Sau chiến tranh thế giới thứ nhất tình hình châu âu có nhiều biến đổi vì sao?
Báo chí Mỹ và phương Tây suốt tuần qua đều đưa tin Nga đã điều hơn 100.000 quân áp sát biên giới với Ukraine, song việc kiểm chứng nguồn tin lại chưa được cung cấp. Trước đó, quan chức Anh còn tuyên bố Nga leo thang căng thẳng nhằm ép Ukraine phải chấp thuận dựng lên một chính quyền thân Nga, trong khi chính người trong cuộc đã lên tiếng phủ nhận thông tin này.
Vậy liệu có phải Nga-Ukraine đang bên bờ vực chiến tranh? Ai là người “đổ thêm dầu vào lửa”, khiến xung đột Nga-Ukraine leo thang? Ai được lợi và bên nào chịu thiệt hại trong cuộc xung đột này? Nga chắc chắn là quốc gia không muốn gây xung đột với Ukraine. Bởi điều đó gây bất ổn cho chính nội tại nước Nga. Nếu chiến tranh xảy ra, Nga sẽ phải tiêu tốn khá nhiều chi phí cho cuộc xung đột này và chắc chắn sẽ phải gánh chịu thêm các biện pháp trừng phạt khốc liệt của Mỹ và phương Tây. Trường hợp căng thẳng với Ukraine tiếp tục duy trì như hiện nay, Nga vẫn phải hao tâm tốn của và chịu bất ổn ở khu vực biên giới với Ukraine. Lâu dài, việc này sẽ làm xói mòn tiềm lực kinh tế-chính trị-quân sự Nga, từng bước làm suy giảm sức mạnh và ảnh hưởng của Nga trên trường quốc tế. Mỹ, với chiêu bài kích động xung đột leo thang, một mặt liên tục tố cáo Nga có thể xâm lược Ukraine “vào bất kể lúc nào”, một mặt kích động các bên liên quan tuyên chiến với Nga thông qua hàng loạt động thái như: Sẵn sàng hậu thuẫn cho chính quyền Ukraine và các nước Đông Âu bằng cách viện trợ vũ khí và điều binh lính tới khu vực này, ra lệnh sơ tán nhân viên ngoại giao và công dân Mỹ tại Ukraine như thể chiến tranh sắp xảy ra... Cùng với đó, các phương tiện truyền thông của Mỹ và phương Tây cũng không quên liên tục đẩy mạnh tuyên truyền âm mưu xâm lược Ukraine của Nga, dù các nguồn tin đều chỉ dẫn lời quan chức Mỹ mà không đưa ra được bất cứ bằng chứng cụ thể nào. Xét từ nhiều phương diện, dù xung đột Nga-Ukraine có leo thang thành chiến tranh hay không, thì Mỹ vẫn có thể “ngư ông đắc lợi”. Trong trường hợp các biện pháp ngoại giao có thể hạ nhiệt căng thẳng, Mỹ sẽ tạo dựng được uy tín với vai trò hòa giải xung đột. Thậm chí, không loại trừ khả năng Mỹ có thể thỏa thuận các biện pháp hạ nhiệt với Nga, lùi một bước để Nga giữ yên được khu vực biên giới với Ukraine. Đổi lại, Nga có thể nhượng bộ Mỹ trong giải quyết các vấn đề quốc tế khác, nhất là vấn đề liên quan đến “chảo lửa” Palestine-Israel ở Trung Đông. Israel là đồng minh lâu năm của Mỹ và một thực tế không thể phủ nhận là giới tài phiệt và chính trị gia Mỹ gốc Do Thái-ở mức độ nào đó-có vai trò lớn trên chính trường Mỹ. Hỗ trợ đồng minh Israel trong cuộc xung đột ở Trung Đông chính là một cơ hội mà Tổng thống Joe Biden cũng như Đảng Dân chủ cầm quyền cần tận dụng để giành lấy lá phiếu của cử tri Mỹ gốc Do Thái trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp tới. Trường hợp chiến tranh xảy ra, Nga sẽ phải tiếp tục gánh chịu các biện pháp trừng phạt khốc liệt hơn từ Mỹ và các nước phương Tây, khiến sức mạnh kinh tế và quân sự của Nga suy giảm. Từ đó Mỹ rảnh tay để đối phó với một thế lực lớn mạnh đang đe dọa soán ngôi “bá chủ” của Mỹ: Trung Quốc. Chưa kể, dự án đường ống dẫn khí đốt Phương Bắc 2 từ Nga sang châu Âu sẽ bị đình trệ và đương nhiên Mỹ sẽ nhân cơ hội đó nắm quyền chi phối châu Âu một khi EU buộc phải phụ thuộc vào nguồn cung khí đốt từ Mỹ. Thế