Khoảng thời gian cận tết nguyên đán 2018 đã chứng kiến một hiện tượng chính trị khá đặc biệt nhưng lại bị chìm nghỉm trong lời chúc tết “đồng bào và chiến sĩ cả nước” của ông Nguyễn Phú Trọng cùng nhiều sự kiện chộn rộn khác: ngày 9/2/2018, Bí thư thành ủy TP.HCM Nguyễn Thiện Nhân đến thăm cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Nghe nói ông Nhân còn “tri ân sự đóng góp của nguyên thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”.
Từ khúc tang lễ đến lời tri ân
Chỉ có Sài Gòn Giải Phóng - tờ báo của đảng bộ TP.HCM - cùng vài trang báo khác đưa tin vắn về động thái mới nhất này. Tuyệt đối không thấy báo trung ương đăng mẩu tin đặc biệt này.
Có thể cho rằng đây là một trong hiếm hoi lần một lãnh đạo cấp cao đến thăm ông Nguyễn Tấn Dũng sau đại hội 12. Việc Nguyễn Tấn Dũng được thăm càng trở nên hiếm hoi hơn nữa vào năm 2017, cho dù ông Dũng có vài lần xuất hiện trong những cuộc “ghi công tập thể”, nhưng vai trò của ông ta hết sức mờ nhạt và cũng chẳng thấy quan chức cao cấp nào gần gũi với ông ta.
Chỉ trước cuộc thăm gặp trên hai tháng, người ta đã không nghe nói về sự hiện diện của những quan chức cao cấp nào, kể cả Nam Bộ, dù về hưu hay đương nhiệm, tại đám tang bà Nguyễn Thị Hường - mẹ của cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vào đầu tháng 12/2017. Cũng tuyệt đối chẳng có một tờ báo lề đảng nào nói tới, dù chỉ một mẩu tin vắn về đám tang này, dầu trước đó báo chí nhà nước ra rả đăng tin mẹ của một hoa hậu bị bệnh chết.
Không biết vô tình hay hữu ý, chỉ ít ngày sau đám tang mẹ Nguyễn Tấn Dũng, đảng đã cho Đinh La Thăng “xộ khám”. Thăng lại là nhân vật được xem là “thân tín của anh Ba X”, đặc biệt vào thời cả hai nhân vật này còn “người tung kẻ hứng” liên quan đến núi tiền ở Tập đoàn Dầu khí Việt Nam [PVN].
Hẳn không ít quan chức trung cao đã “đánh hơi” được vụ bắt Đinh La Thăng để từ đó mất tăm mặt mũi trong đám tang mẹ Nguyễn Tấn Dũng - một biểu trưng cho thói “ăn cháo đá bát” hết sức bạc bẽo của giới quan chức mang não trạng chỉ biết “phù thịnh không phù suy”.
“Buông bỏ” hay “lâm nguy”?
Sau hàng loạt vụ bắt bớ dành cho Đinh La thăng và đại gia ngân hàng Trầm Bê - người cũng được xem là gần gũi với Nguyễn Tấn Dũng, ngày càng xôn xao dư luận cho rằng đường đi của Nguyễn Phú Trọng trước sau cũng “dẫn đến cửa nhà Nguyễn Tấn Dũng”.
Đường đi của Nguyễn Tấn Dũng lại bị cho là đầy tì vết tham nhũng. Nguyễn Tấn Dũng là đời thủ tướng bị cho là “phá chưa từng có” trong lịch sử đảng CSVN, một thủ tướng mà nếu cánh đảng muốn “mần” và dám làm, gần như bất cứ lĩnh vực hay công trình cộm cán về tiền bạc nào cũng đều ít nhiều mang bóng dáng của cựu thủ tướng Dũng.
Chính vì lẽ trên, việc Bí thư thành ủy Nguyễn Thiện Nhân đến “chúc tết” cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong khung cảnh “lò” của ông Trọng đang rừng rực thiêu đốt đã khiến gợn lên một dấu hỏi lớn về một ẩn ý hay thâm ý của ông Trọng.
Hay Nguyễn Tấn Dũng đã “thoát nạn”?
