Chơng IV Khí cụ điện đóng cắt Điện áp cao Ô1 các thông số kỹ thuật cơ bản của máy cắt điện 1.1. Công dụng: Máy cắt điện là một loại khí cụ điện cao áp, dùng để đóng cắt mạch điện cao áp tại chỗ hoặc từ xa, khi lới điện đang vận hành bình thờng, không bình thờng, hoặc khi bị sự cố ngắn mạch trong hệ thống điện. 1.2. Ký hiệu máy cắt điện trên sơ đồ mạch: 1.3. Phân loại máy cắt điện: a. Phân loại theo cấu tạo: gồm Máy cắt một hớng và máy cắt nhiều hớng. Máy cắt một buồng dập hồ quang và máy cắt nhiều buồng dập hồ quang trên cùng một pha. Máy cắt có lò xo tích năng và máy cắt không có lò xo tích năng. b. Phân loại theo vị trí lắp đặt: Máy cắt lắp đặt trong nhà. Máy cắt lắp đặt ngoài trời, phải chịu khí hậu khắc nghiệt, chống đợc ăn mòn hoá học. c. Phân loại theo phơng pháp dập tắt hồ quang: Máy cắt điện nhiều dầu không có buồng dập tắt hồ quang. Máy cắt điện nhiều dầu có buồng dập tắt hồ quang. Máy cắt điện không khí Máy cắt điện ít dầu Máy cắt điện khí SF6 Máy cắt điện tự sinh khí Máy cắt điện chân không Máy cắt điện từ [dập tắt hồ quang bằng từ trờng]. 1.4. Các yêu cầu kỹ thuật cơ bản của máy cắt điện: Máy cắt điện phải có khả năng cắt lớn, thời gian cắt bé [cắt nhanh] tránh đợc hồ quang cháy phục hồi. Độ tin cậy cao : khi đóng cắt không đợc gây cháy nổ và các h hỏng khác. Phải có khả năng đóng cắt một số lần nhất định phải đa ra bảo dỡng, sữa chữa. Kích thớt gọn, trọng lợng nhẹ, kết cấu đơn giản, dễ lắp đặt, dễ vận hành, giá thành hợp lý. 1.5. Các thông số kỹ thuật cơ bản của máy cắt điện: a. Điện áp định mức : Uđm là điện áp cao nhất đặt vào máy cắt, mà máy cắt có thể vận hành an toàn [còn đợc gọi là điện áp danh định của máy cắt]. b. Dòng điện định mức : Iđm là trị số hiệu dụng lớn nhất chạy qua máy cắt khi nó vận hành lâu dài, nhng vẫn đảm bảo giữ nhiệt độ các bộ phận của máy cắt thấp hơn nhiệt độ cho phép. c. Dòng điện cắt định mức: Icđm đặt trng cho khả năng cắt của máy cắt, là dòng điện ngắn mạchba pha hiệu dụng toàn phần mà máy cắt có thể cắt đợc an toàn. d. Dòng điện đóng định mức: Idđm trong vận hành có trờng hợp máy cắt đóng lúc mạch điệnđang bị ngắn mạch [đóng lặp lại]. Khả năng đóng của máy cắt khi mạch điện đang ngắn dmcdmcdmUIS 3=Máy cắt đang đóng Máy cắt đang cắtmạch, đợc đặc trng bởi Idđm là dòng điện ngắn mạch ba pha hiệu dụng toàn phần lớn nhất chạy qua máy cắt, nó có thể đóng vào mà không làm h hỏng máy cắt. e. Dòng điện ổn định động định mức: Iôđđm là dòng điện lớn nhất chạy qua máy cắt mà lựcđiện động do nó sinh ra không làm h hỏng máy cắt. f. Dòng điện ổn định nhiệt định mức: Iôđnđm là dòng điện ngắn mạch hiệu dụng lớn nhất không thay đổi theo thời gian, chạy qua máy cắt mà không làm nhiệt độ của máy cắt tăng quá trị sốcho phép. g. Thời gian cắt : Tc là khoảng thời gian tính từ khi cuộn dây nam châm điện điều khiển cắt có điện, đến khi hồ quang bị dập tắt hoàn toàn. Tc = ttruyền động + tkhử ion Tất cả các thông số kỹ thuật trên đều có trong lý lịch của máy cắt điện. h. Vị trí lắp đặt máy cắt điện: Ô2 các loại máy cắt điện 2.1. Máy cắt điện nhiều dầu không có buồng dập hồ quang: a. Đặc điểm cấu tạo : Mặt cắt một pha nh hình vẽ 1. Cực bắt dây nguồn tới máy cắt 2. Sứ xuyên 3. Nắp máy cắt 4. ống chỉ mức dầu 5. Thanh truyền dộng 6. Van xả dầu 7. Tiếp xúc động 8. Tiếp xúc tĩnh 9. Vỏ máy cắt 10. Lò xo tích năng 11. Cực bắt dây tải ra ở loại máy cắt này dầu chứa một lợng đủ lớn vừa để cách điện vừa để dập tắt hồ quang[hàng trăm lít]. b. Nguyên lý làm việc : Nếu máy cắt đang ở vị trí đóng, tiếp xúc động 7 đóng chặt vào tiếp xúc tĩnh 8, lò xo tích năng 10 ở trạng thái nén, đèn tín hiệu chỉ màu đỏ, dòng điện từ nguồn bắt qua cực bắt dây 11 về tải. Khi có tín hiệu cắt từ rơle hoặc từ khoá điều khiển thì bộ truyền động đợc giải phóng khỏi vị trí đóng, lò xo tích năng đẩy thanh truyền động 5 sập xuống, đa tiếp xúc động rời khỏi tiếp xúc tĩnh 8, mạch điện đợc cắt, hồ quang phát sinh giữa hai đầu tiếp xúc động và tĩnh khi cắt đốt nóng