Thông tin chính
- Sốc phản vệ là một phản ứng có hại rất hiếm có thể xảy ra sau khi sử dụng bất kỳ loại vắc xin nào, kể cả vắc xin phòng nhiễm COVID-19, như Comirnaty.
- Vắc xin COVID-19 phải luôn được tiêm ở nơi có thể xác định và xử lý phản vệ kịp thời.
- Bất kỳ ai tiêm vắc xin Comirnaty phải được theo dõi chặt chẽ trong ít nhất 20 phút sau khi tiêm chủng, những người có các yếu tố nguy cơ sốc phản vệ nên được theo dõi trong tối thiểu 30 phút.
- Tiêm bắp adrenaline là phương pháp điều trị đầu tiên cho sốc phản vệ.
- Adrenaline 1 mg/ml [1:1000] phải có sẵn tại các trung tâm tiêm chủng.
- Không nên tiêm Comirnaty cho những người có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần nào của vắc xin hoặc nếu họ bị sốc phản vệ sau liều đầu tiên.
Sốc phản vệ là phản ứng dị ứng đe dọa tính mạng rất hiếm có thể xảy ra khi sau khi tiêm vắc-xin.
New Zealand đã triển khai tiêm vắc xin COVID-19 bắt đầu từ ngày 20 tháng 2 năm 2021. Loại vắc xin hiện có là vắc xin Pfizer/BioNTech mRNA COVID-19 [Comirnaty]. Đã có báo cáo về trường hợp nghi ngờ bị sốc phản vệ sau khi tiêm vắc xin Comirnaty ở New Zealand.
Điều cần thiết là các cán bộ tiêm chủng có thể xác định và cấp cứu kịp thời cho các trường hợp sốc phản vệ.
Giới thiệu về sốc phản vệ
Sốc phản vệ là một phản ứng quá mẫn cấp tính nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng, được đặc trưng bởi:
+ tổn thương đường thở nhanh chóng do phù nề hầu họng hoặc thanh quản
+ và/hoặc thở khò khè và tăng nhịp thở do co thắt phế quản
+ và/hoặc ảnh hưởng đến tuần hoàn, như hạ huyết áp và/hoặc nhịp tim nhanh.
Mặc dù không phải lúc nào cũng gặp các biểu hiện trên nhưng hầu hết các trường hợp đều có liên quan đến những thay đổi về da và niêm mạc [ví dụ, mẩn đỏ, nổi mề đay hoặc sưng đỏ, sưng môi, mặt và mắt]. Tuy nhiên, đôi khi tê hoặc ngứa ran quanh miệng lại là dấu hiệu đầu tiên của sốc phản vệ. Điều vô cùng quan trọng là phải cấp cứu ngay nếu có nghi ngờ sốc phản vệ, ngay cả khi những dấu hiệu trên không được quan sát thấy.
Sốc phản vệ là kết quả của sự suy giảm đột ngột của các tế bào mast và bạch cầu ưa base, giải phóng các chất trung gian như histamin, protease, prostaglandin và leukotrienes vào tuần hoàn.
Các yếu tố nguy cơ gây sốc phản vệ đối với vắc xin Comirnaty
Các đối tượng có tiền sử sốc phản vệ với bất kỳ thành phần nào trong vắc xin Comirnaty thì được khuyến cáo không nên tiêm. Các thành phần vắc xin đã được liệt kê trong chuyên luận thuốccủa New Zealand [xem phần 2 về thành phần hoạt chất và phần 6.1 về danh sách tá dược].
Polyethylene glycol [PEG], còn được gọi là macrogol, là một thành phần trong vắc xin mRNA COVID-19. PEG có trong nhiều loại thuốc khác nhau và được công nhận là một chất gây dị ứng có thể gây ra sốc phản vệ ở một số trường hợp.
Những người có tiền sử phản ứng kiểu phản vệ với bất kỳ chất nào khác sẽ có nguy cơ cao bị phản ứng phản vệ với vắc xin mRNA COVID-19. Những đối tượng này vẫn có thể tiêm vắc xin nhưng phải được theo dõi trong ít nhất 30 phút và được tư vấn cụ thể về các triệu chứng của sốc phản vệ và cách gọi trợ giúp trước khi rời cơ sở tiêm chủng.
Phương pháp điều trị sốc phản vệ
Adrenaline là thuốc điều trị ưu tiên cho sốc phản vệ và cần được sử dụng ngay nếu nghi ngờ có sốc phản vệ.
Adrenaline 1 mg/ml [1:1000] phải luôn có sẵn tại các trung tâm tiêm chủng.
