Tranh hàng trống ở đâu

(ANTĐ) - Tháng Giêng là tháng ăn chơi, người người rủ nhau đi du xuân. Người tìm về chốn tâm linh lễ Phật cầu phúc, cầu an, người đến với rừng núi Tây Bắc hoang sơ thưởng hoa đào, hoa mận. Còn tôi mải miết đi tìm bức tranh có hình con công đã gắn bó với kỷ niệm thời thơ bé.

Tìm về Hàng Trống mua tranh

(ANTĐ) - Tháng Giêng là tháng ăn chơi, người người rủ nhau đi du xuân. Người tìm về chốn tâm linh lễ Phật cầu phúc, cầu an, người đến với rừng núi Tây Bắc hoang sơ thưởng hoa đào, hoa mận. Còn tôi mải miết đi tìm bức tranh có hình con công đã gắn bó với kỷ niệm thời thơ bé.

Đi khắp Hà Nội, hỏi mua tranh Hàng Trống, ai ai cũng chỉ đến phố Hàng Trống. Nhưng đi dọc theo con phố Hàng Trống chỉ thấy san sát những quán xá sang trọng, tấp nập những cửa hàng đèn lồng bằng lụa, bằng giấy. Kiên trì hỏi từng hàng một, tất cả đều trả lời không bán tranh. Hỏi có biết ở đâu bán không, cũng đều nhận được cái lắc đầu. Lục lọi lại trí nhớ, thoáng hiện ra cái tên nghệ nhân vẽ tranh cuối cùng của dòng tranh Hàng Trống, ông Lê Đình Nghiên. Nhưng hỏi dọc những người bán sách báo, lồng đèn đầu phố Hàng Trống, tin tức về nghệ nhân Lê Đình Nghiên cũng như bóng chim tăm cá.

Mãi mới gặp được một cụ già, ở gần số nhà 54, cụ ngậm ngùi bảo, cách đây mấy chục năm, Hàng Trống tấp nập người mua bán tranh, rõ không khí Kẻ Chợ lắm. Sau khi gia đình ông Nghiên chuyển khỏi nơi đây, thưa hiếm người tìm về Hàng Trống hẳn. Người Hàng Trống xưa còn sống đến bây giờ cũng buồn. Vui sao được khi Hàng Vải không còn bán vải, Hàng Hòm chẳng còn bán hòm, Hàng Trống không còn tranh Hàng Trống...? Chẳng biết, vài chục năm nữa, người ta có còn nhớ đến nơi đây đã từng tồn tại một dòng tranh nức tiếng kinh kỳ? Hỏi cụ già có biết ông Nghiên giờ ở đâu? Cụ lắc đầu không biết…

Nhưng may sao, rất tình cờ, tôi đã gặp được Lê Đình Nghiên ở căn nhà di sản trên phố Mã Mây trong một gian trưng bày vài bức tranh công, tranh cá, thất đồng, Phật Bà Quan Âm, Tứ phủ, Tố nữ, tranh thờ Ngũ hổ... Nghệ nhân Lê Đình Nghiên bảo, những bức tranh ấy hầu như có người đặt trước hết rồi. Mấy năm gần đây, tranh nhà làm ra lúc nào cũng chỉ đủ bán, chẳng bao giờ dư thừa. Khi ngồi trò chuyện với chúng tôi, một vài người khách đến xem rồi lại phải trở về không, vẻ mặt đầy luyến tiếc.

Có lẽ, những người khách ấy cũng như tôi, suốt những năm thơ bé, cuộc sống nghèo khó cả về vật chất lẫn tinh thần, chỉ có hai bức tranh công và cá làm bạn, làm vật trang trí trong nhà, đã in sâu vào trong tâm khảm để đến một khi, cũng vào một ngày đầu năm mới cách đây đã lâu, vì tôi nghịch dại, hai bức tranh ấy bị rách toạc, làm đôi mắt người cha sâu thăm thẳm đi mất mấy ngày. Sau này lớn lên, tôi mới ngẫm được rằng, ông không tiếc bởi bức tranh ấy chưa hẳn là là vật báu đáng giá cả một gia sản, mà ông buồn bởi từ đây, cuộc sống sẽ bớt đi chút màu sắc, chút hương vị ở chốn làng quê thiên nhiên phong phú nhưng đời sống chẳng được đủ đầy, nhất là trong những ngày đầu xuân năm mới.

Nghệ nhân Lê Đình Nghiên bảo, sở dĩ, các bức tranh Hàng Trống dễ bị rách như vậy là do thời đó giấy khan hiếm, tranh được in và vẽ trên giấy báo, thậm chí là cả giấy báo đã in rồi, nên dễ bị cong vênh, giòn như bánh đa. Bây giờ, tranh Hàng Trống được vẽ bằng giấy dó, có người còn đặt vẽ trên lụa, độ bền của tranh có khi còn hơn cả tuổi thọ một con người.

Điều đặc biệt là, tranh Hàng Trống càng để lâu, màu bay bớt đi, giấy dó ngả sang màu vàng thì tranh càng đẹp, càng toát lên cái hồn của tranh dân gian, đậm đà dấu ấn thời gian. Nhiều người mang tranh cũ đến nhờ ông Nghiên bồi lại, quá trình bồi giấy rất mất công, ông Nghiên gợi ý đổi cho họ tranh mới mà họ nhất quyết không chịu.

Nhìn góc trưng bày nhỏ bé trong ngôi nhà 87 Mã Mây, tôi hỏi, liệu ông có mong có được một cửa hàng ngay trên phố Hàng Trống? Ông Nghiên nhìn xa xăm bảo, có thể về sau, khi đã về hưu thì ông sẽ tính đến chuyện đó, nhưng Hàng Trống giờ tấc đất tấc vàng. Tranh Hàng Trống rất nổi tiếng, nhưng chỉ còn ông và con trai mình đảm đương, làm tranh túc tắc để bán thì còn có thể được, chứ mất tiền thuê cửa hàng, cửa hiệu thì chắc gì đã kham nổi.

Chẳng thể đứng mà ngậm ngùi lâu hơn nữa, tôi chia tay ông với lời hẹn khi nào có tranh công, tranh cá ông gọi điện cho tôi đến mua. Vậy là cả một dòng tranh Hàng Trống thịnh vượng khi xưa, giờ chỉ còn duy nhất một mình ông kế tục và người con trai út của ông chưa thực sự thạo nghề. Chuyện người tìm mà không thấy, đến mà không mua được tranh đã đành; chuyện thất truyền như dòng tranh Kim Hoàng là điều rất có thể xảy ra với tranh Hàng Trống.

Và tôi cứ mong, bên cạnh việc trùng tu, tôn tạo di tích, thành phố có một chính sách đầu tư, phát huy thích đáng cho dòng tranh dân gian này, để người người sống trên đất Thăng Long hôm nay còn được thấy, dù thấp thoáng, hình bóng những phố nghề với các nghệ nhân của kinh thành tròn 1.000 tuổi.         

Hương Giang

Page 2