Nông nghiệp vẫn là một ngành quan trọng của kinh tế châu Phi, chiếm 2,4% GDP của Equatorial Guinea, 70% GDP của Liberia, và khoảng 15% GDP của lục địa này.
Sự suy giảm đóng góp GDP của nông nghiệp trong nền kinh tế là một dấu hiệu của năng suất thấp và giá trị gia tăng hạn chế đối với hàng nông sản trong khi ngành này cung cấp việc làm cho 50% lực lượng lao động.Nông nghiệp của châu Phi đang bị chi phối bởi những loại cây lương thực [ngô, gạo, cao lương, kê, sắn…] và một số loại cây truyền thống [cà phê, bông, ca cao, cọ dầu, mía đường, chè, và thuốc lá]. 80% nông dân trồng cây lương thực đạt năng suất thấp trên diện tích nhỏ và những trang trại phải chịu sự thay đổi bất thường của thời tiết.
Nông dân trồng chè ở Kenya
Mặc dù tầm quan trọng của nông nghiệp là rất lớn nhưng năng suất thấp ảnh hưởng đến an ninh lương thực của châu Phi.Năng suất nông nghiệp ở châu Phi thấp đáng kể so các khu vực đang phát triển khác trên thế giới. Châu Phi đã không được hưởng lợi từ cuộc cách mạng xanh mặc dù nguồn tài nguyên thiên nhiên rộng lớn. Châu Phi có tỷ lệ cao nhất thế giới về suy dinh dưỡng và nhập khẩu lương thực thực phẩm trị giá khoảng 25 tỷ USD mỗi năm.Mức giá trị gia tăng và chế biến cây trồng hàng hóa nông nghiệp thấp, chỉ chiếm khoảng 30% tổng sản lượng sau thu hoạch ở vùng cận Sahara [có nghĩa là khu vực này mất hơn 4 tỷ USD/năm].
Hiệu suất thấp trong nông nghiệp làm suy yếu tăng trưởng toàn diện. Sự chậm chạp trong tăng trưởng năng suất của nông nghiệp cũng làm hạn chế quá trình chuyển đổi cơ cấu và đa dạng hóa nền kinh tế của châu Phi.Theo báo cáo về nghiên cứu chuyển đổi cơ cấu thì sự phụ thuộc vào sản xuất tự cung tự cấp và sự yếu kém trong gia tăng năng suất ở lĩnh vực nông nghiệp sẽ ngăn cản lực lượng lao động chuyển sang các ngành sản xuất và dịch vụ khác. Trên thế giới các quốc gia đã phát triển thành công là những quốc gia đã chuyển nguồn lực của họ từ nông nghiệp sang các ngành khác. Tuy nhiên, tăng trưởng toàn diện và thu nhập cao đòi hỏi năng suất phải cao hơn trong các ngành sử dụng lao động khác, bao gồm cả nông nghiệp. Theo Ngân hàng Phát triển châu Phi [AfDB], mục tiêu đầu tiên và bao quát là thúc đẩy tăng trưởng toàn diện và đặc biệt chú ý đến nông nghiệp và an ninh lương thực.
Cuộc cách mạng xanh bỏ lỡ ở châu Phi và bài học kinh nghiệm của châu Á về các cơ chế để cải thiện năng suất, đặc biệt tập trung vào vai trò của công nghệ cao [ICT] trong nông nghiệp và tầm quan trọng của cải cách ruộng đất. Châu Phi cần xem xét các cơ hội và thách thức của công nghệ sinh học để tạo điều kiện cho bước nhảy vọt về năng suất, xem xét vai trò và tạo cơ hội cho các hộ nông dân nhỏ [chiếm phần lớn trong lực lượng sản xuất nông nghiệp ở châu Phi]. Từ đó cải thiện sự nhìn nhận về vị trí và tiềm năng của châu Phi trong khu vực và toàn cầu. Châu Phi phải giải quyết các nhu cầu về hoạt động thị trường, xử lý sự gia tăng trong sản xuất đi đôi với các nhu cầu giáo dục người dân về công nghệ mới để đảm bảo rằng họ có quyền hưởng những chính sách đầu tư và nhận được sự công bằng cho các khoản đầu tư.Ngoài ra, sự can thiệp của chính phủ là rất quan trọng để đảm bảo rằng các hộ nông dân nhỏ không bị bỏ lại phía sau như cách mà các chính phủ châu Á đã làm: xây dựng cho hộ nông dân nhỏ các chính sách liên quan đến tín dụng, ưu đãi giá cho các loại cây trồng và trợ cấp giá đầu vào…Do đó, cuộc cách mạng xanh đã thành công ở châu Á.
