Kháng thuốc kháng sinh là khả năng của vi khuẩn chống lại được các tác dụng của thuốc do vi khuẩn thay đổi theo cách làm giảm hiệu quả của các thuốc kháng sinh, hóa chất và các chất khác. Từ đó, vi khuẩn vẫn tồn tại, tiếp tục nhân lên, gây ra nhiều tác hại.
Hỏi: Thuốc kháng sinh là gì?
Trả lời: Thuốc kháng sinh hay còn gọi là chất kháng khuẩn, là thuốc chống lại các nhiễm trùng gây ra do vi khuẩn ở cả người và động vật. Thuốc kháng sinh chống lại các nhiễm trùng này bằng cách tiêu diệt vi khuẩn hoặc là tạo khó cho sự phát triển và nhân lên của vi khuẩn. Về mặt kỹ thuật, thuật ngữ “chất kháng khuẩn” dùng để chỉ cả hợp chất tự nhiên và hợp chất tổng hợp; tuy nhiên, người ta thường sử dụng thuật ngữ “thuốc kháng sinh” để ám chỉ cả hai
Hỏi: Vậy kháng thuốc kháng sinh là gì?
Trả lời: Kháng thuốc kháng sinh là khả năng của vi khuẩn chống lại được các tác dụng của thuốc kháng sinh. Kháng thuốc kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn thay đổi theo cách làm giảm hiệu quả của thuốc, hóa chất và các chất khác có tác dụng điều trị hoặc dự phòng nhiễm trùng. Từ đó, vi khuẩn vẫn tồn tại, nhân lên và gây ra nhiều tác hại hơn.
Hỏi: Tại sao nói kháng thuốc kháng sinh là vấn đề sức khỏe của cộng đồng?
Trả lời: Kháng thuốc kháng sinh được coi là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng đang phải đối mặt trên phạm vi toàn cầu. Nó có thể khiến cho những bệnh mà trước kia được điều trị dễ dàng bằng thuốc kháng sinh trở thành những nhiễm trùng nguy hiểm, làm kéo dài những tổn hại sức khỏe cho con người. Vi khuẩn khán thuốc kháng sinh có thể lây lan cho thành viên gia đình, bạn bè và có thể đe dọa cộng đồng. Khi vi khuẩn kháng thuốc thường khó bị tiêu diệt hơn và rất tốn kém để điều trị. Trong một số trường hợp, nhiễm khuẩn kháng thuốc kháng sinh có thể dẫn tới tàn tật nặng nề, thậm chí là tử vong.
Hỏi: Tại sao vi khuẩn lại kháng thuốc kháng sinh?
Trả lời: Sử dụng quá nhiều và lạm dụng thuốc kháng sinh có thể thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh. Mỗi khi một người sử dụng thuốc kháng sinh, các vi khuẩn nhậy cảm bị tiêu diệt, nhưng các vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh vẫn tồn tại để phát triển và nhân lên. Đây là cái cách sử dụng lặp đi lặp lại thuốc kháng sinh có thể làm tăng số lượng các vi khuẩn kháng thuốc. Ngoài ra còn do tự ý tăng, giảm liều dùng và và không tuân thủ theo thời gian điều trị hay sử dụng kháng sinh mạnh khi chưa cần thiết.
Hỏi:Vậy việc sử dụng kháng sinh không đúng sẽ gây ra hậu quả nào?
Trả lời: Việc sử dụng kháng sinh chữa các bệnh do virút hoặc dùng kháng sinh mạnh khi chưa cần thiết sẽ gây ra sự lãng phí và tốn kém vô ích. Tự dùng thuốc kháng sinh chữa bệnh hoặc chữa bệnh theo đơn thuốc của người khác khiến cho bệnh không khỏi mà còn dẫn đến nhiều biến chứng, làm cho việc chữa trị bệnh sẽ kéo dài hơn. thuốc còn có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn cho người dùng.
Vì vậy, nhiều người tùy tiện dùng kháng sinh không những không khỏi bệnh mà còn tăng thêm bệnh. Bên cạnh đó, việc dùng thuốc kháng sinh bừa bãi có nguy cơ dẫn đến cơ thể người bệnh phát sinh những loại vi khuẩn đề kháng thuốc kháng sinh và sản sinh ra chủng loại vi khuẩn thế hệ sau có mức độ đề kháng cả với loại kháng sinh cực mạnh, khi bị bệnh nặng sẽ không có loại kháng sinh mạnh hơn để dùng. Người bệnh thậm chí sẽ tử vong bởi những nhiễm khuẩn thông thường.
Hỏi: Còn vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh như thế nào?
Trả lời: Vi khuẩn có thể trở nên kháng với thuốc kháng sinh theo một vài cách thức như: Một số vi khuẩn có thể “vô hiệu hóa” một thuốc kháng sinh bằng việc thay đổi thuốc theo cách làm cho thuốc vô hại.
