Theo thông tin của đài VTV, đây là một hình phạt dưới khung so với cáo trạng truy tố, nhờ nhiều tình tiết giảm nhẹ, như ông Chung được các cấp khen thưởng vì có nhiều thành tích xuất sắc trong công tác, được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân, có tiền sử bị bệnh ung thư. Ngoài chức chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội nhiệm kỳ 2016-2021, ông Nguyễn Đức Chung từng là ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên phó bí thư Thành ủy nhiệm kỳ 2015-2020, nguyên bí thư Ban cán sự Đảng. Ngày 17/12/2020, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã xem xét, quyết định thi hành kỷ luật khai trừ ông Nguyễn Đức Chung ra khỏi Đảng.
Tại sao ông Chung lại « ngã ngựa » trong thời gian ngắn đến như vậy ? Nhà nghiên cứu Benoît de Tréglodé, giám đốc khu vực châu Phi - châu Á - Trung Đông, Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự Pháp, đưa ra một số nhận định, đồng thời giải thích tại sao ông quan tâm đến chủ đề này, trong buổi phỏng vấn ngày 07/01/2021 với RFI Tiếng Việt.
*****
RFI : Đường thăng tiến của ông Nguyễn Đức Chung hơi khác so với nhiều quan chức Việt Nam khác. Làm thế nào mà một nhân vật, không xuất thân từ chính giới, lại có thể có giữ chức chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội ?
Benoît de Tréglodé : Đúng vậy, ông Nguyễn Đức Chung là một nhân vật nổi tiếng nhờ sự nghiệp công an. Ông được đào tạo tại Học viện Cảnh sát Nhân dân từ năm 1985 đến 1990. Sau khi tốt nghiệp, ông có được một chặng đường vô cùng ưu tú, cứ hai năm lại được thăng chức.
Từ những năm 2010, đúng là đường thăng tiến của ông Chung bỗng như phi mã. Ông được bầu làm đại biểu Quốc Hội vào năm 2011. Sau đó, trong nhiều năm, ông luôn giữ những vị trí quan trọng trong vòng ảnh hưởng của thủ tướng thời đó. Cần phải biết là đường thăng tiến của ông Nguyễn Đức Chung liên hệ rất chặt chẽ với nhiệm kỳ của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Giờ chẳng có gì là bí mật khi nói rằng ông Nguyễn Đức Chung, nhờ vào mạng lưới của ông trong bộ Công An, là một người có thể rất có ích cho cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và đường thăng tiến của ông Chung rõ ràng là liên quan đến việc được thủ tướng thời đó bảo vệ.
RFI : Vụ giàn khoan Hải Dương 981 của Trung Quốc khoan thăm dò trong vùng biển của Việt Nam vào năm 2014 đã làm dấy lên làn sóng phản đối, biểu tình, thậm chí là bạo động ở Việt Nam. Ban đầu một số cuộc biểu tình ôn hòa ở Hà Nội có thể nói là đã được « nhắm mắt làm ngơ », nhưng sau đó đã bị giải tán và cấm triệt để. Ông Nguyễn Đức Chung làm giám đốc Công An Hà Nội [2012-2016] trong giai đoạn này, trước khi trở thành chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội. Vậy nên hiểu sự kiện này như nào ?
Benoît de Tréglodé : Bộ Công An là một thành phần có trọng lượng trong đời sống chính trị Việt Nam. Vài tháng trước Đại hội đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ XII vào tháng 01/2016, chúng ta thấy là bên trong bộ máy quyền lực Việt Nam đã có sự đối đầu giữa nhiều quan chức trong bộ Công An với quan chức bên phía bộ Quốc Phòng và những cơ quan khác của Nhà nước.
Với việc ông Nguyễn Phú Trọng giành chiến thắng tại Đại hội Đảng năm 2016, bộ Công An đã chiếm được một vị trí vượt trội trong nội bộ chính quyền Việt Nam. Chúng tôi quan sát thấy có sự tăng cường, cũng như đối thoại về hợp tác ngành giữa bộ Công An Việt Nam và phía Trung Quốc. Vì thế, để tránh đi quá xa và chỉ dựa vào việc phân tích những điểm trao đổi này, có thể là vấn đề Trung Quốc phần nào đó được xử lý theo hướng hợp tác và tăng cường hợp tác an ninh. Thông thường tại Việt Nam, bộ Công An đại diện cho phe cứng rắn, ủng hộ việc duy trì và tăng cường quan hệ với Trung Quốc.
