Theo Thượng tọa Thích Đức Thiện - Phó chủ tịch, Tổng Thư ký Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, trong giáo lý nhà Phật không có việc cúng sao giải hạn, nhà Phật không khuyến khích việc này.
Các nhà tu hành cho rằng trong giáo lý nhà phật không có việc cúng sao giải hạn. Đối với phật giáo, không có ngày xấu, ngày đẹp, sao xấu, sao tốt như nhiều người lầm tưởng.
Thượng tọa Thích Nhật Từ, Phó viện trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP.HCM, khẳng định trong giáo lý nhà Phật không có sao xấu, sao tốt cũng như ngày tháng đẹp, xấu trong năm. Phật giáo luôn lên án các hành vi mê tín dị đoan trong đó có cúng sao giải hạn, xem bói, xem ngày tốt xấu…
Đức Phật có dạy [trong kinh Tiểu bộ, tập 4, HT. Thích Minh Châu dịch]:
“Chờ đợi các vì sao
Kẻ ngu hỏng điều lành,
Ðiều lành chiếu điều lành,
Sao trời làm được gì?”.
Trong quyển "Mê tín, chánh tín", HT.Thích Thanh Từ có nói:
“Lệ cúng sao hạn, thật là lạc hậu lỗi thời, sao là những hành tinh cách xa chúng ta bao nhiêu ngàn cây số. Nó là cái gì mà chúng ta phải cúng! Tục lệ các chùa quê, vào ngày mùng chín tháng Giêng là cúng sao Hội. Người Phật tử nào không gửi tên cúng sao, xem như năm ấy không được bảo đảm an ninh. Song người chủ cúng sao cho quý vị, có bảo đảm an ninh chưa? Có lẽ quý vị ấy quên ghi tên mình trong bài sớ cúng sao chớ gì? Thật là vô lý, đạo lý nhân quả Đức Phật dạy rành rành trong kinh, mà người ta bất chấp. Thân tổng báo của chúng ta có lẫn lành với dữ, khi nhân lành đến thì hưởng quả lành, khi nhân dữ đến thì chịu quả dữ, không thể chạy trốn được. Chỉ có tạo nhân lành nhiều, khi quả dữ đến sẽ nhẹ đi hay giảm bớt”.
Mỗi dịp đầu năm mới, hàng vạn người dân lại đổ về các ngôi chùa để làm lễ dâng sao giải hạn. Họ đứng tràn ra cả đường phố, thi nhau vái vọng, cầu khấn thần Phật với niềm tin sẽ hóa giải được các vận hạn trong năm.
Hiện nay, những lời truyền từ câu chuyện của thế giới tâm linh như “Sao Thái Bạch quét sạch cửa nhà”, “nam La [sao La Hầu], nữ Kế [sao Kế Đô]”, “49 chưa qua, 53 đã đến”… đã len lỏi sâu vào đời sống nhân dân, đem đến cho con người nỗi sợ hãi, xen lẫn lo âu. Thay vì dành thời gian làm việc, tuân theo các quy định của pháp luật, nhiều người quẳng tiền bạc và thời gian vào những cuộc “mặc cả” với thánh thần. Các hoạt động cúng, lễ, bói toán, dâng sao giải hạn diễn ra vô cùng sôi động vào dịp đầu năm mới.
Theo Thượng tọa Thích Đức Thiện - Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hội đồng Trị sự Trung Ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, trong giáo lý nhà Phật không có việc dâng sao giải hạn, nhà Phật không khuyến khích việc này.
Tục dâng sao giải hạn là những tồn tại từ lâu đời trong dân gian. Nó nằm trong nghi lễ của Lão giáo, tức là Lão Tử của Trung Quốc. Hay nói cách khác, nó thuộc về Tam giáo đồng nguyên [xuất hiện từ thời Lý], theo Lão giáo nó dung nạp vào trong nhiều ngôi chùa.
Tục này đã đi sâu vào tiềm thức của nhiều người, nhất là người dân Việt Nam. Họ tin rằng, mỗi một năm có một vì sao chiếu mệnh. Có 9 sao, trong đó có: Thái dương, Thái Âm, Mộc đức, Vân hớn, Thổ tú, Thủy diệu, La hầu, Kế đô, Thái bạch.
Trong 9 ngôi sao có sao tốt, có sao xấu. Năm nào sao xấu chiếu mệnh, con người sẽ gặp phải chuyện không may, ốm đau, bệnh tật... gọi là vận hạn. Trước đây chỉ có đình, đền thực hiện nghi thức này. Sau này, Phật giáo tiếp nhận dưới nghi thức làm lễ cầu an cho gia đình quý phật tử được an lạc, hạnh phúc.