cục bộ làm dầu bị phân tích thành hơi là hỗn hợp khí các bon hyđrô nhẹ, trong đó hyđro chiếm cl mc cl ba cl mc clTải110/35 KVtới 70%, áp suất có thể đạt tới[100-140 N/Cm2] làm cho dầu bị xáo trộn mạnh, đẩy tia hồquang vào sau trong dầu. Mặt khác lực điện từ do dòng điện chạy ngợc chiều cũng đẩy tia hồ quang vào sâu trong lớp dầu ngoài. Vì vậy hồ quang bị làm nguội và dập tắt, tuy vậy tốc độ luồng khí không đủ mạnh dập tắt hồ quang nhanh, nên loại máy cắt này thời gian cắt thờng bị kéo dài. c. u nhợc điểm và phạm vi sử dụng: u điểm: Cấu tạo đơn giản, dễ lắp đặt, giá thành không cao. Nhợc điểm: Sau một số lần đóng cắt dầu nhanh chóng bẩn, do một phần cacbonhiđroxit bị cháy, chất lợng dầu giảm nên phải lọc dầu, thay dầu gây ra tốn kém, mặt khác loại máy cắt này thời gian cắt không nhanh, nguy cơ cháy nổ cao, vì chứa nhiều dầu cho nên thờng đợc chế tạo có công suất cắt không lớn, điện áp vận hành nhỏ hơn 15 KV. 2.2. Máy cắt nhiều dầu có buồng dập hồ quang: a. Đặc điểm cấu tạo: Để khắc phục những nhợc điểm cơ bản của máy cắt điện nhiều dầu không có buồng dập hồ quang, ngời ta cải tiến chế tạo ra loại máy cắt này, buồng dập hồ quang đợc lắp đặt cố định bao lấy tiếp xúc động và tĩnh của máy cắt nh hình vẽ. 1. Thanh truyền động 2. Buồng dập hồ quang 3. Tiếp xúc tĩnh 4. Tiếp xúc động 5. Lỗ thoát dầu 6. Dây dẫn mềm 7. Lò xo tích năng 8. Điện trở phân áp Điện trở phân áp số 8 có tác dụng phân đều điện áp trên các điện áp trên các điểm cắt, tránh hiện tợng điện áp cục bộ các điểm cắt không đều, gây ra hồ quang cháy phục hồi sau khi cắt, làm quá điện áp và h hỏng máy cắt. b. Nguyên lý làm việc: Nếu máy cắt đang ở vị trí đóng, dòng điện từ nguồn qua thanh dãn sứ xuyên qua tiếp xúc tĩnh 3 qua tiếp xúc động 4 qua dây dẫn 6 về tải. Khi có tín hiệu cắt từ rơle hoặc khoá điều khiển, bộ truyền động đợc giải phóng khỏi vị trí đóng, lò xo tích năng 7 đẩy thanh truyền động 1 xậpxuống, đa tiếp xúc động 4 rời khỏi tiếp xúc tĩnh 3, mạch điện đợc cắt. Hồ quang phát sinh giữatiếp xúc động và tĩnh, đốt nóng và phân tích dầu trong buồng dập thành hỗn hợp khíNguồn51234678Tảicacbuahiđroxit làm cho áp suất trong buồng dập tăng lên rất lớn đạt tới [400-500]N/cm2phụt qua lỗ 5 tạo thành luồng khí thổi ngang cắt đứt tia hồ quang. Sau một số lần đóng cắt, muội dầu do các bua hiđrô cháy sinh ra bám lại trong buồng dập cho nên phải đa máy cắt ra bảo dỡng làm sạch muội dầu. c. u nhợc điểm và phạm vi sử dụng: Loại máy cắt này, dập hồ quang bằng hơi dầu áp suất cao, thời gian cắt nhanh, muội dầubám lại trong buồng dập hồ quang nên dầu ít bị bẩn. Nguy cơ cháy nổ giảm, nên có thể chế tạo máy cắt có công suất lớn, điện áp vận hành cao. Loại máy cắt dầu điện áp vận hành từ 100-220 KV đợc chế tạo nhiều buồng dập hồ quang nối tiếp nhau trên cùng một pha. 2.3. Máy cắt điện ít dầu : a. Đặc điểm cấu tạo : 1. Buồng phân ly dầu 2. Vỏ máy cắt 3. Tiếp xúc lăn 4. Cực bắt dây ra tải 5. Mặt bích 6. Buồng dập hồ quang 7. Buồng hãm xung 8. Cực bắt dây nối nguồn 9. Van xả dầu 10. Tiếp xúc tĩnh 11. ống chỉ mức dầu 12. Tiếp xúc động 13. Bộ truyền động 14. Nắp đổ dầu MCĐ ít dầu ở máy cắt ít dầu: dầu chủ yếu dùng để dập tắt hồ quang và đóng vai trò cách điện tăng cờng cho các loại cách điện rắn khác nh nhựa êbôxi, têchtôlít. Cấu tạo buồng dập hồ quang : vỏ bằng thép hình trụ, bên trong lót vật liệu cách điện rắn là nhựa êbôxi và sợi thuỷ tinh, lớp kế theo là các tấm cách tử, đợc chế tạo từ vật liệu cách điện rắn. Hêtinắc, tếchtôlit ghép song song với nhau theo mặt phẳng ngang. Giữa chúng có khe hẹp chứadầu nh hình vẽ. ở máy cắt, điện áp vận hành từ 110 KV trở lên, có nhiều điểm cắt trên mỗi pha.Buồng hãm xung 7 có tác dụng giảm rung động va đập khi máy cắt hoặc đóng mạch. Buồng phân ly dầu 1 có tác dụng ngng tụ hơi dầu thoát ra theo sản phẩm cháy để lọc và tiết kiệm dầu. b. Nguyên lý làm việc : Nếu máy cắt ở vị trí đóng, đèn tín hiệu chỉ màu đỏ, tiếp xúc động 12 đóng chặt vào tiếp xúc tĩnh 10, khi đó dòng