Châu Phi không được hưởng lợi từ cuộc cách mạng xanh của thế giới. Vì vậy, sản lượng ngũ cốc ở châu Phi hầu như không đổi trong giai đoạn 1960 - 1990. Bên cạnh đó, các yếu tố như tốc độ tăng trưởng dân số cao, chính sách bị biến dạng, thể chế yếu kém, cơ sở hạ tầng kém, các sự kiện thời tiết khắc nghiệt và tình hình chính trị bất ổn... đã giải thích tại sao các nước châu Phi vẫn phụ thuộc vào việc nhập khẩu lương thựctrong khi các nước châu Á phần lớn tăng sản lượng ngũ cốc trên mỗi hecta. Châu Phi đã mở rộng diện tích canh tác để tăng cường sản xuất, nhưng sự kết hợp chăn nuôi với cây trồng kém dẫn đến các vấn đề môi trường như sa mạc hóa,đất bị thoái hóa,mất rừng, đất ngập nước, và đồng cỏ… Điều này đặt ra một thách thức đối với sản xuất nông nghiệp lâu dài của châu Phi và sự bền vững trong sản xuất nông nghiệp.
Theo Ngân hàng thế giới [WB], sinh thái và sản xuất cây trồng nên cần có một cách tiếp cận phù hợp với điều kiện nông nghiệp cụ thể của châu Phi, châu lục cần tập trung vào sự phát triển của công nghệ như các giống cải tiến phải phù hợp môi trường châu Phi. Trong quá khứ chính sách không đầy đủ đã bóp méo ngành nông nghiệp của châu Phi như các loại thuế đã gián tiếp và trực tiếp ảnh hưởng giá cả và gây khó khăn cho nông dân, nhiều chính phủ châu Phi mua sản phẩm của nông dân với giá cố định và bán lại các sản phẩm tại các thị trường trong nước và quốc tế với giá thị trường hiện hành khiến cho động lực để đầu tư vào nông nghiệp giảm. Trong một thời gian dài, đầu tư vào nông nghiệp đã bị bỏ rơi bởi các chính phủ châu Phi và các nhà đầu tư mặc dù hỗ trợ phát triển đã tăng khoảng 250% giai đoạn 1980 và 2010. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc [FAO], các chính phủ châu Phi giảm chi tiêu cho nông nghiệp từ 4,5% trong tổng chi tiêu trong năm 2001 xuống còn 2,5% trong năm 2012,bất chấp cam kết của năm 2003 là dành ít nhất 10% trong Tuyên bố Maputo 2003.
Đầu tư thấp trong nông nghiệp đã phần nào dẫn đến sự phụ thuộc quá nhiều vào thiên nhiên, châu Phi có nhiều hệ thống sông ngòi mà không được khai thác một cách đầy đủ và nguồn nước ngầm vẫn chưa được khai thác. Tài chính thấp trong nông nghiệp dẫn đến kém phát triển. Các dịch vụ tài chính với các khoản vay nhỏ cho nông dân và những khó khăn của việc cung cấp tài sản thế chấp trong cho vay nông nghiệp là những thách thức.Hơn nữa, hầu hết các nước thiếu chính sách bảo hiểm nông nghiệp với những bất lợi cho nền nông nghiệp như hạn hán, thiên tai… thường dẫn đến nạn đói vì nông dân không được chuẩn bị để ứng phó. Ở nhiều quốc gia, quyền sở hữu đất bị điều chỉnh bởi tục lệ. Các vấn đề trên đã dẫn đến những hạn chế trong việc tái cơ cấu nền nông nghiệp theo hướng phát triển hiện đại, bên vững, ổn định an ninh lương thực và nền tảng cho các ngành kinh tế khác phát triển. Vì vậy, các nhà lãnh đạo châu Phi cần phải thay đổi nền nông nghiệp của mình trong thời gian tới. Nông nghiệp châu Phi sẽ có một bước ngoặt và cuộc “cách mạng xanh” có thể nằm trong tầm tay. Nhiều chính phủ ở châu lục này đang áp dụng chính sách thị trường thân thiện và cam kết nhiều nguồn lực cho ngành. Cácnước lớn và nhà đầu tư đang gia tăng chi tiêu cho nông nghiệp, trong khi đó Trung Quốc và Brazil cũng đang bắt đầu đóng góp vào nỗ lực đầu tư. Đầu tư khu vực nông nghiệp tư nhân của châu Phi đang tăng lên nhanh chóng. Tầm quan trọng của những nỗ lực phát triển tạo ra không chỉ có áp lực mà còn là không gian chính trị cho các nhà hoạch định chính sách phải hành động.
Trần Nguyễn
[Tổng hợp]
Theo bài phân tích trên trang “Slate Afrique”, châu Phi không biết cách khai thác các nguồn tài nguyên của mình và cũng chưa rút ra được bài học từ những mô hình chính trị xã hội đã thực hiện trên thế giới.
-
Châu Phi - hy vọng mới của thế giới
-
Tham vọng của Trung Quốc tại châu Phi
Hàng hóa tại một khu chợ ở Lagos. Ảnh: AFP/TTXVN |
Dẫu vậy, châu Phi vẫn gặp rất nhiều khó khăn để phát triển. Thay vì rút kinh nghiệm từ những bài học thành công hay thất bại từ những mô hình phát triển được áp dụng trên thế giới, “lục địa đen” tiếp tục đưa ra những chính sách kém hiệu quả. Có nhiều yếu tố là nguyên nhân của tình hình này.