Đại đức Chúc Phú với bài viết “Khảo sát về tín niệm cúng sao giải hạn” có nêu rõ nguồn gốc của tục cúng sao:
“Bà-la-môn giáo là một tôn giáo đa thần [ở Ấn Độ]. Trăng sao đối với người Bà-la-môn là những vị thần có năng lực đặc biệt. Trong vô vàn những vì tinh tú, trăng sao, thì niềm tin vào chín vị sao, Phạn ngữ gọi là Navagraha, Trung Hoa dịch là Cửu diệu, là một tín niệm có lịch sử hình thành rất sớm, có cơ sở lý luận rõ ràng và hiện còn được tiếp tục duy trì tại một số khu vực ở Ấn Độ.
Theo cách hiểu xưa nay, khi bàn về thờ tự trăng sao, cụ thể là tín niệm cúng sao giải hạn, phần lớn đều cho rằng đó là một tín niệm có nguồn gốc từ Trung Hoa. Tuy nhiên, căn cứ theo William Monier, William Edward Soothill, thì tập tục phụng cúng các vì sao cũng như quan điểm về chín vị sao [Cửu diệu] vốn có mặt từ lâu trong triết học về thiên văn và ngành chiêm tinh của Ấn giáo.
Đức Phật đã chỉ rõ: Các loài hữu tình là chủ nhân của nghiệp, là thừa tự của nghiệp. Nghiệp là thai tạng, nghiệp là quyến thuộc, nghiệp là điểm tựa, nghiệp phân chia các loài hữu tình; nghĩa là có liệt, có ưu. Nghiệp có thể thay đổi. Con người hoàn toàn có thể làm chủ vận mạng của mình, thông qua những nỗ lực chuyển hóa bản thân mà không phải cầu xin một vị thần thánh, hay phụng cúng một vì tinh tú nào. Đó là một trong những điểm khác biệt căn bản giữa Phật giáo và các triết phái tư tưởng tôn giáo khác tại Ấn Độ nói chung và Bà-la-môn giáo nói riêng”.
Đức Phật đã từng căn dặn:
“Môn đệ của ta sẽ không ếm bùa chú,
không giải mộng, không chiêm tinh,
không đoán lành dữ từ tiếng thú kêu,
không làm phép chữa bệnh, hay trị vô sinh”.
[trích "Tuvataka Sutata" - Kinh Lối đi nhanh chóng].
Mong mọi người luôn vững đạo tâm, tìm hiểu thấu rõ hơn pháp Phật, để hạn chế niềm tin lệch lạc.
Hạn là do con người tạo ra
Theo PGS-TS, nhà nghiên cứu văn hóa Trần Lâm Biền, việc dâng sao giải hạn này suy cho cùng chỉ là hình thức để con người trốn tránh những tai họa do chính mình gây nên. Khi con người không tu thân, làm những việc sai trái, buôn gian bán lận thì chẳng thần thánh nào giúp giải được hạn.
Đại đức Thích Bản Quyền, trụ trì chùa Phước Long [huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng] cho rằng trong kinh sách nhà phật không nói đến nghi lễ cúng sao giải hạn cho phật tử. Đối với phật giáo, không có ngày xấu, ngày đẹp, sao xấu, sao tốt như người ta lầm tưởng.
Đại đức Thích Bản Quyền cho biết phúc lộc hay tai họa đều tuân theo luật nhân quả do con người tạo ra. Nếu làm việc thiện sẽ gặp điều lành, làm việc ác gặp quả báo. Cúng giải hạn chỉ là nhu cầu tâm linh để lòng được bình an.
Phật ở tại tâm, khi chúng ta có sự tôn kính, thành tâm thì nơi nào cũng có thể cầu nguyện, không bắt buộc phải đến chùa. Đôi khi người dân có những suy nghĩ trái với giáo lý nhà phật, nghe tên một ngôi chùa thiêng, họ kéo nhau đến đó cúng bái.
Cúng sao giải hạn là mê tín dị đoan: "Dù dâng sao giải hạn, đi chùa cầu cúng nhưng làm việc phạm pháp thì thần thánh nào cứu được", Đại đức Thích Bản Quyền.
Còn Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu, Trụ trì chùa Quán Sứ, Phó chủ tịch thường trực hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo thì cho rằng sao xấu, sao tốt từ tâm con người mà ra. Nếu làm việc xấu thì có mang lễ lạt đi giải cũng không được. Vấn đề cốt lõi là người dân phải biết tu tâm.
Mỗi con người trồng cây quả ngọt thì mình sẽ được hưởng quả ngọt. Trồng cây quả chua tất nhiên phải hưởng quả chua. Tương tự, mình làm việc tốt chắc chắn sẽ hưởng phúc, còn làm việc xấu sẽ chuốc tai họa. Không có sao và cũng không thể giải được sao.