điện từ nguồn qua cực bắt dây số 8 qua tiếp xúc tĩnh, qua tiếp xúc động qua tiếp xúc lăn3 qua cực bắt dây 4 ra tải. Khi có tín hiệu cắt từ rơle hoặc khoá điều khiển thì bộ truyền động đợc giải phóng khỏi vị trí đóng, kéo tiếp xúc động rời khỏi tiếp xúc tĩnh. Hồ quang phát sinh giữa hai đầu tiếp xúc, đốt nóng phân tích dầu trong các khe hẹp chứa dầu. Bởi vì trongcác khe hẹp dầu bị phân tích thành hơi, làm cho áp suất trong buồng dập hồ quang tăng lên rất lớn có thể đạt tới 15-20 at ép dầu dồn vào buồng hãm xung 7 còn hơi dầu trong buồng tụ nén lại. Khi tiếp xúc động chuyển động lên khỏi khe hở, hơi dầu đợc thoát ra, phụt qua các rãnh hẹp tạo thành luồng khí thổi ngang dập tắt hồ quang. Sản phẩm cháy và hơi dầu thoát lên buồng phân ly 1 ở đó hơi dầu đợc ngng tụ, lọc sạch đa trở về buồng chứa dầu, còn sản phẩm cháy thoát ra ngoài. Sau khi giải trừ sự cố, đóng lại máy cắt qua khoá điều khiển. c. u nhợc điểm và phạm vi sử dụng: Cấu tạo gọn nhẹ, ít dầu, ít nguy cơ cháy nổ khi dóng cắt mạch, thời gian cắt nhanh, công suất cắt lớn, phạm vi sử dụng rộng rãi, chế tạo ở nhiều cấp điện áp vận hành từ 3 KV trở lên, công suất cắt tới 12000MVA. Loại máy cắt điện áp vận hành từ [6-35] KV thờng đợc chế tạo hợp bộ với dao cách ly tạo thành các tủ điện phân phối gọi là tủ hợp bộ, còn ở cấp điện áp vận hành từ110KV trở lên đớc chế tạo nhiều điểm cắt nối tiếp nhau trên mỗi pha để đảm bảo cắt nhanh, an toàn. Nhợc điểm cơ bản của loại máy cắt này là xung va đập và tiếng ồn khi đóng cắt lớn, giá thành cao. 2.4. Máy cắt điện không khí : a. Đặc điểm cấu tạo : Mặt cách một pha nh hình vẽ : 1. Tiếp xúc tĩnh 2. Tiếp xúc động 3. Buồng dập hồ quang 4. Pít tông 5. Xi lanh Bình nén khíK1K2321109865476. Cực bắt dây ra tải 7. Tiếp xúc lăn 8. Cực bắt dây tới nguồn 9. Lỗ van xả khí 10. Nắp quy lát K1 van cắt K2 van đóng ở loại máy cắt này điều khiển truyền động và dập tắt hồ quang điện dùng không khí đã sấy khô lọc sạch nén ở áp suất cao tới 20 at. Do không cần thời gian tạo ra sản phẩm khí nh ở cácloại máy cắt dầu nên quá trình dập hò quang rất nhanh. Thời gian cắt khoảng 0,17, công suất cắt có thể đạt tới 15000MVA. b. Nguyên lý làm việc : Nếu máy cắt ở vị trí đóng thì van K2 mở, van K1 đóng, tiếp xúc động 2 đóng chặt vào tiếp xúc tĩnh 1, đèn tín hiệu báo màu đỏ, dòng điện từ nguồn qua cực bắt dây 6 ra tải. Khi có tín hiệu cắt từ rơle hoặc khoá điều khiển, van K1 sẽ mở khí nén áp suất cao vào ngăn trên của xilanh đẩy pittông 4 chuyển động xuống phía dới kéo tiếp xúc động 2 rời khỏi tiếp xúc tĩnh 1. Hồ quangphát sinh giữa hai đầu tiếp xúc động và tĩnh đợc khí nén áp suất cao thổi trực tiếp dập tắt, sảnphẩm khí cháy thoát ra ngoài qua lỗ 9. Khi đóng máy cắt, van K2 mở khí nén áp suất cao vào ngăn xilanh đẩy pitông 4 chuyển động lên trên đa tiếp xúc động đóng chặt vào tiếp xúc tĩnh. c. u, nhợc điểm và phạm vi sử dụng : Loại máy cắt này có thời gian cắt nhanh, công suất cắt lớn nhng nhợc điểm cơ bản cấu tạo cồng kềnh vì phải có thêm hệ thống sấy, lọc và nén khí, nên mặt bằng lắp đặt đòi hỏi phải đủ lớn. Khi đóng cắt vẫn gây tiếng ồn lớn, giá thành còn cao. Loại máy cắt này chỉ thích hợp lắp đặt ở những trạm hoặc nhà máy điện có nhiều máy cắt không khí giống nhau dùng chung một hệ thốnglọc, sấy và nén khí, mới có hiệu quả kinh tế, do đó loại máy cắt này có phạm vi sử dụng cha rộng rãi. Ô3 dao cách ly Ký hiệu mcclclCác cách thổi dọc trong máy cắt không khí 3.1. Công dụng : Dao cách ly là một loại khí cụ điện cao áp, đợc sử dụng để đóng cắt mạch điện cao áp khi không có điện, tạo ra khoảng cắt an toàn trông thấy đợc giữa các bộ phận mang điện và bộ phận đã cắt điện. Khi cần kiểm tra sữa chữa, bảo dỡng bộ phận không mang điện. Trong điều kiện nhấtđịnh có thể dùng dao cách ly đóng cắt đờng dây hoặc máy biến áp không mang tải công suất nhỏ,hoặc đóng cắt mạch điện đẳng thế để đổi nối phơng thức kết dây của sơ đồ. Vì dao cách ly không có bộ phận dập tắt hồ quang cho nên nghiêm cấm dùng