Tùy tiện là gì

Trong ngôn ngữ học , sự tùy tiện là sự thiếu vắng bất kỳ mối liên hệ tự nhiên hoặc cần thiết nào giữa nghĩa của từ và âm thanh hoặc hình thức của nó. Một trái  nghĩa với biểu tượng âm thanh , vốn thể hiện mối liên hệ rõ ràng giữa âm thanh và cảm giác, tính tùy tiện là một trong những đặc điểm chung giữa tất cả các ngôn ngữ .

Như RL Trask chỉ ra trong " Ngôn Ngữ: Khái niệm cơ bản:

"sự hiện diện áp đảo của sự tùy tiện trong ngôn ngữ là lý do chính phải mất quá lâu để tìm hiểu những từ vựng  của một ngôn ngữ nước ngoài."

Điều này phần lớn là do sự nhầm lẫn giữa các từ có âm tương tự trong ngôn ngữ phụ.

Trask tiếp tục sử dụng ví dụ về việc cố gắng đoán tên của các sinh vật bằng tiếng nước ngoài chỉ dựa trên âm thanh và hình thức, cung cấp danh sách các từ tiếng Basque - "zaldi, igel, txori, oilo, behi, sagu," có nghĩa là "ngựa, ếch, chim, gà mái, bò và chuột tương ứng" - sau đó nhận xét rằng sự tùy tiện không phải chỉ có ở con người mà thay vào đó tồn tại trong tất cả các hình thức giao tiếp. 

Do đó, tất cả ngôn ngữ có thể được coi là tùy ý, ít nhất là trong định nghĩa ngôn ngữ này của từ, bất chấp các đặc điểm hình tượng không thường xuyên. Khi đó, thay vì các quy tắc phổ biến và tính thống nhất, ngôn ngữ dựa vào các liên kết của các nghĩa từ bắt nguồn từ các quy ước văn hóa.

Để phá vỡ khái niệm này hơn nữa, nhà ngôn ngữ học Edward Finegan đã viết trong cuốn Ngôn ngữ: Cấu trúc và Sử dụng của nó  về sự khác biệt giữa các dấu hiệu ký hiệu tùy ý và tùy ý thông qua quan sát một người mẹ và con trai đốt lúa. "Hãy tưởng tượng một phụ huynh cố gắng xem một vài phút của bản tin buổi tối trên truyền hình trong khi chuẩn bị bữa tối," ông viết. "Đột nhiên một mùi thơm nồng nàn của cơm cháy thoảng vào phòng TV. Dấu hiệu tùy tiện  này sẽ khiến phụ huynh phải nháo nhào đi vớt bữa tối."

Cậu bé trong tư thế cũng có thể báo hiệu với mẹ rằng cơm đang cháy bằng cách nói điều gì đó như "Cơm cháy rồi!" Tuy nhiên, Finegan lập luận rằng trong khi câu nói đó có khả năng gợi ra kết quả tương tự khi người mẹ kiểm tra việc nấu ăn của mình, thì bản thân các từ ngữ lại mang tính tùy tiện - đó là "một tập hợp các sự kiện về  tiếng Anh  [không phải về cơm cháy] cho phép lời nói đó cảnh báo cha, "làm cho câu nói trở thành một dấu hiệu tùy ý  .

Do sự phụ thuộc của các ngôn ngữ vào các quy ước văn hóa, các ngôn ngữ khác nhau đương nhiên có các quy ước khác nhau, điều đó có thể và sẽ thay đổi - đó là một phần lý do ngay từ đầu đã có các ngôn ngữ khác nhau!

Do đó, người học ngôn ngữ thứ hai phải học từng từ mới riêng lẻ vì nói chung không thể đoán nghĩa của một từ không quen thuộc - ngay cả khi có manh mối về nghĩa của từ đó. 

