RFI xin điểm lại một vài gương mặt lãnh đạo chủ chốt của phong trào Hồi Giáo Afghanistan:
Nhân vật đầu tiên phải kể đến là Hibatullah Akhundzada, vẫn được nhắc đến như là thủ lĩnh tối cao của phong trào, nhưng cho đến giờ vẫn chưa một lần thấy xuất hiện trước công chúng. Giáo sĩ chuyên về các vấn đề pháp lý và tôn giáo này chỉ thực sự được biết đến từ năm 2016 là thủ lĩnh của phong trào Hồi giáo. Akhundzada được chỉ định đứng đầu Taliban sau khi người tiền nhiệm Mansour bị máy bay không người lái của Mỹ oanh kích tiêu diệt tại Pakistan. Nhiệm vụ ưu tiên của ông ta là đoàn kết thống nhất Taliban. Phong trào này khi đó đã bị rạn nứt nghiêm trọng vì cuộc đấu đá tranh giành quyền lực sau cái chết của thủ lĩnh Mansour.
Người ta vẫn còn biết rất ít về vai trò thường nhật của Hibatullah Akhundzada. Ông chỉ được nhắc đến trong những lần hiếm hoi ra thông điệp nhân các dịp lễ của Hồi Giáo. Nhiều nhà phân tích cho rằng nhân vật này đóng vai trò biểu tượng nhiều hơn là thực quyền. Taliban mới chỉ một lần duy nhất phổ biến hình ảnh của ông. Ngoài ra, ông ta chưa hề một lần xuất hiện trước công chúng.
Là con trai của một nhà thần học có gốc gác từ Kandahar, xứ sở của bộ tộc Pachtoun và là cái nôi sinh ra phong trào Taliban, vì thế mà trước khi được chỉ định làm thủ lĩnh của phong trào, nhân vật này cũng đã có được ảnh hưởng và thanh thế khá lớn trong nội bộ lãnh đạo của Taliban. Ông chỉ đạo hệ thống tư pháp của Taliban.
Sau khi giành chính quyền ở Afghanistan hôm 15/08, 20 năm sau khi bị liên quân quốc tế do Hoa Kỳ lãnh đạo đánh đuổi, Taliban vẫn giữ tuyệt đối kín về các hoạt động cũng như di chuyển của vị thủ lĩnh này. Hôm 30/08, Taliban cho biết Hibatullah Akhundzada từ đầu vẫn sống ở Kandahar và sẽ « sớm xuất hiện công khai »
Trong khi đó, các lãnh đạo những lĩnh vực khác của Taliban trong những ngày qua đều đã lộ diện, công khai đi giảng đạo ở các nhà thờ, tiếp xúc với các thành phần đối lập hay thậm chí gặp gỡ một số đại diện của liên đoàn thể thao.
Taliban từ lâu nay vẫn có thói quen giữ các thủ lĩnh của họ trong bóng tối. Người sáng lập phong trào là giáo sĩ Omar, cũng từng sống ẩn mình và hiếm khi tới thủ đô Afghanistan ngay cả khi Taliban nắm quyền từ 1996-2001. Ông ta thích ẩn mình tại tư dinh ở Kandahar hơn và chỉ gặp gỡ rất hạn chế với những giáo chức địa phương. Nhưng những lời ông nói ra rất có trọng lượng. Không một người kế nhiệm nào có được sự tôn sùng như ông trong phong trào Taliban.
Theo bà Laurel Miller, lãnh đạo chương trình châu Á của cơ quan tư vấn International Crisis Group, thì Hibatullah Akhundzada « dường như như cũng chọn cách sống ẩn dật tương tự ».
Nhưng cách sống kín đáo này cũng còn vì lý do an ninh, để tránh không bị chung số phân như thủ lĩnh tiền nhiệm. Nhưng có thể sau khi xuất hiện, ông này sẽ rút sau hậu trường để lãnh đạo theo cách như Omar đã làm trước đây, bà Laurel Miller nhận định.
Do ông ẩn mình quá kín nên, từ Afghanistan đến Pakistan nhiều năm nay thường xuyên xuất hiện các tin đồn về số phận của Hibatullah Akhundzada: Khi thì có tin nói ông đã chết vì không kích của Mỹ, khi thì có tin nói ông bị nhiễm Covid-19.