dao cách ly đóng cắt mạch điện không mang tải. 3.2. Yêu cầu kỹ thuật đối với dao cách ly : Dao cách ly phải làm việc tin cậy, tiếp xúc phải đảm bảo chắc chắn. Phải đảm bảo ổn định động và ổn định nhiệt khi có dòng điện ngắn mạch cực đại chạy qua. Kết cấu dao cách ly phải gọn nhẹ, đơn giản, dễ lắp đặt, dễ thao tác, phải liên động với máy cắt để dao cách ly đã cắt điện và chỉ đóng đợc cách ly trứơc khi đóng điện cho máy cắt. Khoảng cách giữa các lỡi dao sau khi cắt hết hành trình phải đủ lớn, để đảm bảo không bị phóng điện khi có xung điện áp. 3.3. Phân loại : a. Phân loại theo vị trí lắp đặt : Dao cách ly lắp đặt trong nhà và dao cách ly lắp đặt ngoài trời. ở cùng cấp điện áp vận hành thì yêu cầu kỹ thuật của dao cách ly ngoài trời cao hơn, vì dao cách ly ngoài trời phải chịu đợc tác động của môi trờng khắc nghịêt nh ma, nắng, bức xạ, tác nhân hoá học, bụi bẩn b. Phân loại theo cấu tạo : Loại dao cách ly có lỡi dao tiếp đất và dao cách ly không có lỡi dao tiếp đất. Loại dao cách ly có lỡi dao động quay trên mặt phẳng ngang và loại dao cách ly có lơĩ dao động quay trên mặt phẳng thẳng đứng. Loại dao cách ly có bộ liên động lắp kèm với máy cắt và cách ly không có bộ liên động [ cách ly phân đoạn]. A. Dao cách ly lắp đặt trong nhà : 1. Đặc điểm cấu tạo nh hình vẽ : 1. Lỡi dao tiếp xúc động 2. Lò xo 3. Sứ đỡ thanh truyền động 4. Tiếp xúc tĩnh 5. Cực bắt dây nối nguồn 6. Giá đỡ 7. Trục truyền động 8. Cần thao tác 9. Sứ đỡ lỡi dao động 10. Cực bắt dây nối tải 2. Nguyên tắc thao tác vận hành : Nếu dao cách ly ở vị trí đóng thì tiếp xúc động 1 sẽ đóng chặt vào tiếp xúc tĩnh 4. Sau khi đóng máy cắt nối tiếp cách ly, thì dòng điện tải từ nguồn qua cực bắt dây 5 qua tiếp xúc tĩnh 4 qua tiếp xúc động 1 qua cực bắt dây 10 về tải. Muốn cắt cách ly, trớc hết phải cắt điện máy cắt nối tiếp với dao cách ly, sau đó sử dụng động cơ hoặc tay, tác động vào cần thao tác số 8. Ko xuống là cách ly, đẩy lên là đóng cắt ly. Nguyên tắc thao tác : muốn cắt cách ly phải cắt điện ở máy cắt nối tiếp với dao cách ly trớc, sau đó mới đợc cắt đến cách ly, khi đóng thì đóng dao cách ly trớc, sau đó mới đóng điệnmáy cắt nối tiếp với cách ly để dao cách ly mang tải. 3. u nhợc điểm và phạm vi sử dụng : Loại dao cách ly này có u điểm cấu tạo đơn giản, gọn, dễ lắp đặt và thao tác. Phạm vi sử dụng lắp đặt trong nhà, chủ yếu lắp đặt cho lới điện trung áp. B. Dao cách ly lắp đặt ngoài trời : 1. Đặc điểm cấu tạo : Cấu tạo một pha nh 1. Lỡi dao tiếp xúc tĩnh 2. Lỡi dao tiếp xúc động 3. Dây dẫn mềm 4. Cực bắt dây nối tải 5. Sứ đỡ lỡi dao 6. Thanh truyền động 7. Giá đỡ 8. Cực bắt dây nối đất an toàn 9. Trục quay 10. Cực bắt dây nối nguồn 2. Nguyên tắc thao tác vận hành : Khi dao cách ly ở vị trí đóng lỡi dao 1 và 2 đóng chặt vào nhau dòng điện từ nguồn qua cực bắt dây 10 qua dây dẫn mềm 3 qua lỡi dao 1 và 2 qua cực bắt dây 4 ra tải. Muốn cắt cách lytrớc hết phải cắt điện ở máy cắt nối tiếp với dao cách ly. Khi cắt cách ly, dùng động cơ hoặc quay tay, tác động vào bộ truyền động làm cho trục quay 9 và sứ đỡ 5 quay, kéo lỡi dao động 1 và 2 tách rời nhau quay ngợc chiều cùng một phía, trên cùng một mặt phẳng ngang đến khi chúng song song với nhau mới cắt hết hành trình. Nguyên tắc thao tác : Muốn cắt cách ly phải cắt điện ở máy cắt nối tiếp với dao cách ly.Khi đóng dao cách ly thì đóng trớc khi đóng điện cho máy cắt nối tiếp cách ly. [Đóng và cắt cách ly đều không có dòng điện tải]. 