Kể từ khi chấm dứt chế độ thực dân, hầu hết các nước châu Phi được dẫn dắt bởi những nhà lãnh đạo chưa có một tầm nhìn chính trị trung hạn và dài hạn rõ ràng. Các vị lãnh đạo này thay thế cho những kẻ thực dân cũ, thiếu tham vọng chỉ quan tâm về mình hơn là đến người dân.
Kết quả là hệ thống thực dân tồn tại một cách đơn giản dưới một hình thức khác trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế và văn hóa trong những năm qua. Ngoài ra, đó là tình trạng mất an ninh, môi trường kinh tế không thuận lợi cho đầu tư trong khià khu vực kinh tế không chính thức thì phát triển.
Do vậy, sự độc lập đã thực sự trở thành sự phụ thuộc vào cường quốc thế giới, nhất là các cường quốc thuộc địa cũ. Do thiếu một quan điểm nội sinh, tầm nhìn tương lai và ý chí chính trị để bắt đầu một sự thay đổi trong hành động khi mà các chính sách hiện hành vẫn là một định hướng ảo. Các nhà nước dưới sự điều hành của các nhà lãnh đạo quản lý còn chưa có đủ sự tính toán mang tính lâu dài.
Châu Phi không thể phát triển nếu chỉ là thị trường tiêu thụ tất cả những gì đến từ bên ngoài mà không sản xuất gì cả. Điều trớ trêu là nhiều người châu Phi lại có ý nghĩ lỗi thời là sính hàng ngoại hơn. Dù hàng hóa nội địa có chất lượng tốt hơn những vẫn nhập ngoại.
Tâm lý sính ngoại không chỉ là hiện tượng kinh tế mà còn là văn hóa. Và xu thế này cần bị đảo ngược bằng việc nghiên cứu và tạo ra sản phẩm chất lượng để hàng hóa châu Phi có khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới. Lục địa đen không cần phải trở thành một thị trường tiêu dùng duy nhất, mà trái lại cần phải chú ý đến quá trình sản xuất.
Nông nghiệp đã luôn bị xếp cuối cùng trong các hoạt động ưu tiên tại châu Phi nhiều năm qua, song trên thực tế, tất cả các nước châu Phi đang biến nông nghiệp thành nền tảng cho sự phát triển của họ. Dẫu vậy, họ không làm gì để phát triển nền nông nghiệp này.
Bên cạnh đó, kể từ thời kỳ đồ đá, châu Phi chỉ thay thế công cụ nông nghiệp bằng đồ sắt. Không thể chỉ với cái cuốc và cái cầy mà châu Phi có thể đạt được mục tiêu tự chủ lương thực, trước khi nói đến phát triển nông nghiệp vì mục đích thương mại hay sản xuất.
Vì kết quả đầu tư chỉ đến trong trung hạn và dài hạn, nên lĩnh vực này ít thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư hay chính phủ các nước châu Phi. Dù vậy, nông nghiệp lại đóng vai trò quan trọng với hầu hết người dân ở đây. Với sự bùng nổ dân số và biến đổi khí hậu, thì những phương thức nông nghiệp truyền thống không thể cung cấp đủ lương thực cho người dân châu lục này.
Sau khi giành độc lập, hệ thống giáo dục tại phần lớn các nước châu Phi không phù hợp với sự thay đổi của xã hội châu Phi. Giáo dục sơ cấp vẫn còn là một sự xa xỉ đối với đại đa số người dân. Còn giáo dục đại học phần lớn chỉ tạo ra những người tốt nghiệp không có việc làm, không có khả năng hòa nhập vào cuộc sống xã hội ngay khi họ rời khỏi giảng đường.
Không may, trong bối cảnh như vậy, đào tạo nghề đáng lẽ cần phải được ưu tiên thì lại bị xem thường trong hệ thống giáo dục châu Phi. Đó là một trong những rào cản chính cho sự phát triển tại châu lục này.
Đến nay, có rất ít nước châu Phi có được sự ổn định chính trị xã hội lâu dài. Sự ổn định này là một điều kiện tiên quyết cho sự phát triển. Một trong những lý do lục địa đen yếu kém về tổ chức xã hội và chính trị là khó khăn thích ứng với những tôn chỉ của nền dân chủ.
Dù có lên nắm quyền từ đảo chính, kế thừa quyền lực hay thông qua bầu cử dân chủ, thì lãnh đạo các nước châu Phi theo thời gian đều phải đối mặt với nạn tham nhũng, nạn mù chữ... và những xung đột xã hội khác.
TTK
Lý do Trung Quốc cần thuyết phục người dân châu Phi
Nếu Trung Quốc mong muốn tăng cường quan hệ đồng minh chiến lược trên các phương diện chính trị và kinh tế tại châu Phi thì bước tiếp theo không thể thiếu trong tương lai là cần giải quyết triệt để mối quan hệ người với người, bao gồm cả vật chất lẫn tinh thần.
Chia sẻ:
Từ khóa:
- Châu Phi,
- phát triển,
- kinh tế,
- lục địa đen,