Ngay cả các quy tắc ngôn ngữ cũng được coi là hơi độc đoán. Tuy nhiên, Timothy Endicott viết trong Giá trị của sự mơ hồ rằng:

"với tất cả các chuẩn mực của ngôn ngữ, có một lý do chính đáng để có những chuẩn mực như vậy cho việc sử dụng các từ theo những cách như vậy. Lý do chính đáng đó là thực sự cần thiết phải làm như vậy để đạt được sự phối hợp cho phép giao tiếp, tự thể hiện và tất cả những lợi ích vô giá khác của việc có một ngôn ngữ. "

[Dân trí] - Tiếng Việt vốn đa dạng và phong phú cả về âm và nghĩa. Cùng một từ, nhưng khi dùng trong những văn cảnh khác nhau, với dụng ý khác nhau, lại chứa đựng hàm nghĩa hoàn toàn khác nhau. Đặc biệt, nhiều từ đơn âm tiết biểu đạt một nét nghĩa riêng, nhưng khi ghép với một từ đơn khác lại mang một nét nghĩa mới. Xin minh chứng từ trường hợp 2 từ: “Tuỳ” và “Tiện”

Theo “Từ điển Tiếng Việt”, “tuỳ” vốn là từ thuần Việt, thuộc loại động từ, chứa đựng 2 nét nghĩa chính: “dựa theo điều kiện, tình thế mà làm cho phù hợp” và “để cho người nào đó theo ý muốn của mình mà quyết định” [1]. Còn “Tiện” cũng là từ thuần Việt, nó có thể là động từ khi gắn với hoạt động nghề nghiệp [Nghề tiện], nhưng cũng có thể là tính từ khi biểu đạt tính chất của sự việc [Thuận tiện, tiện thể].Khi hai từ này ghép với nhau, sắc thái của nét nghĩa lại không còn đơn giản, “hiền lành” như khi đứng độc lập nữa. “Tuỳ tiện” theo đó đã hàm nghĩa đánh giá mang tính tiêu cực. Cũng trong “Từ điển Tiếng Việt”, “Tuỳ tiện” được giải thích là “Tiện đâu làm đấy, không theo nguyên tắc nào cả”.Điều đáng nói là, từ ghép “tuỳ tiện” lại xuất hiện khá nhiều khi phát hiện sai phạm trong hoạt động lãnh đạo, quản lý tại các tổ chức công, nhất là trong công tác cán bộ.Dư luận đã từng “dậy sóng” khi báo chí đưa tin về hiện trạng bổ nhiệm lãnh đạo “thần tốc” ở nhiều địa phương và các cơ quan Bộ, Ngành, bất chấp cả những nguyên tắc, những chủ trương và quy định của Đảng và Nhà nước. Không ít trường hợp chỉ cần có một tiêu chuẩn “cứng” là con, cháu một vị lãnh đạo nào đó, còn các tiêu chuẩn khác theo quy định lại trở thành tiêu chí “mềm”. Người ta sẵn sàng “hợp thức hoá” với quy trình khép kín [mà điều này hoàn toàn không khó], và một bộ hồ sơ đề bạt, bổ nhiệm đầy đủ, không sai vào đâu được, thế là “cháu nó, em nó” xứng đáng với vị trí được cất nhắc…[!].Điều đáng nói, quy trình đôi khi cũng là cái cớ nếu người lãnh đạo muốn loại bỏ một ai đó không cùng “cạ” với mình. Khi rơi vào “bẫy” quy trình, người đủ tiêu chuẩn nhất cũng có thể bị loại khỏi quy hoạch hoặc mất cơ hội phát triển mà không biết kêu ai. Trong trường hợp này, dùng từ “tuỳ tiện” để đánh giá sự lạm dụng chức vụ, quyền lợi vì động cơ cá nhân mới thực sự thích hợp.