3. u nhợc điểm và phạm vi sử dụng : Loại dao cách ly ngoài trời thờng đợc thiết kế lỡi dao động quay theo mặt phẳng ngang hoặc mặt phẳng thẳng đứng, để đảm bảo an toàn và ở những dao cách ly công suất lớn, ngời ta th-ờng sử dụng động cơ để truyền động đóng cắt từ xa và tự động. Phạm vi sử dụng dao cách ly ởmọi cấp điện áp từ 3KV trở lên. C. Dao ngắn mạch : Ký hiệu : KZ Ký hiệu trên sơ đồ điện : 1. Công dụng : Dao ngắn mạch là một loại khí cụ điện cao áp đợc sử dụng để tạo ra điểm ngắn mạch nhân tạo, trong trờng hợp ngắn mạch ở máy biến áp dòng điện không đủ lớn cho rơle bảo vệ đầu đờng dây tác động. KZ thờng đợc lắp đặt thay thế vị trí máy cắt phía cao áp máy biến áp. 2. Cấu tạo nh hình vẽ : 1. Cực bắt dây nối nguồn 2. Sứ đỡ cách điện 3. Giá đỡ 4. Bộ truyền động 5. Dây nối đất 6. Trục quay 7. Lỡi dao tiếp xúc động 8. Cực bắt dây nối tải 9. Lỡi dao tiếp xúc tĩnh 198276354kz110kv 35kvkz 3. Nguyên lý làm việc : Phía sơ cấp máy biến áp 110/35 KV nh trên hình vẽ, lẽ ra phải trang bị máy cắt. Nhng nếu làm thếthì giá thành xây dựng lới điện tăng. Để tiết kiệm vốn đầu t xây dựng cơ bản mà vẫn đảmbảo yêu cầu kỹ thuật, ngời ta có thể cho lắp dao ngắn mạch phía cao áp máy biến áp cấp điện cho phụ tải loại 2,3. Giả sử khi xảy ra ngắn mạch ở máy biến áp thì trị số dòng ngắn mạch sẽ chạy qua là : Vì đờng dây dài Zd lớn nên IN < IkđRL1 cho nên hệ thống rơle bảo vệ đầu đờngdây không khởi động điều khiển máy cắt MC1 đợc, vì vậy phải lắp đặt dao ngắn mạch KZ phía sơ cấp máy biến áp trên hình vẽ. Khi có ngắn mạch xảy ra ở máy biến áp thì hệ thống rơle 2 sẽ khởi động điều khiển đóng dao ngắn mạch KZ gây ra ngắn mạch nhân tạo xếp chồng làm tăng trị số dòng điện ngắn mạch trên đờng dây, vì vậy hệ thống rơle 1 sẽ khởi động đợc, điều khiển cắt MC1 đầu đờng dây, loại máy biến áp bị ngắn mạch ra khỏi hệ thống điện. Sau khi cắt dao cách ly [tự động hoặc trực tiếp] nhân viên vận hành trạm, thông tin chođiều độ để chỉ huy đóng lại máy cắt MC1. Nh vậy các phụ tải khác nối vào đờng dây chỉ mất điệntạm thời trong thời gian thao tác. Ô4 CuộN KHáNG ĐIệN 4.1. Khái niệm chung về kháng điện : ba 110 /35 kvTảiPhụ tải loại 2,3mc1rl1rl2kz[]BAdNZZUI+= a. Công dụng : Kháng điện là một loại khí cụ điện cao áp đợc sử dụng để hạn chế dòng điện ngắn mạch trong hệ thống điện, giảm bớt tình trạng làm việc nặng nề của các thiết bị điện khi có sự cố ngắn mạch hay hạn chế dòng điện mở máy của động cơ cao áp công suất lớn, đảm bảo điện áp trên thanh gópđỡ giảm sút quá mức, khi xảy ra ngắn mạch hoặc khi động cơ cao áp khởi động. b. Phân loại : - Phân loại theo cấu tạo gồm : Kháng điện đơn, kháng điện kép, kháng điện khô, kháng điệndầu. - Phân loại theo vị trí lắp đặt : lắp đặt ngoài trời hoặc lắp đặt trong nhà. c. Yêu cầu kỹ thuật : - Kháng điện làm việc phải tin cậy, vận hành tốt trong điều kiện khắc nghiệt : ma, nắng, bụi bẩn - Phải ổn định động và ổn định nhiệt khi có dòng điện ngắn mạch cực đại chạy qua. - Điện trở phải rất nhỏ so với điện kháng của nó để giảm tổn thất công suất cho hệ thống điện. - Kết cấu phải gọn nhẹ, đơn giản, dễ lắp đặt vận hành và bảo dỡng, sữa chữa. d. Nguyên lý làm việc : Xét mạch điện nh hình vẽ : Khi có dòng điện biến thiên tăng chạy qua cuộn dây thì trong cuộn dây sẽ xuất hiện sức điện động tự cảm eL nh hình vẽ. ta có phơng trình cân bằng điện áp Vậy : Khi có ngắn mạch xảy ra phía sau cuộn kháng thì dòng điện ngắn mạch quá độ chạy quakháng điện biến thiên tăng, do đó mặc dù u2 giảm nhng [diN/dt] tăng, cho nên điện áp u1 trên thanh góp giảm không đáng kể. Mặt khác trong thời gian quá độ, khi dòng điện ngắn mạch biến thiên tăng thì eL sinh ra iL chống lại sự biến thiên tăng của dòng điện ngắn mạch. Vì vậy dòng điện thực tế chạy qua điểm ngắn mạch nhỏ hơn dòng điện ngắn mạch khi không lắp kháng điện. Dựa vào cơ sở lý thuyết này, ngời ta chế tạo kháng điện để hạn chế dòng điện ngắn mạch trong thời gian quá độ trớc thời điểm máy cắt cắt loại trừ phần tử bị sự cố ra khỏi hệ thống điện. Đờng đặc tính kỹ thuật của kháng điện nh hình vẽ. 4.2. Cuộn kháng khô : dtdiLUdtdiLUeUUeUUNNLL+===+=222112dtdiLUUN+=21U1eLiLiNU2 ZtThanh góp điệneLiNoKháng điện kép Kháng điện đơn Dùng cho các trang bị điện trong nhà điện áp đến 35 KV là cuộn kháng đợc sử dụng rất rộng rãi. Cuộn đặt hở trong không khí làm mát tự nhiên bằng các luồng khí của phòng. Các vòng dây đợc cố định qua các trụ đỡ bằng bê tông hoặc gỗ. Hình vẽ cuộn kháng khô trụ bêtông điện áp 35KV. Cuộn dây số 3 là cuộn dây nhôm hoặc