Thượng tọa Thích Nhật Từ đã từng nhấn mạnh đạo Phật luôn chống lại những tập tục mê tín, dị đoan. Nhưng hiện nay vẫn còn một số cư sĩ phật giáo tiếp tay cho mê tín như các tập tục cúng sao, tổ chức xin xăm, cúng sao, xem tướng, xem ngày giờ tốt xấu. Việc này cần phải bị cấm.
Từ bao đời nay, cứ vào đầu năm mới, nhiều người Việt Nam thường đến chùa hay tìm thầy làm lễ cúng dâng sao giải hạn với mục đích giải xui xẻo, cầu bình an, may mắn và thịnh vượng cho một năm mới. Vậy việc cúng sao giải hạn có thực sự giải hạn hay chỉ là giải pháp tâm lí để giải nỗi bất an trong tâm mỗi người?
Theo người Á Đông quan niệm, vũ trụ được quản lý bởi 9 ngôi sao, dưới sự vận chuyển của Ngũ Hành, tuỳ từng năm mà mỗi người sẽ có một vì sao chiếu mệnh. Sao chiếu mệnh con người chia ra loại tốt và xấu, năm nào người bị sao xấu chiếu mệnh thì vận đen sẽ đến với người ấy, ngược lại, nếu năm nào được sao tốt chiếu mệnh, người đó có may mắn cả năm. Nhưng hiện tại, chưa có nhà thiên văn học nào chứng minh được sự hiện diện của 9 ngôi sao này trong vũ trụ.
Theo quan niệm, vào ngày mùng 8 tháng giêng âm lịch hằng năm là ngày hội tụ đủ 9 ngôi sao nên gọi là ngày sao hội; một số người bị sao xấu chiếu mệnh sẽ mang tâm lí sợ hãi, lo lắng, hoang mang và họ tìm cách nương nhờ vào tâm linh, cúng dâng sao giải hạn. Đa số những địa điểm cúng sao giải hạn được nhiều người dân chọn gửi niềm tin tâm linh là các ngôi chùa, điều này dẫn đến nhiều người nhầm tưởng việc cúng sao giải hạn là nghi lễ của Phật giáo.
Đi chùa được hiểu đơn giản là để tu tập, để vãn cảnh, hướng đến điều thiện làm cho tâm an lạc. Nhưng một số người lại đi chùa, dâng lễ lạt, tiền của lên ban thờ rồi cầu đủ thứ trên đời như thăng quan tiến chức, giàu có, trúng tài lộc, trúng số, trúng đề… Đại dịch COVID-19 ập đến khiến các chùa, đình, đền thờ đều đóng cửa, đồng thời người dân cũng hạn chế ra ngoài tụ tập. Điều này làm mất đi "liều thuốc" trị bệnh bất an của nhiều người, đặc biệt là những người bị sao xấu chiếu mệnh.
Nhiều người biến ông Phật từ một người thầy hướng đạo sang một ông thần có quyền năng ban phúc giáng họa nên việc đi chùa đối với một số người không còn là để tu tập làm cho bản thân an lạc, mà lại là nguyên nhân mở ra nhiều nỗi lo âu, sợ hãi cho con người. Một số người phóng thả hồn mình tưởng tượng, kiêng kị đủ điều khi đi chùa lễ Phật. Họ lo sợ đủ thứ trên đời, sợ làm không đúng thì bị Phật quở trách, không đi lễ chùa cúng sao giải hạn thì bị thần sao xấu chiếu mệnh, Phật bỏ rơi không chở che. Nỗi bất an ấy lớn dần dẫn đến sự sợ hãi, u mê.
Đây là tâm lí chung của những người chưa hiểu rõ về Phật pháp, vẫn tin các vị sư tăng có thể giải được vận hạn cho bản thân mình bằng cách cúng cầu dâng sao giải hạn. Nhiều người hay lầm tưởng đức tin là tôn giáo, nên có những hành xử sai lầm khi đến các địa điểm sinh hoạt tôn giáo với chính đức tin của mình.
Ông Trần Đình Sơn - Phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu Phật giáo Việt Nam cho biết: "Giáo lý nhà Phật chỉ dạy về luật nhân quả, ta chỉ cần làm lành tránh dữ, ăn chay niệm Phật, cúng dường, bố thí… là có thể cho mình đời sống an lành chứ chẳng thể cầu an, giải hạn bằng lễ lạt dâng cúng".
Trong pháp thoại của trụ trì chùa Giác Ngộ, Thượng toạ Thích Nhật Từ - Phó Viện trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh cho biết, việc cúng sao giải hạn chỉ là tập tục dân gian của Trung Quốc được du nhập về Việt Nam chứ không hề có trong nghi thức của đạo Phật. Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam cũng ban hành văn bản về việc các chùa tổ chức nghi lễ cầu bình an và đem lại niềm tin, hi vọng sự lạc quan cho mọi người. Ngoài ra cũng khẳng định việc cúng sao giải hạn không thuộc nghi lễ của Phật giáo, đây là tư tưởng triết học của Lão giáo hoà nhập với Phật giáo trong truyền thống Tam giáo đồng nguyên.
