính gốc. Cứ tới mùa lại phải nhờ người kiếm cho để ăn cho bớt thèm.
Là những 8x thế hệ đời đầu, lớn lên khi quê hương còn nhiều vất vả, tôi còn nhớ như in những ngày còn học trung học ở quê, vào mùa cọ chín, cứ mỗi khi được tan học sớm chúng tôi lại kéo nhau vào nhà một người bạn ở vùng đồi, hì hụi cùng nhau chòi cọ rồi om, rồi ăn.
Những trái cọ ngày ấy mới ngon, mới quý giá làm sao. Nó làm ấm lòng chúng tôi sau những buổi học chiều bụng đói…
Bởi vậy giờ đây, mỗi khi tới mùa đông giá lạnh, bắt gặp ở đâu đó trong phiên chợ vùng cao thúng cọ om mang bán là lại phải mua ăn. Ăn mà trong lòng bồi hồi quá những kỷ niệm êm đẹp của năm tháng tuổi thơ và lòng cứ êm đềm với tình yêu thương quê hương, xứ sở.
Quả cọ mà người dân vùng miền núi, trung du phía Bắc dùng ăn thuộc giống cây cọ gai - một loài cây gỗ thường xanh, thân cột, sinh trưởng và phát triển chủ yếu ở vùng đồi núi trung du. Thân cao khoảng 10-15m, thậm chí có cây cao tới hơn 20m nếu gặp điều kiện phát triển thuận lợi.
Cọ gai phân bố rộng khắp từ Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hải Phòng, Thái Nguyên, Hà Nội tới Ninh Bình, Thanh Hóa... nhưng chủ yếu chỉ có người dân vùng trung du miền núi phía Bắc, nhất là các tỉnh Phú Thọ, Yên Bái mới dùng quả cọ gai để ăn.
Thịt chua - Món ẩm thực hấp dẫn của người Mường
Mùa cọ ỏm trên vùng đất Tổ
[ĐCSVN] - Cứ đến tiết trời giữa đông, người dân ở vùng trung du Phú Thọ lại lên đồi hái những quả cọ chín về ỏm. Ẩm thực vùng đất Tổ từ bao đời nay vào mùa này lại có thêm một món cọ ỏm béo bùi.
| Rừng cọ trập trùng ở vùng quê Phú Thọ. |
Cây cọ từ ngàn xưa đến nay là biểu tượng thiêng liêng cho vùng đất và con người Phú Thọ, nơi lưu giữ những nét văn hoá cổ truyền thời đại Hùng Vương. Cây cọ gắn bó sâu nặng với mảnh đất, con người nơi đây qua những đồi cọ trập trùng xanh ngút ngàn, qua những ngôi nhà lợp lá cọ bình yên bên triền núi, qua những chiếc nón làng nón Sai Nga đội đầu, qua chiếc quạt cọ của ông, chiếc chổi cọ của bà và nắm cơm gói lá cọ đậm sâu trong kí ức tuổi thơ một thời.
Ngày nay, một số địa phương trong tỉnh Phú Thọ còn lưu giữ đồi cọ như Thanh Sơn, Hạ Hoà, Yên Lập, Đoan Hùng, Thanh Ba…Những đồi cọ lá xanh xoè tán rộng, búp cọ non tựa thanh kiếm tua tủa hướng thẳng lên nền trời xanh. Bóng cọ xoè lấp loáng soi bóng dòng sông Thao hiền hoà đã trở thành điểm tựa trong nỗi nhớ làng, nỗi nhớ quê hương đất Tổ của những người con xa xứ.
Trong cuộc sống của người dân thôn quê Phú Thọ, dù thời gian có trôi đi, dù cuộc sống có hiện đại, đổi thay như thế nào thì vào độ tháng 10, tháng 11 âm lịch hằng năm, người dân không quên dư vị của cọ ỏm như nhắc nhớ về một món ăn từ bao đời của quê hương mình.
| Quả cọ tươi được bày bán tại chợ phiên. |
Mùa cọ về, những buồng cọ chi chít quả, căng mọng, vỏ nhẵn bóng, tím bầm trên ngọn cọ cao vút, buông mình xuống khoảng không sâu thẳm. Mùa cọ chín, có những loài chim vốn thích ăn cọ kéo nhau về từng bầy ríu rít hoà vào những thanh âm xạc xào của lá cọ.
Như đoán biết được cọ sẽ ỏm được vào thời điểm nào, người dân trong các làng quê vùng đất Tổ rủ nhau lên đồi, lên núi hái cọ. Phải lặn lội lên tận đồi cao, tìm những cây cọ cao vút, nhiều lá và quả cọ đã chín bầm mới hái được.
Người trồng cọ vùng trung du đã có kinh nghiệm từ lâu đời, họ tìm chọn những cây cọ để lưu lá từ năm này sang năm khác, lá sâm, dày, thân cây già thì quả mới ngon. Trước khi hái cả buồng, người ta thử hái xuống một vài quả nếm thử xem cùi có dày, có vàng và có vị béo không thì mới quyết định hái, còn nếu không sẽ tìm cây khác ngon hơn.
Người dân trong các thôn làng còn có bí quyết riêng khi hái cọ. Họ tìm bằng được những buồng cọ có sâu ăn quả, theo họ, như thế cọ mới béo. Công việc hái cọ gian nan lắm, vì thân cây tua tủa những gai nên người dân phải dùng những chiếc thang, chiếc đừng làm bằng thân cây tre để leo lên gần đến ngọn cọ rồi mới dùng móc rung cho quả cọ rơi xuống. Quả cọ thân cứng nên khi rơi xuống đất chỉ bị xước vỏ ngoài.