giới cũng không lạ gì câu chuyện: Đối với Mỹ, bất kể cuộc xung đột vũ trang nào cũng là cơ hội cho “tay phe vũ khí thượng thặng” này kiếm chác khoản lợi nhuận khổng lồ từ việc buôn bán vũ khí cho các bên tham chiến. Thực tế, dù viện trợ vũ khí cho Kiev, chính quyền Mỹ từng tuyên bố sẽ không đưa quân đến Ukraine và mặc dù liên tục “xúi nguyên giục bị”, rốt cục chưa chắc Mỹ đã đồng ý để Ukraine gia nhập NATO, bởi khi đó Mỹ sẽ phải hỗ trợ nhiều hơn, tiêu tốn nhiều tiền của hơn cho một đồng minh vốn không đem lại nhiều lợi lộc cho nước Mỹ. Bên cạnh đó, căng thẳng Nga-Ukraine cũng là cơ hội cho các lãnh đạo một số nước phương Tây ghi điểm trong mắt công chúng. Chẳng thế mà các cuộc ngoại giao con thoi của các lãnh đạo EU nhằm hạ nhiệt căng thẳng Nga-Ukraine diễn ra với tần suất dày đặc thời gian qua. Tổng thống Pháp Macron cần tận dụng cơ hội này để tỏ rõ vai trò đầu tàu EU khi Pháp đang là Chủ tịch luân phiên Hội đồng liên minh châu Âu và chuẩn bị bước vào cuộc bầu cử tổng thống tháng 4 tới. Thủ tướng Đức Scholz vừa mới nhậm chức chưa lâu và cũng cần chứng tỏ năng lực dẫn dắt của nền kinh tế lớn nhất EU trong giải quyết các vấn đề quốc tế. Thủ tướng Anh Johnson lại cần ghi điểm trong vấn đề ngoại giao khi chính quyền của ông đang vướng vào hàng loạt bê bối trong nước khiến chiếc ghế thủ tướng bị lung lay. Những tham vọng chính trị, những ý đồ mưu lợi từng bước được định hình rõ nét hơn chính trong bối cảnh căng thẳng leo thang của cuộc xung đột Nga-Ukraine. Hơn bao giờ hết, đó là yếu tố khiến cuộc xung đột trở nên rối rắm và khó đoán định. HÀ PHƯƠNG (TG) -Thế giới đương đại đang có những chuyển biến lớn lao với biết bao sự kiện diễn ra một cách nhanh chóng, vừa mang đến cho con người những thời cơ, vận hội và thắp sáng những hi vọng tương lai, lại vừa đặt ra trước mắt những nguy cơ, thách thức và những lo lắng bất an.Điều đó đòi hỏi chúng ta phải có cách nhìn nhận hết sức khoa học về tình hình thế giới hiện nay, từ đó đưa ra những chủ trương và cách thức để tận dụng cơ hội cũng như để vượt qua những thách thức không hề nhỏ.
NHỮNG CHUYỂN BIẾN MỚI CỦA TÌNH HÌNH THẾ GIỚI
Đến năm 2020, Nhật Bản vẫn là cường quốc kinh tế thế giới nhưng nhiều khả năng sẽ bị Ấn Độ thách thức ở vị trí số 3. Mục tiêu chiến lược của Nhật Bản là trở thành một cường quốc phát huy ảnh hưởng cả về kinh tế, chính trị và quân sự trong khu vực và trên thế giới. Chính phủ Nhật Bản triệt để phát huy công cụ “ngoại giao kinh tế”, sửa đổi Hiến pháp, gỡ bỏ ràng buộc nội bộ để tăng quyền tự do hành động trong một số vấn đề liên quan đến an ninh quốc gia, tăng cường quan hệ đồng minh với Mỹ, cùng Mỹ liên kết chặt chẽ và chia sẻ trách nhiệm. Ở khu vực, Nhật Bản tập trung xử lý quan hệ với Trung Quốc về kinh tế và căng thẳng gia tăng trong tranh chấp vùng biển. Nhật Bản quan tâm tới Đông Nam Á vì lợi ích chiến lược và lợi ích kinh tế, tham gia tích cực hơn các cơ chế hợp tác do ASEAN chủ đạo để có vai trò lớn hơn. Trong bối cảnh chung của thế giới, ASEAN tiếp tục giữ và khai thác vị trí địa chiến lược của mình, bảo đảm khả năng thích ứng và tự chủ trong quan hệ với các nước lớn. ASEAN ưu tiên triển khai tầm nhìn 2025 và các kế hoạch hợp tác trên 3 trụ cột chính trị, kinh tế và văn hóa xã hội; thu hẹp khoảng cách phát triển và tăng cường kết nối; duy trì đoàn kết nội khối; tăng cường quan hệ đối ngoại với tất cả các đối tác ngoài khu vực, trong đó có EU.