Nhà sư Thích Pháp Hoà - Viện trưởng Viện nghiên cứu Phật học Edmonton [Canada] cũng giải thích về vấn đề cúng sao giải hạn trong bài thuyết giảng của mình: Phật giáo không hề dạy những việc xui xẻo, kiêng cữ, kỵ tuổi hay cúng sao giải hạn; Phật chỉ dạy khi mình nói tốt, làm tốt, nghĩ tốt thì đó là giờ tốt, ngày tốt và ngược lại khi mình nói xấu, làm xấu, nghĩ xấu thì đó là giờ xấu, ngày xấu. Thật vậy, mọi việc phúc hoạ đều do nhân quả mà thành, điều này đúng với cả mặt tâm linh lẫn khoa học.
Vào tầm cuối tháng 5/2021, có nhiều tín đồ tôn giáo tại TP. Hồ Chí Minh bị lây nhiễm COVID-19 do sinh hoạt tôn giáo tập trung tại Hội thánh truyền giáo Phục Hưng, dẫn đến việc lây nhiễm đại dịch lớn ra cộng đồng và đã cướp đi hàng ngàn sinh mạng của đồng bào.
Cũng vào đầu tháng 5/2021, các ca nhiễm COVID-19 tại Pakistan tăng kỉ lục nhưng các tín đồ Hồi giáo của nước này bất chấp dịch bệnh vẫn tập trung tại các nhà thờ trên đất nước họ để cầu nguyện, điều này khiến dịch bệnh tại đây bùng phát mạnh hơn. Các chuyên gia y tế ở Ấn Độ khẳng định, các cuộc tụ họp tôn giáo trong mùa đại dịch đã góp phần lớn vào nguyên nhân dẫn đến bùng phát COVID-19 tồi tệ trên thế giới.
Sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng là một nhu cầu chính đáng của con người, nhưng phải đảm bảo được rằng những sinh hoạt đó không đem lại tai họa cho người khác và cho cộng đồng. Đa số các tôn giáo đều có mục đích chung chính là hướng con người đến việc thiện [suy nghĩ thiện, lời nói thiện, hành động thiện], khi con người làm việc tốt sẽ không cảm thấy sợ hãi điều gì, từ đó tâm họ tự an lạc và những điều tốt đẹp sẽ đến. Đồng thời, nếu chúng ta có gặp khó khăn thì đây chính là thử thách mà chúng ta cần nỗ lực tự vượt qua, khi ta cố gắng vượt qua đồng nghĩa với việc bản thân đã tự "gieo nhân lành" và sẽ "gặt được quả ngọt".
Như trên đã nói, cúng dâng sao giải hạn không phải là quan niệm, tín ngưỡng, đức tin… của Phật giáo, nhưng thời gian qua, việc một số chùa vẫn tổ chức lễ dâng sao giải hạn bởi lẽ đạo Phật khi du nhập đến một quốc gia nào đó sẽ hoà nhập một cách hài hòa với văn hoá bản địa. Trong đạo Phật có lễ cầu an đầu năm là tụng kinh, học theo lời Phật dạy hướng dẫn con người hướng thiện. Vào thời Pháp thuộc, việc cúng sao giải hạn bị cấm nên người dân đến chùa nhờ các thầy tu cúng; các vị sư ban đầu cũng chỉ tổ chức các nghi thức thuần tuý đạo Phật trong lễ cầu an để hướng thiện và cầu cho quốc thái dân an, nhưng có một số sư thầy chưa giải thích rõ vấn đề này cho Phật tử hoặc thậm chí có các chùa đã biến đây thành cơ hội để kiếm tiền.
Năm nay cơ bản đã không diễn ra các lễ cúng dâng sao giải hạn tại các chùa, đình, miếu, phủ…, nhưng chắc chắn rằng sẽ vẫn có những người hành lễ tại nhà và đây cũng là một cơ hội để cho những người tin vào việc cầu cúng dâng sao giải hạn chiêm nghiệm lại xem, việc không cúng dâng sao giải hạn, hay cúng dâng sao giải hạn tại nhà có khác cúng dâng sao giải hạn tại chùa không? Nếu trong năm có nhiều lợi lộc thì là do mình siêng năng làm việc, chọn đúng nghề, bạn bè và đồng nghiệp, cấp trên cấp dưới thương yêu tin tưởng… còn ngược lại nếu gặp xui xẻo, chưa đạt được những gì mong muốn trong công việc thì thử bình tĩnh phân tích và xem lại chính mình.
Khánh Hà