Những loại vi khuẩn khác đã học được cách thức bơm thuốc kháng sinh trở ra bên ngoài vi khuẩn trước khi thuốc có thể gây hại. Một vài vi khuẩn có thể thay đổi cấu trúc vỏ của chúng sao cho thuốc kháng sinh không có cách nào gắn vào vi khuẩn để tiêu diệt.
Sau khi tiếp xúc với thuốc kháng sinh, đôi khi một trong số các vi khuẩn có thể sống sót bởi vì nó tìm ra cách chống lại thuốc kháng sinh. Thậm chí nếu một vi khuẩn trở nên kháng với thuốc kháng sinh, thì sau đó nó có thể nhân lên và thay thế tất cả vi khuẩn đã bị tiêu diệt.
Điều đó có nghĩa là việc tiếp xúc với thuốc kháng sinh đã tạo ra một áp lực chọn lọc làm cho các vi khuẩn sống sót có khả năng trở nên kháng thuốc hơn. Vi khuẩn cũng có thể trở nên kháng thuốc thông qua đột biến vật chất di truyền của chúng.
Hỏi: Xin cho biết những khuyến cáo nào để tránh kháng thuốc khi sử dụng kháng sinh
Trả lời: Dưới đây là việc ta nên làm giúp ngăn ngừa sự kháng thuốc kháng sinh:
1. Đối với người bệnh
- Không được tự ý dùng thuốc kháng sinh để điều trị bệnh. Muốn biết bệnh tình của mình có nên uống thuốc kháng sinh không, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ;
- Nên sử dụng kháng sinh theo sự chỉ định của các bác sĩ điều trị. Tuân thủ đúng quy trình điều trị, không được tự ý ngưng uống thuốc hoặc thay đổi thuốc khác;
- Không nên dùng các loại kháng sinh đã qua sử dụng còn thừa lại;
- Sử dụng đúng loại thuốc kháng sinh được chỉ định và dùng đủ liều lượng được kê. Hạn chế sử dụng các kháng sinh mạnh hay phổ rộng nếu không thực sự cần;
- Không nên tự ý cho người khác dùng kháng sinh theo chỉ định của mình;
- Không sử dụng kháng sinh vì các bệnh nhiễm trùng do vi rút như cảm lạnh, cúm.
2. Đối với nhân viên Y tế
- Chỉ kê đơn thuốc kháng sinh khi mang lại lợi ích cho bệnh nhân;
- Kê đơn thuốc nhắm vào vi khuẩn có khả năng gây bệnh cho bệnh nhân của họ khi thuốc có thể mang lại lợi ích;
- Khuyến khich bệnh nhân sử dụng thuốc theo hướng dẫn;
- Hợp tác giữa thầy thuốc với thầy thuốc, giữa thầy thuốc với bệnh nhân trong việc sử dụng kháng sinh thích hợp;
- Liên tục cập nhật và thực hiện theo hướng dẫn thực hành lâm sàng đối với các bệnh nhiễm trùnh thông thường.
3. Đối với với các nhà quản lý:
Tăng cường đào tạo, nâng cao kiến thức chuyên môn cho đội ngũ cán bộ y tế, kiểm tra giám sát thường xuyên việc kê đơn thuốc của các bác sĩ có đúng với quy định hay không. Giám sát hoạt động của các nhà thuốc, xử lý nếu các nhà thuốc không đạt chuẩn GPP, giám sát chặt chẽ chất lượng của các loại thuốc lưu hành trên thị trường.
Nhìn chung, kháng sinh là một trong những phương tiện giúp con người điều trị bệnh tật và giữ gìn sức khỏe. Kháng sinh có rất nhiều lợi ích cho đời sống con người. Tuy nhiên do con người quá lạm dụng hoặc sử dụng thuốc sai cách khiến kháng sinh tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây kháng thuốc và có hại cho sức khỏe con người. Hãy trở thành người sử dụng thông minh để duy trì sức khỏe cho bản thân và chống lại hiện tượng kháng thuốc.
Nguyễn Minh Thời
TTYT Tịnh Biên
Văn phòng Sở Y tế An Giang
Kháng kháng sinh là khả năng của các vi sinh vật như vi khuẩn, vi rút, nấm hoặc ký sinh trùng sinh trưởng với sự hiển diện của một loại thuốc mà thông thường có thể giết chết hoạc hạn chế sự phát triển của chúng. Kết quả là các liệu pháp điều trị thông thường trở nên không hiệu quả. Nhiễm trùng do đó trở nên nghiêm trọng hơn, dẫn đến thời gian bị bệnh lâu hơn, chi phí điều trị cao hơn và nguy cơ tử vong cao hơn. Bởi vì kháng kháng sinh, nên ngày càng có nhiều các bệnh nhiễm trùng thông thường như viêm phổi, nhiễm trùng đường tiết niệu, bệnh lao và các bênh do thực phẩm gây nên càng trở nên khó điều trị hơn và đôi khi không thể điều trị được.