Như vậy, cạnh tranh quyền lực, lợi ích và vị thế chiến lược giữa các nước, đặc biệt là giữa Mỹ, Trung Quốc, Nga đang diễn ra ngày càng quyết liệt. Tình hình đó dẫn tới xu hướng liên minh, liên kết, tập hợp lực lượng và chạy đua vũ trang mang tính đối đầu có chiều hướng gia tăng. Từ đó sẽ nảy sinh những điểm nóng tại nhiều khu vực trên thế giới, làm cho tình hình an ninh thế giới có nhiều biến động.
Trào lưu dân túy ở châu Âu có đặc điểm là phản đối xu hướng liên kết hội nhập, phê phán các chính sách ủng hộ toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, chống nhập cư, phản đối việc đặt lợi ích của EU lên trên chủ quyền và lợi ích quốc gia. Ở Mỹ, trào lưu dân túy cánh hữu nổi lên lôi kéo sự tham gia của nhiều thành viên Đảng Cộng hòa và đỉnh điểm là thắng lợi trong bầu cử Tổng thống D.Trump, đánh dấu việc lần đầu tiên một ứng cử viên theo đường lối dân túy nắm quyền lãnh đạo nước Mỹ với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”. Trào lưu dân túy hiện đang gây ra một số tác động khá tiêu cực. Ở trong nước, các trào lưu dân túy cổ vũ cho việc xây dựng một nhà nước mạnh và chuyên chế, đủ năng lực để kiểm soát chặt chẽ lãnh thổ và biên giới quốc gia, bảo vệ lợi ích của người dân. Kết quả lại làm tăng thêm các mâu thuẫn nội bộ, đẩy tình trạng bất ổn lên cao, làm cho chính sách đối nội và đối ngoại bất định. Đối với bên ngoài, trào lưu này chống liên kết, hội nhập quốc tế và khu vực, gắn ưu tiên thậm chí ly khai khỏi các cơ chế đa phương như trường hợp Anh rút khỏi EU, Mỹ rút khỏi TPP và rút khỏi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu. Điều đó làm giảm hợp tác, tăng cạnh tranh, xung đột và do đó đưa đến những căng thẳng mới trong quan hệ quốc tế.
Việc quay trở lại chủ nghĩa bảo hộ, đóng cửa thị trường, hạn chế liên kết kinh tế, giảm sự ủng hộ đối với tự do thương mại đa phương, cản trở thương mại và đầu tư quốc tế đã và đang tạo ra hệ lụy tiêu cực đến tiến trình tăng trưởng kinh tế thế giới và làm chậm lại quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng trên thế giới. Xu hướng bảo hộ ở một số nền kinh tế lớn, đặc biệt là Mỹ sẽ làm tăng mâu thuẫn, bất đồng vốn có về một số vấn đề kinh tế, thương mại, do đó làm gia tăng va chạm lợi ích, không loại trừ có những hành động “trả đũa” dẫn tới chiến tranh thương mại, tỷ giá. Tình hình đó làm cho liên kết kinh tế khu vực và toàn cầu đứng trước nhiều khó khăn, toàn cầu cầu hóa có xu hướng bị chậm lại.
ASEAN đã nhất trí xây dựng Cộng đồng với ba trụ cột từ cuối năm 2015, theo đó, hợp tác sẽ đi vào thực chất hơn. Đây cũng là điều kiện thuận lợi để ASEAN đóng vai trò hạt nhân trong hợp tác giữa ASEAN với các nước lớn. Do cạnh tranh chiến lược với nhau, nên các nước lớn đều ủng hộ vai trò của ASEAN trong nỗ lực xây dựng thể chế hợp tác khu vực. Các Diễn đàn ARF, ADMM+, Shangri-La, EAS,...là những cơ chế hợp tác - dù còn một số hạn chế - được xem là không thể thay thế ở châu Á - Thái Bình Dương. Nói cách khác, ASEAN đang đóng vai trò thúc đẩy hợp tác khu vực, tạo nên đặc điểm quan trọng ở châu Á - Thái Bình Dương là một khối các nước nhỏ được các nước lớn ủng hộ, đang chi phối tiến trình, hợp tác khu vực. Một thách thức lớn khác đối với các nước vừa và nhỏ là phải tạo thế “cân bằng” tương đối trong quan hệ với các nước lớn, không quá thiên về bất kỳ nước lớn nào để trở thành đối đầu với cường quốc khác, hứng chịu xung đột vũ trang và chiến tranh. Kinh nghiệm cũng cho thấy, khi quyền lợi giữa các nước lớn bị cọ sát, có thể xảy ra xung đột, thì các nước lớn tìm cách chuyển hóa xung đột ấy sang các nước vừa và nhỏ. Nói cách khác, nước lớn sẽ tìm cách tiến hành “chiến tranh ủy nhiệm” như trong thế kỷ XX tại các nước vừa và nhỏ, nhất là ở nơi tập trung cao độ mâu thuẫn lợi ích giữa các nước lớn.Tình hình ấy đặt ra các nước vừa và nhỏ đứng trước thách thức là phải dành nguồn lực nhất định cho sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc. |