Giả thiết về việc ông Nguyễn Thiện Nhân tự ý đến thăm ông Nguyễn Tấn Dũng - cứ cho là tình cảm của cấp dưới với thủ trưởng vào thời ông Nhân còn là cấp phó thủ tướng của ông Dũng - là quá khó đứng vững, bởi toàn bộ quá trình vận động từ Nam ra Bắc và lại hồi Nam của ông Nhân chỉ cho thấy ông là một nhân vật mờ nhạt về chính kiến, trong khi đặc trưng nổi bật của ông lại được người đời xem xếp vào loại “ngoan hiền dễ bảo”.
Chỉ có thể là Nguyễn Thiện Nhân “thay mặt Bộ Chính trị” đến thăm Nguyễn Tấn Dũng, nhưng không phải như một động tác thường lệ của các ủy viên bộ chính trị vào dịp tết nhất lễ lạt, mà còn được lồng hàm ý chính trị.
“Bộ Chính trị” là ai?
Khó có thể hiểu khác hơn là Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng - người đã trừng phạt Đinh La Thăng và quyết định cho Nguyễn Thiện Nhân về Sài Gòn thay thế nốt nhạc vừa bị giáng xuống này.
Nếu giả thiết ông Trọng chỉ đạo cho ông Nhân “chúc tết” ông Dũng là có cơ sở, “phương trình Nguyễn Tấn Dũng” đang dần được giải mã.
Hoặc là ông Trọng đã “buông bỏ”, quên bẵng những giọt nước mắt uất ức vì không thể kỷ luật “đồng chí X” tại Hội nghị trung ương 6 vào tháng 10/2012. Và do đó ông Dũng, từ giờ phút được Nguyễn Thiện Nhân đến thăm, coi như chính thức trở thành “người tử tế” trong cặp mắt nhiều lòng trắng của đảng.
Hoặc Nguyễn Phú Trọng đang tính toán một nước cờ mới, nằm trong tổng thể bàn cờ “chống tham nhũng thời kỳ trước”, tức tuyệt đối chưa có gì gọi là “buông bỏ”. Cũng tức Nguyễn Tấn Dũng - vốn đã phải chịu nguy hiểm sau vụ Đinh La Thăng bị bắt - nay càng “lâm nguy”.
“Nhân văn trước tết”
Cho tới giờ, chưa có dấu hiệu nào cho thấy Nguyễn Phú Trọng xa rời “mục tiêu Nguyễn Tấn Dũng”. Trước tết nguyên đán 2018, một số báo nhà nước vẫn hầm hè “cái gai Nguyễn Thanh Nghị” ở Kiên Giang với vụ khách sạn Hương Biển xây trái quy hoạch và có trời mới biết còn những lý cớ nào khác sẽ được lôi ra. Nguyễn Thanh Nghị lại là con trai cả của Nguyễn Tấn Dũng.
Sau tết nguyên đán 2018, vụ Đinh La Thăng “tập 2” sẽ được xử tiếp với “800 tỷ”, mà hầu như chắc chắn sẽ thêm tội cho ông Thăng và khiến ông này phải nhận mức án tổng cộng của hai vụ xét xử lên đến ít nhất 30 năm, nếu không phải là chung thân.
Vào buổi sáng ngày 7/2/2018, có một cuộc gặp mặt “chúc tết đại biểu trí thức, văn nghệ sĩ nhân dịp đón Xuân Mậu Tuất 2018 do Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng chủ trì”.
Trong cuộc gặp trên, khi đề cập cuộc chiến chống tham nhũng, ông Trọng nói: “Chúng ta đã làm rất quyết liệt. Áp Tết rồi, toà vẫn vừa tuyên thêm một án tù chung thân với Trịnh Xuân Thanh. Ở TP.HCM thì đại án Phạm Công Danh cũng làm tiếp. Còn vụ 800 tỷ đồng tại Oceanbank thì để sau Tết, không để không khí nặng nề dịp vui Xuân. Sự nhân văn trong cuộc đấu tranh cũng là thế”.
Hiểu theo khẩu ngữ chân phương của ông Trọng thì nếu xử Đinh La Thăng trước tết sẽ khiến “không khí nặng nề”, tức mức án phải nặng thì mới gọi là “nặng nề”.
Trong trường hợp này, Nguyễn Phú Trọng đã tỏ ra “nhân văn” với Đinh La Thăng.