Kháng kháng sinh là mối đe dọa sức khỏe cộng động trên toàn thế giới, ảnh hưởng đến sức khỏe và cuốc sống của người dân và sự phát triển tổng thể, bền vững của cả một quốc gia. Việt Nam là một trong những các quốc gia, trong những năm gần đây đã phải chứng kiến mối đe dọa ngày càng gia tăng của kháng kháng sinh , do việc sử dụng kháng sinh không hợp lý tại các cấp của hệ thống chăm sóc sức khỏe, trong nuôi trồng thủy sản, trong chăn nuôi và trong cộng đồng.
Kháng sinh đồ được biết đến như là một “trợ thủ đắc lực” của bác sĩ trong điều trị các bệnh nhiễm trùng. Kỹ thuật này giúp xác định nguyên nhân nhiễm trùng để bác sĩ lựa chọn kháng sinh có hiệu quả, đưa ra được phác đồ điều trị tối ưu nhất cho từng bệnh nhân.
Vậy kỹ thuật kháng sinh đồ là gì? Chi phí có mắc không và bệnh nhân có thể làm ở đâu?
Kháng sinh đồ là gì?
Đây là phương pháp xác định mức độ nhạy cảm của các kháng sinh thử nghiệm đối với vi khuẩn gây bệnh. Hay nói cách khác, thông qua kháng sinh đồ chúng ta sẽ nhận biết được loại kháng sinh cụ thể sẽ có hiệu quả đối với vi khuẩn, đồng thời xem xét được vi khuẩn đã phát triển khả năng đề kháng với một số loại kháng sinh nhất định hay chưa.
Nhờ có kháng sinh đồ mà nhiều ca bệnh hiểm nghèo được cứu sống và giảm tỷ lệ kháng kháng sinh.
Phương pháp này thường được áp dụng trong các trường hợp bệnh nhân:
- Nhiễm khuẩn nặng
- Nhiễm khuẩn thông thường nhưng không đáp ứng tốt khi điều trị bằng các thuốc kháng sinh trước đó, cần điều chỉnh hoặc phối hợp thuốc kháng sinh.
- Có triệu chứng nghi ngờ nhiễm khuẩn và chưa sử dụng kháng sinh.
Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng đều làm kháng sinh đồ. Chẳng hạn như:
- Một số bệnh nhiễm trùng nguy hiểm đến tính mạng như viêm màng não mủ thì cần phải điều trị ngay, không có thời gian chờ kết quả cấy vi khuẩn và thử kháng sinh.
- Hầu hết các trường hợp viêm tai giữa – viêm tai trong cũng không được thực hiện phương pháp này, bởi vì có thể không lấy được mẫu bệnh phẩm. Thay vào đó, bác sĩ sẽ lựa chọn liệu pháp điều trị che phủ, chọn các kháng sinh phổ rộng có tác dụng với hầu hết các mầm bệnh phổ biến nhất.
- Các vi khuẩn đã đáp ứng với các phương pháp điều trị tiêu chuẩn, ví dụ như viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A sẽ điều trị trực tiếp bằng ampicillin…
Vì sao cần làm kháng sinh đồ?
Mặc dù kháng sinh là thuốc có tác dụng ức chế và tiêu diệt vi khuẩn một cách đặc hiệu, nhưng một số vi khuẩn có thể đề kháng lại kháng sinh theo một trong hai con đường:
- Đề kháng tự nhiên: Tốc độ sinh sôi của vi khuẩn rất nhanh, chúng trải qua nhiều thế hệ trong một khoảng thời gian ngắn. Do đó, vi khuẩn luôn có khả năng đề kháng lại thuốc kháng sinh thông qua sự thay đổi gen [đột biến]. Nếu sự thay đổi này mang lại lợi thế sống sót cho vi khuẩn, nó có thể được truyền sang các thế hệ tiếp theo một cách nhanh chóng.
- Đề kháng chọn lọc: Khi bệnh nhân được điều trị bằng thuốc kháng sinh, những vi khuẩn nhạy cảm nhất sẽ là đối tượng bị tiêu diệt đầu tiên. Nếu bệnh nhân ngừng sử dụng thuốc trước khi tất cả các mầm bệnh bị tiêu diệt, thì những vi khuẩn sống sót sẽ có thể phát triển khả năng đề kháng với loại kháng sinh đó.