Lãnh đạo theo thâm niên và cha truyền con nối
Bây giờ là thời điểm chủ chốt cho Taliban chứng minh họ có khả năng lãnh đạo đất nước. Phong trào Taliban tập hợp rất nhiều phân nhánh có nguồn gốc từ nhiều nơi khác nhau của Afghanistan. Sau 20 năm chỉ lo giao chiến, giờ là lúc Taliban phải tính tới chuyện tổ chức nội bộ sao cho cân bằng được lợi ích, xu hướng của các nhóm.
Một nhân vật vẫn được cho là thủ lĩnh số 2 của Taliban là giáo sĩ Baradar. Được biết đến như là người cùng với Omar sáng lập ra phong trào Taliban từ trong cuộc nội chiến đầu những năm 1990 đẩy đất nước Afghanistan chìm trong máu lửa. Năm 2001, sau khi chế độ Taliban bị sụp đổ, Baradar đã tham gia một nhóm nhỏ quân nổi dậy, sẵn sàng ký thỏa thuận thừa nhận chính quyền mới ở Kabul, nhưng Hoa Kỳ khi đó đã bác bỏ để xuất này.
Là chỉ huy quân sự của Taliban, Baradar đã từng bị bắt ở Karachi, Pakistan, rồi sau đó được trả tự do năm 2018 dưới sức ép của Washington. Có uy tín trong phong trào, ông được chỉ định lãnh đạo bộ chính trị, đặt tại Doha. Đây có lẽ là nhân vật xuất hiện nhiều nhất trong các lãnh đạo Taliban.
Nhân vật này là người tham gia hầu hết các hoạt động đối ngoại của Taliban : Thương lượng với Mỹ về việc rút quân đội nước ngoài khỏi Afghanistan, các cuộc đàm phán hòa bình với chính phủ Afghanistan, dẫn đầu các đoàn Taliban tiếp xúc với đại diện các nước như Trung Quốc. Abdul Ghani Baradar đã trở về Kandahar 2 ngày sau khi Taliban chiếm thủ đô, và đã tới Kabul.
Một nhân vật quan trọng khác của Taliban là Sirajuddin Haqqani, lãnh đạo mạng lưới Haqqani. Là con trai của Jalaluddin Haqqani, một chỉ huy lực lượng thánh chiến chống Liên Xô nổi tiếng, Sirajuddi là một trong ba chỉ huy phó của Taliban.
Mạng lưới Haqqani là do cha ông lập ra, nên đã bị Hoa Kỳ xếp vào danh sách khủng bố và luôn được quân đội Mỹ và NATO ở Afghanistan coi là nhóm chiến binh nguy hiểm nhất. Nhóm này từng bị tố cáo đã sát hại một số quan chức cao cấp Afghanistan và bắt con tin phương Tây để đòi tiền chuộc hoặc trao đổi tù binh. Quân của Haqqani phụ trách các chiến dịch của Taliban ở các vùng núi phía đông Afghanistan. Nhân vật này có thể có ảnh hưởng rất lớn lên các quyết định của phong trào này.
Một nhân vật khác cũng thuộc diện cha truyền con nối của Taliban là giáo sĩ Yaqoub, con trai của giáo sĩ Omar. Nhân vật này là lãnh đạo của ủy ban quân sự đầy quyền lực của Taliban, quyết định các đường hướng chiến lược trong cuộc chiến chống chính phủ Afghanistan. Sự thăng tiến của ông ta gắn liền với tên tuổi người cha. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều đồn đoán về vai trò của nhân vật này trong phong trào. Một số chuyên gia cho rằng việc chỉ định ông này đứng đầu ủy ban quân sự hồi 2020 có thể chỉ là mang tính tượng trưng.
Sáu nhân vật quan trọng dẫn dắt phong trào của Taliban chống lại chính phủ do phương Tây hậu thuẫn, suốt từ năm 2001 đến ngày 15/8/2021 để tiến vào thủ đô Kabul.
Taliban ban đầu tuyển mộ các tay súng mujahideen [thánh chiến], những người nhờ sự hỗ trợ của Mỹ đã đánh bại quân Liên Xô trong những năm 1980.
Đến năm 1994, Taliban trở thành một phe trong cuộc nội chiến để sau đó kiểm soát hầu hết lãnh thổ Afghanistan vào năm 1996 và áp dụng Hồi giáo theo cách diễn giải hà khắc, đồng thời dẹp bỏ các nhóm tôn giáo thiểu số khác.