Adrenaline nên được dùng bằng cách tiêm bắp sâu vào bên ngoài đùi. Hầu hết người lớn nên tiêm 0,5 mg ở liều đầu tiên [0,5 mL adrenaline 1 mg/ml]. Nếu biết hoặc nghi ngờ đối tượng tiêm nặng dưới 50kg hoặc, cán bộ y tế có thể giảm liều bằng cách sử dụng 0,01 mL/kg adrenaline 1 mg/ml đến tối đa 0,5 mL mỗi liều. Liều có thể được lặp lại sau mỗi năm phút theo yêu cầu cho đến khi có sự hỗ trợ dứt điểm.
Tất cả các trường hợp sốc phản vệ cần được nhập viện để theo dõi.
Các xét nghiệm để xác định sốc phản vệ
Lượng tryptase giải phóng từ các tế bào mast là một dấu hiệu đặc hiệu cao nhưng không nhạy đối với phản vệ. Nồng độ tryptase tăng cao từ 15 phút đến 3 giờ sau khi bắt đầu phản vệ.
Các mẫu máu được lấy trong vòng 4–6 giờ kể từ khi khởi phát sốc nhiễm khuẩn vẫn có thể cho thấy nồng độ tryptase tăng cao. Cần lấy thêm 1 mẫu sau hơn 24 giờ sau khi không còn các triệu chứng được sử dụng làm giá trị nền.
Nồng độ tryptase huyết thanh cấp tính lớn hơn hoặc bằng 2 µg/L + [1,2 x mức cơ bản] sẽ hỗ trợ chẩn đoán sốc phản vệ.
Ghi chép và báo cáo các trường hợp sốc phản vệ sau khi tiêm vắc xin Comirnaty
Sau khi xử trí cấp cứu, bệnh nhân cần ngay lập tức được sắp xếp chuyển đến bệnh viện, các trường hợp sốc phản vệ phải được ghi lại trong Sổ đăng ký Tiêm chủng COVID-19 [CIR]. Các tác dụng phụ sau khi tiêm chủng [AEFIs] xảy ra sau khi người đó đã rời khỏi trung tâm tiêm chủng phải được báo cáo cho Trung tâm Giám sát các phản ứng có hại [CARM] bằng cách sử dụng biểu mẫu trực tuyến. Điều quan trọng đó là báo cáo càng chi tiết càng tốt khi mô tả về trường hợp nghi ngờ sốc phản vệ, bao gồm các triệu chứng, dấu hiệu, thời gian khởi phát và đáp ứng với điều trị. Các báo cáo nghi ngờ sốc phản vệ sẽ được CARM đánh giá dựa trên định nghĩa trường hợp của Brighton Collaboration về phản vệ.
Hệ quả của sốc phản vệ đối với lần tiêm chủng tiếp theo
Những người bị sốc phản vệ với liều đầu tiên của Comirnaty không nên tiêm các liều vắc-xin tiếp theo.
Nguồn: //www.medsafe.govt.nz/profs/PUArticles/June2021/Anaphylaxis-following-vaccination-Comirnaty.html
Điểm tin: CTV. Hoàng Hải Linh, CTV. Vương Thị Hương, ThS. Nguyễn Thị Tuyến
Phản ứng dị ứng nghiêm trọng có thể gây ra:
- khó thở hoặc thở khò khè
- giảm huyết áp,
- sưng lưỡi hoặc họng, hoặc
- nổi mề đay hoặc mẩn đỏ toàn thân, có thể bao gồm cả màng nhày.
Nếu Quý Vị có Phản Ứng Dị Ứng Nghiêm Trọng với Vắc-xin Ngừa COVID-19
CDC khuyến nghị những người tiêm nhắc lại nên tiêm vắc-xin mRNA COVID-19 [Pfizer-BioNTech hoặc Moderna]. Tuy nhiên, nếu quý vị bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm một liều vắc-xin mRNA COVID-19 hoặc nếu quý vị bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng với bất kỳ thành phần nào trong vắc-xin mRNA COVID-19, quý vị có thể tiêm vắc-xin COVID-19 của J&J/Janssen.
Tìm hiểu về việc tiêm loại vắc-xin ngừa COVID-19 khác sau khi có phản ứng dị ứng.
Nếu quý vị có phản ứng dị ứng ngay lập tức với các loại vắc xin hoặc thuốc tiêm khác
Nếu quý vị đã có phản ứng dị ứng tức thì [phản ứng bắt đầu trong vòng 4 giờ] với bất kỳ loại vắc-xin nào khác ngoài vắc xin COVID-19 hoặc bất kỳ liệu pháp tiêm nào, quý vị vẫn có thể tiêm vắc-xin ngừa COVID-19. Tuy nhiên, bác sĩ của quý vị có thể giới thiệu quý vị tới một chuyên gia dị ứng và miễn dịch để được tư vấn hoặc chăm sóc thêm.