Bởi vì sự kháng thuốc ở vi khuẩn ngày càng phổ biến rộng rãi và nếu sử dụng thuốc kháng sinh không phù hợp có thể dẫn đến một số hậu quả nhất định, chẳng hạn như: tăng tác dụng phụ, nhiễm trùng thứ phát, tốn kém và kéo dài thời gian điều trị. Trong đó, nhiễm trùng huyết thứ phát do vi khuẩn là tình trạng nghiêm trọng, theo thống kê trên toàn thế giới có khoảng 6 triệu ca tử vong mỗi năm.
Cách duy nhất để ngăn chặn những điều này là cố gắng tìm ra một loại kháng sinh phù hợp có thể tiêu diệt vi khuẩn ngay từ đầu hoặc xây dựng được phác đồ phối hợp thuốc kháng sinh có hiệu quả tương tự. Làm kháng sinh đồ là công cụ giúp bác sĩ lựa chọn được loại kháng sinh phù hợp nhất cho bệnh nhân về hiệu quả điều trị với chi phí hợp lý nhất, hạn chế tối đa việc lạm dụng kháng sinh để giảm thiểu sự đề kháng ở vi khuẩn.
Ngoài ra, cũng có những trường hợp người bệnh bị tấn công bởi nhiều loại vi khuẩn khác nhau, chẳng hạn như nhiễm trùng vết thương. Dữ liệu từ nuôi cấy vi khuẩn và thử nghiệm kháng sinh sẽ có thể giúp bác sĩ lựa chọn sơ đồ phối hợp thuốc kháng sinh có hiệu quả nhất để tiêu diệt hết chúng.
Cách đọc kháng sinh đồ
Khi bệnh nhân có biểu hiện nhiễm trùng, mẫu bệnh phẩm sẽ được lấy từ những vị trí có khả năng nhiễm trùng. Thường là vết thương, nước tiểu, máu, đờm, dịch mũi,… Sau khi nuôi cấy và phân lập, nếu xác định được vi khuẩn gây bệnh sẽ tiến hành làm kháng sinh đồ để quyết định loại kháng sinh điều trị.
Hai phương pháp làm kháng sinh đồ phổ biến nhất là:
- Định lượng nồng độ tối thiểu ức chế vi khuẩn [MIC]
- Định tính khoanh giấy kháng sinh khuếch tán trên thạch [Kirby Bauer]
Trong đó, phương pháp sử dụng khoanh giấy kháng sinh được sử dụng rộng rãi nhất, dễ thực hiện và phù hợp với nhiều quy mô phòng xét nghiệm khác nhau. Kháng sinh ở các nồng độ khác nhau được tẩm lên các khoanh giấy rồi đặt vào đĩa thạch đã được cấy vi khuẩn. Sau đó, kỹ thuật viên sẽ đo đường kính vòng vô khuẩn được tạo ra bởi kháng sinh.
Thời gian có kết quả kháng sinh đồ thường là 24 – 48 giờ sau khi tiến hành nuôi cấy mẫu bệnh phẩm. Cách đọc kết quả kháng sinh đồ sẽ dựa trên kích thước [mm] vùng ức chế sự phát triển của vi khuẩn trên đĩa thạch. Kết quả được ghi nhận có thể là:
- Nhạy cảm: vi khuẩn có thể sẽ đáp ứng với điều trị bằng kháng sinh được thử nghiệm ở liều lượng tiêu chuẩn.
- Trung bình: khả năng có hiệu quả nếu sử dụng thuốc với liều lượng cao hơn hoặc chỉ hiệu quả ở những vị trí cụ thể, nơi trong cơ thể được phân bố đủ nồng độ kháng sinh.
- Kháng thuốc: kháng sinh được lựa chọn không có hiệu quả trong việc ức chế sự phát triển của vi khuẩn trong thử nghiệm.
Chi phí làm kháng sinh đồ có thể khác nhau tùy vào mục đích, loại bệnh nhiễm trùng và địa điểm thực hiện xét nghiệm mà bạn chọn. Hiện nay, chi phí nuôi cấy mẫu và làm kháng sinh đồ thường rơi vào khoảng 1,2 – 1,5 triệu đồng.
Khi có nhu cầu hoặc được bác sĩ chỉ định làm kháng sinh đồ, bạn nên tham khảo và lựa chọn những nơi cung cấp dịch vụ có uy tín để đảm bảo tính chính xác của kết quả.
Kháng sinh đồ là giải pháp tối ưu nhất để hỗ trợ cho việc sử dụng kháng sinh đạt hiệu quả cao, giảm tỷ lệ kháng thuốc và góp phần cứu sống nhiều ca bệnh liên quan đến nhiễm trùng. Ngoài ra, tổng hợp thông tin về sự đề kháng của vi khuẩn đối với các loại kháng sinh hiện có sẽ mang lợi ích rất nhiều trong việc xây dựng phác đồ sử dụng thuốc kháng sinh cho các bệnh nguy hiểm cần phải điều trị ngay.
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.