đồng, tiết diện lớn, cách điện bằng giấy dầu và lớp sợi bông tết bên ngoài, các vòng dây đợc lồng vào trụ bê tông 1. Cuộn kháng quấn xong đợc tẩm vào sơn chịu ẩm, thờng 3 pha đợc chồng lên nhau, giữacác pha cách điện bằng sứ đỡ 2. Cuộn dây pha giữa phải quấn ngợc chiều với hai cuộn dây trên và dới nhằm cân bằng lực điện từ giữa các vòng dây trong các pha chống biến dạng của các vòngdây khi có dòng điện ngắn mạch chạy qua, khi lắp đặt và sữa chữa cần chú ý đến chiều cũng nhthứ tự pha của cuộn kháng. Ngoài ra khi lắp đặt cần tránh các bộ phận sắt thép đặt quá gàn cuộn kháng làm thay đổi trị số điện kháng của nó. Cuộn kháng khô phải đợc đặt trong phòng thông gió tốt, nhiệt độ không quá 350C và không thay đổi đột ngột. Trong quá trình cuộn kháng làm việc cần giữ cho lớp sơn mặt ngoài luôn sạch sẽ. Nếu mặt ngoài bị bẩn, hơi nớc đọng lại sẽ làm giảm điện trở bề mặt gây phóng điện mặt ngoài, có hại cho cuộn kháng và dễ dẫn tới sự cố ngắn mạch giữa các pha, Nhợc điểm của cuộn kháng điện bê tông là nặng nề, cồng kềnh. 4.3. Cuộn kháng ngâm dầu : Thờng dùng cho các thiết bị điện ngoài trời, điện áp từ 35 KV trở lên. Nó gồm có một hoặc ba cuộn dây, quấn trên lõi cách điện, đặt trong thùng dầu võ thép, đựng đầy dầu cách điện.Trông bề ngoài cuộn kháng giống máy biến áp chỉ khác các sứ xuyên dẫn điện vào và ra có kích thớt nh nhau và không có bình dầu phụ. [1] sứ xuyên [2] vỏ thùng dầu [3] màn chắn từ [4] cuộn dây kháng điện [5] dầu cách điện 51234Cấu tạo cuộn kháng ngâm dầu So với cuộn kháng khô thì kháng ngâm dầu có u điểm là tránh đợc ẩm ớt, bụi bẩn, thu gọnkích thớt và khối lợng, đặt đợc ở mọi vị trí, gần các vật săt thép không sợ bị ảnh hởng từ tính. Tuy nhiên cấu tạo của nó phức tạp giá thành cao hơn cuộn kháng khô cùng cấp điện áp. Khi cuộn kháng có dòng điện xoay chiều chạy qua từ thông của các cuộn dây sẽ mócvòng qua vỏ thép. [vì cuộn kháng khô không có mạch từ bằng lõi thép] sinh ra dòng điện xoáylàm nóng vỏ và gây tổn hao lớn. Để khắc phục hiện tợng trên ngời ta dùng các phơng pháp sauđây : - Dùng màn chắn từ : Bằng cách đặt giữa các cuộn dây và vỏ thùng dầu một tấm kính loại ba dẫn điện, bằng đồng hay nhôm. Khi cuộn dây có từ thông biến thiên qua, trong tấm kính sẽ cảm ứng ra một sức điện động. Do tấm kim loại và vòng dây kín mạch, nên sức điện động cảm ứng sẽ tạo ra dòng điện chạy trong vògn kín đó. Theo định luật Lenxơ, dòng điện này sing ra từ thông phụ chống lại sự biến thiên của từ thông trong lòng nó. Kết quả là từ thông tản qua vỏ thùng dầu giảm đi rất nhiều. - Dùng mạch từ phụ : bằng cách lót trong vỏ thùng một lớp thép lá kỹ thuật điện tạo ra mạch từ phụ cho từ thông cuộn dây móc vòng qua. Vì lá thép dẫn từ tốt hơn rất nhiều so với vỏ máy nên từ thông móc vòng qua vỏ máy giảm đi rất nhiều. Ô5 chống sét 5.1. Chống sét van có khe hở dập hồ quang : Ký hiệu a. Công dụng : Chống sét van là một loại thiết bị điện cao áp đợc sử dụng để bảo vệ chốngsét xâm nhập từ đờng dây vào trạm biến áp hoặc nhà máy điện, chống quá điện áp cho trạm biến áp và nhà máy điện. b. Đặc điểm cấu tạo : Loại chống sét van có khe hở dập hồ quang nh hình vẽ 1. Đầu cực bắt dây ra 2. nắp và đệm trên 3. Lò xo 4. Khe hở dập hồ quang 5. Điện trở vilit 6. Vỏ sứ 7. Nắp và đệm dới 8. Bulông bắt dây nối đất 9. Bách bắt xà [đai ôm] CSV Cấu tạo chính của loại chống sét van này là điện trở vilit và khe dập hồ quang. Hai bộ phận này đặt nối tiếp nhau, dòng sét qua khe dập tia lửa qua điện trở vilit xuống đất. Điện trở vilit đợc chế tạo từ bột kim cơng hoặc graphic đúc thành hình trụ có bề dày từ20-30 mm, đờng kính từ 75-100mm chịu đợc dòng điện cờng độ từ 30-40 KA chạy qua mà không h hỏng. Điện trở vilit là loại điện trở phi tuyến có đờng đặc tính nh hình vẽ : Khi đặt điện áp vào điện trở là điện áp lới [Uvh Uđm] thì điện trở vilit có điện trở rất lớn[Rvl ] ngăn không cho dòng tải trên đờng dây tháo xuống đất. Khi da đặt lên điện trở là điệnáp sét, có trị số rất lớn thì điện