Phải chăng phát ngôn trên đã manh nha một “tư tưởng” mới đang hình thành trong đầu Nguyễn Phú Trọng - “chủ nghĩa nhân văn chống tham nhũng”?
Nếu đúng là thế, Nguyễn Phú Trọng đang trở nên thâm nho và đáng sợ đến thế nào đối với các đối thủ và đối tượng của ông ta.
Bởi cái cách Nguyễn Thiện Nhân “thay mặt Bộ Chính trị” đến thăm cựu Thủ tướng Dũng cũng rất có thể chứa đựng thâm ý “nhân văn trước tết”.
“Trời đánh tránh bữa ăn” - đảng luôn là người có trước có sau. Dù số phận của ông Dũng có ra sao, khó ai trách được ông Trọng mất tình mất nghĩa.
Sau tết nguyên đán 2018… Từ Đinh La Thăng đến Nguyễn Tấn Dũng dường như chỉ là một cung đường ngắn ngủi và trơn trượt.
Thế là cuộc tranh giành quyền lực trong giới lãnh đạo chóp bu tại Việt Nam đã kết thúc: Trương Tấn Sang, Nguyễn Sinh Hùng và Nguyễn Tấn Dũng về hưu, Nguyễn Phú Trọng được lưu nhiệm để làm Tổng Bí thư thêm một nhiệm kỳ hoặc nửa nhiệm kỳ nữa với lý do là để giữ sự “ổn định” trong guồng máy lãnh đạo đảng.
Điều này làm giới quan sát Việt Nam cũng như quốc tế khá ngạc nhiên. Từ một, hai năm gần đây, hầu như người nào cũng tiên đoán chiếc ghế tổng bí thư ấy sẽ lọt vào tay của Nguyễn Tấn Dũng, người được cho là có thế lực nhất trong Ban Chấp hành Trung ương đảng.
Không những ngạc nhiên, nhiều người còn luyến tiếc. Trên các diễn đàn mạng, số lượng những người thiên vị Nguyễn Tấn Dũng nhiều hơn hẳn những người khác. Người ta ca ngợi Nguyễn Tấn Dũng là thực tế, thực dụng, cấp tiến, thân Mỹ và Tây phương, có tính cách mạnh mẽ, do đó, có hy vọng thay đổi tình hình chính trị tại Việt Nam. Nhiều người còn vẽ lên một bức tranh xán lạn: Nguyễn Tấn Dũng sẽ hợp nhất chiếc ghế tổng bí thư với chiếc ghế chủ tịch nước để tạo nên một guồng máy lãnh đạo giống như Trung Quốc, hoặc lạc quan hơn hơn, giống hình thức tổng thống chế ở Tây phương.
Với ý nghĩ như thế, người ta đâm ra thất vọng và hụt hẫng khi biết người chiến thắng trong cuộc giành giật chiếc ghế tổng bí thư lại là Nguyễn Phú Trọng.
Xin lưu ý là từ mấy năm nay trong những trận đối đầu công khai giữa Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Phú Trọng, hầu như lúc nào Nguyễn Tấn Dũng cũng thắng. Năm 2012, trong Hội nghị thứ 6, Ban Chấp hành Trung ương đảng đã bác bỏ đề nghị kỷ luật Nguyễn Tấn Dũng của Nguyễn Phú Trọng. Năm 2013, trong Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương lại bác bỏ đề nghị đưa Nguyễn Bá Thanh và Vương Đình Huệ vào Bộ Chính trị của Nguyễn Phú Trọng; ngược lại, hai người được bầu, Nguyễn Thiện Nhân và Nguyễn Thị Kim Ngân được cho là những người thân cận với Nguyễn Tấn Dũng.
Vậy mà, hiện nay, trong cuộc tranh chấp quan trọng và quyết định nhất đối với sự nghiệp của Nguyễn Tấn Dũng, ông lại bị Nguyễn Phú Trọng đánh bại.
Một câu hỏi không thể không được đặt ra: Tại sao Bộ Chính trị cũng như Ban Chấp hành Trung ương đảng lại chọn lựa Nguyễn Phú Trọng thay vì Nguyễn Tấn Dũng?