Người thành lập và thủ lĩnh đầu tiên của Taliban là Mullah Mohammad Omar. Người này đã phải tìm nơi ẩn náu khi Taliban bị lực lượng do Mỹ dẫn dắt lật đổ sau loạt tấn công khủng bố 11/9/2001 ở Mỹ.
Thông tin về Omar được giữ bí mật đến mức khi người này chết vào năm 2013 mà người ngoài không hay biết, cho đến khi con trai ông xác nhận 2 năm sau đó.
Những thủ lĩnh khác của Taliban cũng kín tiếng tương tự.
Haibatullah Akhunzada
Được gọi là “Lãnh đạo của những người trung thành”, chuyên gia pháp lý Hồi giáo này là lãnh đạo tối cao, là người nắm quyền cao nhất trong các vấn đề chính trị, tôn giáo và quân sự của Taliban.
Ông Akhunzada giữ vai trò này sau khi người tiền nhiệm Akhtar Mansour thiệt mạng trong cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ ở khu vực biên giới Afghanistan-Pakistan năm 2016.
Trong suốt 15 năm, cho đến khi biến mất đột ngột vào tháng 5/2016, Akhunzada giảng dạy tại một đền thờ ở Kuchlak, một thị trấn ở vùng tây nam Pakistan, các cộng sự và sinh viên của ông nói với Reuters.
Akhunzada được cho là khoảng 60 tuổi và không biết nhân vật này đang ở đâu.
Mullah Mohammad Yaqoob
Là con trai của người sáng lập Taliban Mullah Omar, Yaqoob phụ trách giám sát các chiến dịch quân sự của Taliban. Báo chí địa phương nói rằng Yaqoob hiện đang ở Afghanistan.
Yaqoob được đề cử làm chỉ huy của phong trào sau nhiều ồn ào về việc kế nhiệm. Nhưng đến năm 2016, Yaqoob nhường chỗ cho Akhunzada vì cảm thấy thiếu kinh nghiệm chiến trường và còn quá trẻ, một chỉ huy của Taliban cho biết.
Yaqoob được tin là đang ở độ tuổi 30.
Sirajuddin Haqqani
Là con trai của Jalaluddin Haqqani - chỉ huy nổi tiếng của Taliban, Sirajuddin là người phụ trách Mạng lưới Haqqani, một nhóm được tổ chức lỏng lẻo chuyên quản lý tài chính và khí tài của Taliban ở khu vực biên giới Pakistan-Afghanistan
Một số chuyên gia nói rằng bố con Haqqani đã đưa hình thức đánh bom tự sát vào Afghanistan và tổ chức nhiều vụ tấn công lớn ở Afghanistan, trong đó có vụ đột kích khách sạn cao cấp nhất ở Kabul, vụ ám sát hụt Tổng thống Hamid Karzai và tấn công tự sát vào Đại sứ quán Ấn Độ.
Haqqani được cho là đang ở độ tuổi 40 hoặc 50. Không rõ nhân vật này đang ở đâu.
Mullah Abdul Ghani Baradar
Là một trong những người lập ra Taliban, Baradar hiện đang phụ trách văn phòng chính trị của Taliban và là thành viên của phái đoàn đến Doha đàm phán nhằm đạt được một thoả thuận chính trị để tiến tới ngừng bắn và thiết lập hoà bình lâu dài ở Afghanistan.
Nhưng những cuộc đàm phán này không đạt được tiến triển ý nghĩa nào trong vài tháng gần đây.
Baradar được nói là người được Mullah Omar tin tưởng nhất. Nhân vật này từng bị bắt tại TP Karachi của Pakistan nhưng được thả vào năm 2018.
Sher Mohammad Abbas Stanikzai
Từng là thứ trưởng của chính phủ Taliban trước khi sụp đổ, Stanikzai sống ở Doha trong gần chục năm và trở thành người phụ trách văn phòng chính trị của Taliban tại đó từ năm 2015.
Stanikzai cũng tham gia các cuộc đàm phán với chính phủ Afghanistan và đại diện cho Taliban trong các chuyến công du đến nhiều quốc gia.
Abdul Hakim Haqqani
Là trưởng đoàn đàm phán của Taliban và trước đây là người đứng đầu hội đồng học giả tôn giáo đầy quyền lực của chính phủ Taliban. Haqqani trở thành một trong những người được Akhunzada tin tưởng nhất.