trở vilit tự động giảm về gần bằng không. Mỗi khe hở dập hồquang gồm hai đĩa đồng mỏng dập định hình ép vào tấm mica dày từ [0.5-1]mm dạng hình vàng khăn nh hình vẽ, chính tấm mica này tạo nên khe dập tia lửa hồ quang. c. Nguyên lý làm việc : Chống sét van đợc lắp đặt song song với máy phát điện hoặc máy biến áp nh hình vẽ : Khi có sét đánh trên trên đờng dây hoặc cảm ứng vào đờng dây tải điện, thì dòng điện sét sẽ lan truyền trên đờng dây dới dạng sóng chạy. Sóng sét là loại sóng xung cao tần, độ dốc lớn tốc độ biến thiên nhanh, khi xâm nhập vào thanh góp của nhà máy điện hoặc trạm biến áp thì điện áp đặt vào máy biến áp và chống sét van sẽ là điện áp sét có trị số rất lớn [nếu không có chống sét van bảo vệ thì máy biến áp sẽ bị h hỏng]. Khi điện áp đặt vào điện trở vilit là điện áp sét thì điện trở vilit tự động giảm về không. Cho nên dòng điện sét đợc tháo qua van chống sét xuống hệ thống nối đất. Khi đó xem nh chống sét van trở thành một dây dẫn nối đất, đấu song song với máy biếnuRvilitUđm0MicaĐồngCSV fcoTải áp, vì vậy triệt tiêu đợc điện áp d trên máy biến áp bảo vệ an toàn cho máy biến áp. Saukhi dòng điện sét đợc tháo xuống đất, điện áp đặt vào van chống sét giảm dần về gần điện áp lới, do đó điện trở vilit lại tự động tăng dần trị số, làm cho dòng điện phóng qua các khe hở dập hồ quang giảm xuống rất nhỏ, vì vậy hồ quang nhanh chóng bị dập tắt hoàn toàn trong các khe hẹp.Khi điện áp đặt vào chống sét van giảm dần về bằng điện áp lới thì điện trở vilit tăng lên trị số vô cùng lớn, ngăn không cho dòng điện tải tháo xuống đất. Vì vậy chống sét van có tính lựa chọn chỉ tháo dòng điện sét xuống đất, ngăn không cho dòng điện tải xuống đất, nên còn đợc gọi là van thu sét. Khi lắp đặt chống sét van không đợc để hơi nớc lọt vô trong làm thay đổi đặc tínhcủa điện trở vilit sẽ mất tác dụng chống sét. 5.2. Chống sét ống : a. Công dụng : Là một loại khí cụ điện cao áp đợc sử dụng để bảo vệ chống quá điện áp do sét đánh vào đờng dây tải điện trung thế cấp điện áp từ [3-35]KV. b. Đặc điểm cấu tạo : các bộ phận chính nh hình vẽ : Là loại chống sét có khe hở. Bộ phận dập hồ quang gồm : Khe hở trong d1 đợc bao bọcxung quanh bằng vật liệu sinh khí, đặt trong ống sinh khí 2 chế tạo từ chất phi brôbakêtit hoặc chất dẻo viniplast. Một đầu ống có nắp kim loại giữ điện cực thanh 7 đầu còn lại lắp điện cực hình xuyến 6, trên điện cực hình xuyến có gắn lá thép lỡi gà 5 để chỉ thị tình trạng làm việc của chống sét ống. Khe hở ngoài d2 giữa điện cực kim loại 3 và 4 có tác dụng cách ly thân ống chống sét với đờng dây để không bị h hỏng và tổn hao do dòng điện rò. 1. Nắp kim loại 2. ống sinh khí 3. Điện cực kim loại 4. Điện cực kim loại 5. Lỡi gà chỉ thị 6. Điện cực hình xuyến 7. Điện cực kim loại 8. Cực bắt dây nối đất c. Nguyên lý làm việc : ở trạng thái bình thờng đờng dây dẫn điện cách điện với đất nhờ khe hở trong d1 và khe hở ngoài d2. Khoảng cách giữa các điện cực của các khe hở d1 và d2 phụ thuộc vào loại chống sétống và cấp điện áp của đờng dây. Khi có sét đánh trực tiếp vào đờng dây hoặc sóng sét cảm ứng vào đờng day tải điện, thì điện áp giữa đờng dây và mặt đất tăng lên gấp nhiều lần điện áp định mức làm cho điện trờng giữa các ][][21+= EUddUEd1d2d1d213427856khe hở tăng d1 và d2 lên rất lớn Khi E Ei [Ei là giới hạn điện trờng ion hoá] thì lớp không khí giữa các khe hở d1, d2bịion hoá do va chạm, gây ra phóng điện qua các khe hở d1 và d2. Vì vậy năng lợng sét trên đờng dây đợc tháo xuống đất làm cho biên độ sóng sét trên đờng dây giảm đi nhanh chóng, trở về trạng thái bình thờng, do đó cách điện của đờng dây với đất không bị h hỏng. Trong quá trình phóng điện qua khe hở d1 hồ quang đốt nóng chất sinh khí làm cho chất sinh khí bị phân tích do nhiệt, chuyển từ thể rắn sang thể hơi do đó áp suất trong ống sinh khí tăng lên rất lớn, có thể đạt tới hàng chục at thổi dập tắt tia hồ quang. Sản phẩm cháy khí màu đỏ phụt ra ngoài theo lỗ hở của cực điện hình