Ai cũng biết Nguyễn Phú Trọng là người bảo thủ, giáo điều và tuyệt đối không sắc sảo. Sự thiếu sắc sảo ấy khiến Nguyễn Phú Trọng, một mặt, sau 5 năm nắm giữ chức vụ cao nhất trong đảng, chưa bao giờ có một chính sách, hay thậm chí, một câu nói nào để lại ấn tượng sâu trong lòng quần chúng; mặt khác, bị dân chúng khinh bỉ, hoặc, nhẹ nhàng hơn, coi thường, xem là “lú”. Tính chất bảo thủ và giáo điều làm cho Nguyễn Phú Trọng, một mặt, xa rời thực tế và mù loà trước những xu thế vận động của lịch sử thế giới; mặt khác, ít nhiều ngả về phía Trung Quốc với cái ảo tưởng là cả hai đều có một lý tưởng chung: chủ nghĩa cộng sản.
Chính ba đặc điểm, bảo thủ, giáo điều và thiếu sắc sảo ấy của Nguyễn Phú Trọng làm cho dân chúng nói chung dễ có khuynh hướng ủng hộ Nguyễn Tấn Dũng. Người ta thừa biết Nguyễn Tấn Dũng tham nhũng, lợi dụng chức quyền để đưa con cái vào guồng máy cai trị cũng như làm giàu một cách bất thường. Tuy nhiên, người ta vẫn tin, với Nguyễn Tấn Dũng, đất nước còn có chút hy vọng thoát khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc. Với Nguyễn Phú Trọng thì không. Tuyệt đối không.
Vậy tại sao Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương đảng lại chọn Nguyễn Phú Trọng?
Lý do chính, theo tôi, là: Người ta sợ sự sắc sảo. Những người thông minh sắc sảo bao giờ cũng có những phản ứng và những chính sách bất khả đoán đối với những người tầm thường. Điều này giải thích tại sao trong mấy kỳ đại hội đảng vừa qua, bao giờ người ta cũng bầu những người bình bình nhàn nhạt lên chiếc ghế tổng bí thư. Hết Đỗ Mười [1991-97] đến Lê Khả Phiêu [1997-2001], Nông Đức Mạnh [2001-2011] và từ Đại hội XI đến nay là Nguyễn Phú Trọng.
Tâm lý sợ sự sắc sảo ấy gắn liền với một tâm lý khác: sợ sự thay đổi. Người ta biết chắc Nguyễn Phú Trọng không phải là một lãnh tụ tài giỏi nhưng ít nhất dưới sự lãnh đạo của ông sẽ không có gì thay đổi cả. Không thay đổi trong thể chế chính trị. Không thay đổi trong quan hệ với Trung Quốc. Và, đặc biệt, quan trọng nhất, không có gì thay đổi trong bộ máy quyền lực của đảng cũng như những quyền lợi mà các uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương đang có.
Tâm lý này phù hợp với một trong những mục tiêu chính Ban Chấp hành Trung ương đảng nêu ra trong nhiệm kỳ tới: “giữ vững môi trường hoà bình, ổn định”. Nói đến “hoà bình”, người ta chủ yếu nhắm đến quan hệ với Trung Quốc; nói đến “ổn định”, người ta nhắm đến sinh hoạt chính trị đối nội: không có thay đổi gì mới trong cơ chế cũng như trong cấu trúc quyền lực trong nội bộ đảng.
Tâm lý sợ thay đổi ấy đi ngược hẳn lại xu hướng chung của lịch sử và niềm tin chung của mọi người. Việt Nam đang là nước yếu, yếu về cả kinh tế lẫn chính trị; điều Việt Nam cần nhất, do đó, không phải là giữ nguyên trạng mà phải thay đổi để tiến bộ. Sự quyết định của Ban Chấp hành Trung ương, khi coi sự “ổn định” là tiêu chí quan trọng nhất để chọn lựa người lãnh đạo là một quyết định hoàn toàn sai lầm. Năm ngoái, bà Phạm Chi Lan, một chuyên gia kinh tế tại Việt Nam, có một nhận xét rất hay về tình trạng Việt Nam hiện nay: “Trên thế giới chia ra gồm nước phát triển, nước đang phát triển, nước chậm phát triển nhưng Việt Nam có lẽ là mô hình đặc biệt nhất. Đó là nước… không chịu phát triển!”
Đất nước không chịu phát triển. Chỉ có quyền thế và quyền lợi của giới lãnh đạo là…phát triển vượt bậc.
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.