RFI : Đường thăng quan của ông Chung lên như diều gặp gió. Vậy những lý do nào có thể giải thích cho việc « ngôi sao đang lên » này lại bị thất sủng, chỉ ít tháng trước Đại Hội đảng Cộng Sản Việt Nam XIII, diễn ra từ ngày 25/01/2021 ?
Benoît de Tréglodé : Có thể nói rằng con người, cá tính của ông Nguyễn Đức Chung được đánh giá cao vì đầu óc lãnh đạo, sự năng động, thực dụng, phần nào đó cởi mở với các đối tác. Nhưng song song đó, tính cách, có thể nói là « bộc lộ rõ », không được hoàn toàn ủng hộ trong guồng máy chính trị, cũng như trong bộ Công An. Từ điểm này, nhiều người, nhiều nhà phân tích cho rằng ông Chung có những tham vọng trực tiếp khi sắp tới Đại hội đảng Cộng Sản XIII với khả năng nhắm đến vị trí bộ trưởng bộ Công An.
Tuy nhiên, vẫn những nhà phân tích trên có lúc nhắc đến sự cạnh tranh quyết liệt với ông Phan Đình Trạc, trưởng Ban Nội chính Trung ương, người phản đối kịch liệt những tham vọng của ông Chung. Qua đó có thể thấy rất rõ sự cạnh tranh chính trị vào những vị trí chủ chốt, cũng như việc ông Chung bị thất sủng.
Một điểm khác, là tại Hội nghị lần thứ 12 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, diễn ra vào giữa tháng 05/2020, ông Nguyễn Đức Chung vẫn còn là một trong những ứng cử viên sáng giá vào bộ Chính Trị và tham vọng của ông ngồi vào chiếc ghế bộ trưởng bộ Công An được nghiêm túc cân nhắc. Do đó, vấn đề ở đây chính là tham vọng và sự cạnh tranh vào những vị trí chủ đạo.
RFI : Ông Nguyễn Đức Chung bị kết án 5 năm tù vì tội « Chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước » liên quan đến vụ án công ty Nhật Cường. Nên hiểu thế nào về việc phiên tòa diễn ra ngày 11/12/2020, chỉ cách Đại hội Đảng chỉ một tháng rưỡi ?
Benoît de Tréglodé : Cần phải nhắc lại một lần nữa là đời sống chính trị Việt Nam cứ gần đến Đại hội Đảng là nảy sinh hàng loạt cạnh tranh và quan hệ phức tạp giữa các phe phái khác nhau.
Rõ ràng là ông Nguyễn Đức Chung, từ lâu nổi tiếng là một trong những người được cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng che chở, không chỉ có bạn bè trong chính quyền mới từ năm 2016 khi những tham vọng của cựu thủ tướng bị khựng lại vì dàn lãnh đạo hiện nay.
Sự cạnh tranh âm ỉ khi tới gần kỳ Đại hội Đảng rõ ràng là rất quan trọng. Việt Nam có câu ngạn ngữ « Điệu hổ ly sơn », đây chính là những gì diễn ra trong 6 tháng vừa qua từ lúc ông Chung là một nhân vật trọng tâm quyền lực và được đề cao với việc thăng tiến nhanh chóng cho đến khi bất thình lình ngã ngựa 6 tháng sau đó. Đây là điểm đáng quan tâm !
Tôi muốn thêm một điểm nữa, đó là đội ngũ trợ lý cho người thay ông Chung làm chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội từ tháng 10/2020 lại là những người từng rất thân cận với ông Chung. Nếu đúng là việc ông Nguyễn Đức Chung bị thất sủng thực sự có liên quan đến những vụ việc nghiêm trọng và tiêu cực cho ông ấy, thì không dễ gì đội hình thân cận của ông Chung có thể giữ những vị trí quan trọng như thế trong đội ngũ mới. Đây là yếu tố cần phải xem xét ! Theo tôi, sự thất sủng này thực sự chỉ là thời thế và có lẽ sẽ được xem xét phần nào đó trong những tháng, những năm tới.
RFI : Có nghĩa là ông Nguyễn Đức Chung trả giá do bộc lộ quá rõ tham vọng ?
Benoît de Tréglodé : Rõ ràng là ông Nguyễn Đức Chung trả giá cho những tham vọng lộ rõ của ông ấy. Thông thường ở Việt Nam, người ta làm chính trị theo cách kín đáo và tránh gây đố kị và bộc lộ rõ. Chúng ta vẫn nhớ rằng cá tính của ông Nguyễn Tấn Dũng đã gây bất ngờ trong đời sống chính trị Việt Nam vì ông Dũng là người vô cùng cởi mở. Nhiều người đã chỉ trích ông về tính cách này, cũng như cách làm chính trị mới ở Việt Nam.