Cọ hái về, trước khi ỏm, người dân Phú Thọ có cách làm bong vỏ lụa đen bên ngoài. Cọ cho vào rổ tre, bẻ thêm một vài nắm que tre, que nứa chừng một ngón tay cho lẫn vào rổ cọ sau đó xóc liên hồi, lẹm sắc của tre nứa sẽ lia vào quả cọ làm cho vỏ bong ra rất nhanh và đều.
Khâu ỏm cọ khá kỳ công vì nếu không biết công thức ỏm cọ sẽ trơ cứng, chát đắng, không ăn nước. Muốn có mẻ cọ ỏm ngon, nước đun sôi đến độ lăn tăn, khi những bọt nước từ đáy nồi sôi lên là được, sau đó đổ cọ vào, đậy kín vung chừng 20-25 phút là cọ chín mềm.
| Cọ ỏm là đặc sản ở vùng đất Tổ. |
Mở nồi cọ ỏm, nếu là cọ ngon, nước ỏm loang loáng mỡ vàng từ quả cọ, nhìn hấp dẫn hơn cả nồi nước dùng của phở. Quả cọ vàng ruộm từ trong lõi ra ngoài, cùi cọ dày. Khi ăn, cọ ỏm mềm, béo ngậy, nếu chấm với muối vừng, muối lạc thì càng tăng độ bùi của cọ. Cọ ỏm ăn đến no vẫn không chán. Ngày xưa, bọn trẻ còn lấy hạt cọ, đập bỏ vỏ cứng, bên trong trắng tựa như cùi dừa ăn vừa béo vừa giòn.
Vào mùa cọ, những bà mẹ quê vùng trung du còn chế biến món dưa cọ để dùng trong bữa ăn hằng ngày. Quả cọ hái về, xóc bỏ vỏ ngoài, ngâm qua nước lã chừng một tiếng sau đó cho vào xóc đều với muối hạt và cho vào chum. Chừng 2-3 ngày, cọ ngấm muối, chua dần là có thể ăn được. Dưa cọ ăn cứng hơn cọ ỏm nhưng vẫn có vị béo, bùi, thêm vị chua nhẹ, rất hợp khi ăn với cơm và cá kho.
Mỗi khi mùa cọ về trên khắp làng quê vùng đất Tổ dậy lên dư vị cọ ỏm từ thuở nào. Chiều về, phiên chợ bên gốc đa làng, mấy bà cụ lại khệ nệ bưng thúng cọ ỏm ngồi bán. Người đi chợ, nhất là chị em phụ nữ xúm xít quanh thúng cọ ỏm đang nghi ngút khói thơm nức. Họ nếm thử trái cọ đầu mùa, họ mua cọ ỏm sẵn về cho cả nhà thưởng thức. Cọ bán theo cân, theo bát tuỳ theo người bán.
Cứ ngỡ thuở xưa, quả cọ ỏm chỉ dành cho người dân nghèo nơi thôn quê, dành cho bữa cơm quê đạm bạc thế mà ngày nay, quả cọ ỏm đối với mọi người dân, đã trở thành một đặc sản không hề dễ kiếm được. Nếu ai chưa biết ăn cọ, thử dù chỉ một lần là nghiện và tìm mua khi đến mùa.
Người dân ở thành phố, thị trấn khi đã biết ăn quả cọ thì mong đến mùa cọ, tìm mua bằng được túi cọ ỏm về ăn cho đỡ thoả cơn thèm, cho đỡ nhớ. Người dân quê dù đi đâu, vào mùa cọ, vẫn nhắn gửi người nhà gửi lên cho ít cọ ỏm để ăn cho đỡ nhớ đồng quê.
Chẳng thế mà, vào mùa cọ, người ta vào tận trong các làng để tìm mua quả ngay tại vườn cọ, đồi cọ với số lượng nhiều để mang ra phố thị bán. Quả cọ dân dã, chân quê thế mà có giá lắm. Một kg quả cọ tươi có giá từ 35-40 ngàn đồng, cọ ỏm sẵn có giá từ 60-70 ngàn đồng/kg. Đấy là phải tìm, phải hẹn mới mua được chứ không sẵn như các thức quà khác.
Tán cọ xoè trong nỗi nhớ làng. Quả cọ đã đi vào nỗi nhớ, trở thành kí ức tuổi thơ xa xăm, đằm ngọt của những ai sinh ra và lớn lên ở vùng quê trung du thanh bình, yên ả. Cái dư vị bùi bùi của quả cọ ỏm gợi nhắc con người nhớ về đồng quê, nhớ về nguồn cội và tìm lại chính mình giữa thao thức miền nhớ thương...
Bài, ảnh: Nguyễn Thế Lượng
TIN LIÊN QUAN
- Kỳ họp thứ 9 HĐND tỉnh Hải Dương: Xem xét, quyết nghị nhiều nội dung quan trọng
- Tuyển sinh đại học năm 2022: Các mốc thời gian thí sinh cần lưu ý
- Huyện Ngọc Hồi - “Điểm sáng” [Kon Tum] phát triển kinh tế - xã hội 6 tháng đầu năm
- Một số kiến thức về rác thải nhựa
- Khai mạc Phiên họp thứ 13 Ủy ban Thường vụ Quốc hội
- BLANK2Y làm Đại sứ danh dự du lịch Hàn Quốc tại Việt Nam
- Hội ngộ Kỷ lục gia Việt Nam lần thứ 47