xuyến, đẩy lá thép lỡi gà 5 bật khỏi vị trí đóng. Khi đi kiểm tra đờng dây thấy lá thép lỡi gà bật lệch ra ngoài, thì ngời quản lý biết đợc chống sét ống đã tác động. Thời gian phóng điện và dập hồ quang của chống sét ống không quá 0,02s. Sau nhiều lần chống sét ống tác động, lớp vật liệu sinh khí sẽ bị mòn dần. Khi kiểm tra nếu thấy mòn quá giới hạn cho phép thì phải thay chống sét ống mới. d. Phạm vi sử dụng : Chống sét ống chủ yếu dùng để bảo vệ chống sét cho đờng dây trung thế : Uđm = [3-35]KV. Ngoài ra chống sét ống còn đợc chế tạo đến cấp điện áp 110KV để sử dụng chống sét tăng c-ờng cho trạm biến áp hoặc nhà máy điện có cấp điện áp tơng ứng, ở những vùng thờng có mật độ sét lớn, nhàm mục đích giảm biên độ sóng sét lan truyền trên đờng dây vào trạm biến áp hoặc nhà máy điện, để hạn chế tình trạng làm việc quá tải cho chống sét van. Thờng đợc lắp đặt trên đờng dây cách nhà máy điện và trạm biến áp từ [100-300]m. e. u nhợc điểm : - u điểm : cấu tạo đơn giản, gọn nhẹ, dễ lắp đặt, dễ kiểm tra và quản lý. - Nhợc điểm : do khe hở d1 và d2 nên chỉ khi E Ei thì chống sét mới tác động vì vậy điện áp d trên đờng dây vẫn còn khá lớn. Trong quá trình vận hành điện cực 3 và 4 có thể bị xê dịch do nhiều nguyên nhân làm thay đổi khoảng cách d2. Dẫn tới làm tăng giá trị điện áp d khi quá điện áp trên đờng dây. Vì những nhợc điểm cơ bản trên cho nên chống sét ống không đợc dùng để bảo vệ chống sét lan truyền từ đờng dây vào trạm biến áp hoặc nhà máy điện là những thiết bị quan trọng và nhạy cảm. f. Vị trí lắp đặt : d2d13-35KVPTPT1PT2300mPBMPT300mPT2PT1d2d16-10KVPTBPBCPTBPTBPTB6-20 KV35-110KVPBCNếu lắp đặt ở cùng một vị trí trên cả 3 pha thì tiết kiệm đợc dây nối đất và cọc tiếppp đnhng nguy cơ gây ngắn mạch khi cả 3 chống sét ống cùng tác động sẽ tăng lên. Nếu mỗi khoảng cột chỉ lắp một chống sét ống, muốn lắp hết trên cả 3 pha phải hết 3 khoảng cột liên tiếp, thì sẽ giảm đợc nguy cơ ngắn mạch khi co tác động, nhng chi phí cho cọctiếp đất và dây nối đất tăng. Ô6 mỏ phóng điện 6.1. Công dụng: Mỏ phóng điện là một loại khí cụ điện cao áp có thể đợc sử dụng để bảo vệ chóng quá điện áp do sét đánh vào đờng dây tải điện đã lắp đặt hệ thống tự động đóng lặp lại. 6.2. Cấu tạo: nh hình vẽ Khoảng cách giữa hai đầu mỏ phóng phụ thuộc vào cấp điện áp của đờng dây tải điện. 1. Sứ cách điện 2. Kẹp bắt dây 3. Dây dẫn 4. Mỏ phóng 5. Dây nối đất Loại chống sét ống Khoảng cách d2 PT6 PT10 PT3 [10-15]mm [15-20]mm [20-25]mm 6.3. Nguyên lý làm việc: Đợc chế tạo dựa trên nguyên lý hiệu ứng mũi nhọn, bình thờng đờng dây tải điện cáchđiện với mặt đất qua khe hở của mỏ phóng. Khi có sét đánh vào đờng dây, thì điện áp trên đờng dây và mặt đất tăng lên gấp nhiều lần điện áp định mức, làm cho điện trờng E giữa khe hở của mỏ phóng tăng lên có thể đạt tới 107-108 V/cm. Dới tác dụng của điện trờng ở mỗi đầu mỏ phóng, mật độ điện tích cùng dấu trên một đơn vị diện tích tập trung rất lớn, chúng đẩy nhau làm tăng khả năng giải phóng điện tích tự do ra khỏi đầu điện cực mũi nhọn, cho nên khoảng không khí giữa hai đầu mỏ phóng tập trung mật độ điện tích tự do đợc giải phóng ra rất nhiều, chúng chuyển động ở vận tốc cao, gây ra ion hoá va chạm các phân tử khí, làm phóng điện giữa hai đầu mỏ phóng. Quá trình xảy ra phóng điện giữa hai đầu mỏ phóng năng lợng sét trên đờng dây đợc tháo xuống đất, tới cờng độ điện trờng giữa hai đầu mỏ phóng E < Ei thì kết thúc quá trình phóng điện. Khi đó TĐL điều khiển máy cắt đóng điện lại cho đờng dây. 6.4. Vị trí lắp đặt: 6.5. u nhợc điểm: - u điểm: cấu tạo đơn giản, dễ lắp đặt, giá thành thấp so với chống sét ống. - Nhợc điểm: mỏ phóng điện không có bộ phận dập tắt hồ quang cho nên khi mỏ phóng, phóng điện thời gian bị kéo dài, gây ra sự cố ngắn mạch vĩnh viễn, làm cho máy cắt đờng dây tácđộng, cắt đờng dây đang vận hành ra khỏi hệ thống điện, do đó đờng dây phải trang bị thiết bị TĐL. Khi có sét điện áp d giữa hai đầu mỏ phóng còn lớn. Đờng dây có TĐL