Tôi khá tâm đắc với ý kiến trong một bài báo được đăng tải trên báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam: “Khi người đứng đầu “cầm cân” nhưng không “nảy đúng mực” ắt sẽ vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc của đơn vị và các quy định của Đảng, Nhà nước trong việc quyết định bổ nhiệm một số cán bộ không bảo đảm nguyên tắc, điều kiện, tiêu chuẩn

Xác định “Công tác cán bộ là khâu “then chốt” của công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, và rộng hơn nữa là toàn bộ sự nghiệp đổi mới”, do đó, việc quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ ngay từ các đơn vị, tổ chức hành chính hay sự nghiệp công lập phải tránh bệnh “tuỳ tiện”, bất chấp những nguyên tắc, quy định. Sự cố tình sắp xếp, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý mang tính chủ quan, duy ý chí, độc đoán mà không đếm xỉa đến qúa trình phấn đấu, thực tế cống hiến cũng như những quy định về điều kiện, tiêu chuẩn cán bộ là nhân tố gây bất ổn trong tổ chức, làm mất lòng tin trong quần chúng, phá vỡ kỉ cương, pháp luật.

Công tác cán bộ ở cấp chiến lược phải được bắt đầu ngay từ công tác cán bộ ở cấp cơ sở. Một “bộ lọc” tốt sẽ lựa chọn được những nhân tố tích cực. Có như vậy chúng ta mới yên tâm về những cán bộ lãnh đạo “vừa hồng, vừa chuyên’ để chuẩn bị tốt nhất cho những bước nhảy vọt của đất nước trong giai đoạn trước mắt và lâu dài.

TS. Nguyễn Thị Hường

"Trong hiến pháp của các nước, bất kể bản chất của nó là như thế nào, đều có một điểm nơi đó nhà lập pháp phải buộc cầu viện đến lương tri con người và đạo đức công dân. Trong trường hợp nền cộng hòa, điểm này càng gần càng thấy rõ nét, còn trong trường hợp các nền quân chủ chuyên chế thì điểm này càng xa và càng bị che giấu kỹ, nhưng nó vẫn cứ tồn tại đâu đó. Không có nước nào mà luật pháp lại đủ sức tiên liệu tất cả mọi điều và ở đó các thiết chế lại thay thế được cho cả lý trí lẫn tập tục."

BÌNH LUẬN SỐ 8-2015

Câu chuyện tỉnh Sơn La quyết định đầu tư 1.400 tỷ đồng cho hạng mục quần thể tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dậy sóng dư luận. Thủ tướng Chính phủ cũng đã có ý kiến đề nghị địa phương này thận trọng.
Ở đây thấy cần bàn thêm mấy điểm:

1. Nếu nói rằng tiền đầu tư tượng đài là tiền của Sơn La, và địa phương có thể cân đối được, thì cần phải thẳng thắn mà nói rằng đó là một sự "nhận vơ" không dễ thương vì nó gấp khoảng 1,5 lần số thu của toàn tỉnh trong dự toán 2015 [trừ thu từ thủy điện], và nó gấp hơn 4 lần số chi cho đầu tư phát triển của tỉnh này trong năm 2015. Dự kiến tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh chỉ là 2.852 tỉ đồng [gồm cả thủy điện], và sẽ phải nhận nguồn phân bổ từ ngân sách trung ương là 6.516 tỉ đồng. Ngoài quần thể quảng trường, tượng đài, từ nay đến 2019, chắc chắn Sơn La phải đầu tư nhiều hạng mục công trình khác như cầu, đường, trường học... Như vậy, tiền đầu tư của dự án quảng trường + tượng đài mà Sơn La bỏ ra chắc chắn không hẳn là của Sơn La, mà là sự đóng góp bằng tiền thuế của cả nước, thông qua ngân sách trung ương để bổ sung cho Sơn La.

2. Qua câu chuyện này cho thấy một lỗ hổng của Luật Đầu tư công, khi chỉ xác định thẩm quyền quyết định dự án đầu tư công theo tổng mức đầu tư, mà chưa so sánh tổng mức đầu tư ấy với tổng thu ngân sách, mức GDP v.v., tức là so sánh với năng lực tài chính của chính địa phương đó.

SÁNG TẠO - là biết cách vượt qua các nguyên tắc