Nếu Quý Vị có Phản Ứng Dị Ứng Không Nghiêm Trọng với Vắc-xin Ngừa COVID-19
Nếu quý vị bị phản ứng dị ứng ngay lập tức [phản ứng bắt đầu trong vòng 4 giờ sau khi chủng ngừa] với vắc-xin COVID-19, nhưng phản ứng này không được chuyên gia y tế coi là nghiêm trọng, quý vị có khả năng tiêm một liều vắc-xin khác cùng loại trong các hoàn cảnh nhất định. Bác sĩ của quý vị có thể giới thiệu quý vị tới một chuyên gia dị ứng và miễn dịch để được tư vấn hoặc chăm sóc thêm.
Nếu quý vị bị phát ban ở cánh tay đã tiêm vắc-xin ngừa COVID-19
Nếu thấy bị phát ban đỏ, mẩn ngứa, sưng tấy hoặc đau khi tiêm vắc-xin ngừa COVID-19, quý vị vẫn nên tiêm một mũi khác theo ngày giờ đúng lịch. Điều này áp dụng cho mũi tiêm thứ hai, mũi tiêm bổ sung hoặc mũi tiêm nhắc lại. Nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng của quý vị có thể khuyên quý vị nên tiêm vắc-xin ngừa COVID-19 tiếp theo ở cánh tay bên kia nếu có thể.
Các vùng phát ban có thể xuất hiện vài ngày hoặc hơn một tuần sau liều tiêm và đôi khi lan khá rộng. Các vùng phát ban này còn được gọi là "cánh tay COVID". Báo cho nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng của quý vị rằng quý vị bị chứng phát ban hoặc "cánh tay COVID" sau khi tiêm. Nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng của quý vị có thể khuyên quý vị nên tiêm vắc-xin COVID-19 tiếp theo ở cánh tay bên kia nếu có thể.
Nếu vùng phát ban gây mẩn ngứa, quý vị có thể dùng thuốc kháng histamine. Nếu thấy đau, quý vị có thể dùng thuốc giảm đau như acetaminophen hoặc loại thuốc chống viêm không steroid [NSAID].
Các biện pháp bảo vệ có sẵn
- Tất cả những người đã tiêm vắc-xin ngừa COVID-19 phải được theo dõi tại chỗ ít nhất 15 phút sau khi tiêm chủng.
- Quý vị nên được theo dõi 30 phút nếu:
- Quý vị đã bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng gọi là sốc phản vệ vì bất kỳ lý do gì.
- Quý vị đã có bất kỳ loại phản ứng dị ứng tức thời nào [trong vòng 4 giờ] với vắc-xin không phải là vắc-xin ngừa COVID-19 hoặc liệu pháp tiêm.
- Quý vị đã có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với một loại vắc xin COVID-19 [ví dụ: vắc-xin mRNA] và hiện đang tiêm một loại vắc-xin COVID-19 khác [ví dụ: véc-tơ vi-rút]. Việc tiêm chủng này chỉ nên thực hiện tại phòng khám y tế, cơ sở y tế hoặc phòng mạch của bác sĩ.
- Quý vị đã bị phản ứng dị ứng tức thì [trong vòng 4 giờ], không nghiêm trọng do liều vắc-xin COVID-19 trước đó. Việc tiêm chủng này chỉ nên thực hiện tại phòng khám y tế, cơ sở y tế hoặc phòng mạch của bác sĩ.
Nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng phải chuẩn bị tốt đội ngũ nhân sự, thuốc men và thiết bị - chẳng hạn như epinephrine, thuốc kháng histamine, máy đo huyết áp và thiết bị đo thời gian để kiểm tra mạch của quý vị tại tất cả các địa điểm cung cấp dịch vụ tiêm chủng COVID-19.
Trường hợp quý vị gặp phải phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm vắc-xin COVID-19, các nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng có thể cung cấp các dịch vụ chăm sóc nhanh và gọi chăm sóc y tế khẩn cấp. Quý vị nên tiếp tục được giám sát tại một cơ sở y tế trong ít nhất vài tiếng.
CDC đang giám sát báo cáo các phản ứng dị ứng nghiêm trọng
Nếu có ai đó bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm chủng, nhà cung cấp dịch vụ tiêm chủng của họ sẽ gửi báo cáo tới Hệ thống báo cáo về những sự cố bất lợi của vắc-xin [VAERS]. VAERS là hệ thống quốc gia thu thập báo cáo từ các chuyên gia y tế, nhà sản xuất vắc-xin và công chúng về những sự cố bất lợi xảy ra sau khi tiêm chủng. Các báo cáo về tác dụng phụ không mong muốn, thường xuyên xảy ra hơn dự kiến hoặc có các biểu hiện bất thường được theo dõi với các nghiên cứu cụ thể.
Tìm hiểu thêm về cách thức mà CDC và các đối tác liên bang theo dõi sự an toàn của vắc-xin ngừa COVID-19 tại Hoa Kỳ, bao gồm báo cáo về các biến cố bất lợi chọn lọc sau tiêm chủng COVID-19.