Trong trường hợp của ông Nguyễn Đức Chung, người ta cảm thấy đó là một chính trị gia trẻ đầy tham vọng, được thăng chức rất nhanh và được đánh giá cao về sự năng động, về mặt cởi mở nhưng điểm này lại không được nhất trí hoàn toàn.
RFI : Ông là một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự Pháp. Tại sao ông lại quan tâm đến vụ Nguyễn Đức Chung ?
Benoît de Tréglodé : Chẳng có gì là bí mật cả ! Trước tiên, với tư cách là nhà nghiên cứu về một khu vực địa lý đặc biệt, như châu Á, Liên Hiệp Châu Âu, Hoa Kỳ…, đồng nghiệp của tôi cũng như tôi đều quan tâm đến các kỳ bầu cử đánh dấu đời sống chính trị của đất nước mà chúng tôi nghiên cứu, như gần đây là cuộc bầu cử ở Mỹ.
Trong trường hợp của Việt Nam, kỳ bầu cử diễn ra trong Đại hội Đảng Cộng Sản, được tổ chức 5 năm một lần. Do đó, với tư cách là nhà phân tích về quốc gia này, công việc của tôi là tìm hiểu những sự xuất hiện mới hay thất sủng đối với một số chính trị gia, những người sẽ dẫn dắt đời sống chính trị của một Nhà nước, ví dụ như cho 5 năm tới trong trường hợp của Việt Nam.
Không có gì là tò mò thái quá ở đây cả, mà chỉ là quan tâm đến việc cựu chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội bị thất sủng, và cần nhắc lại là có thể chỉ là « thời thế », do những tham vọng chính trị vào thời điểm đó của ông Chung, như ông vẫn khẳng định.
Điều thú vị là hiểu được trong đời sống chính trị Việt Nam, con đường sự nghiệp được hình thành như thế nào và cũng bị tiêu tan như thế nào.
RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn nhà nghiên cứu Benoît de Tréglodé, giám đốc khu vực châu Phi - châu Á - Trung Đông, Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự Pháp.
Cựu Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung “tham nhũng quyền lực”
Phó trưởng Ban Dân nguyện của Quốc hội Việt Nam, Đại biểu Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng, vào ngày 18/8 nói với Tiền Phong Online rằng các vụ án liên can cựu Chủ tịch TP.Hà Nội, ông Nguyễn Đức Chung cho thấy đã dùng quyền lực và vị trí công việc để can thiệp, bóp méo nhiều quy định của nhà nước nhằm trục lợi.
Ông Lưu Bình Nhưỡng cho rằng ông cựu Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung là một ví dụ cụ thể về tình trạng tha hóa về tư tưởng, đạo đức và nhiều mặt của cán bộ. Đồng thời, cũng cho thấy sự kiểm tra, giám sát quyền lực còn nhiều khỏang trống.
Một cư dân ở Hà Nội là một cựu quân nhân, thuộc Quân đội Nhân dân Việt Nam, vào tối ngày 20/8, chia sẻ với RFA trong điều kiện ẩn danh rằng ông đồng quan điểm với nhận xét của Đại biểu Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng:
“Đúng rồi. Ông Lưu Bình Nhưỡng nói thế là đúng. Theo tôi nhận xét thì ông Nguyễn Đức Chung là một người trẻ, có năng lực có đầy đủ phẩm chất của một cán bộ. Ông Nguyễn Đức Chung trước đang là Phó Giám đốc thì lên chức làm Giám đốc Sở Công an. Sau một đêm đạt được được nguyện vọng rồi thì sẽ muốn đạt được nguyện vọng khác và đấy cũng là một dạng ‘tham nhũng quyền lực’. Là con người thì thường ai cũng có nguyện vọng được chức cao trọng vọng, thế nhưng mà không lợi dụng để có kinh tế thì làm sao có thể ‘mua’ được quyền lực tiếp theo. Tôi nghĩ là trong bối cảnh của một xã hội thì người ta bắt buộc phải thế thôi. Đúng ra tha hóa là tha hóa chung thôi.”
Ông Nguyễn Đức Chung trước đang là phó Giám đốc thì lên chức làm giám đốc Sở Công an. Sau một đêm đạt được được nguyện vọng rồi thì sẽ muốn đạt được nguyện vọng khác và đấy cũng là một dạng ‘tham nhũng quyền lực’. Là con người thì thường ai cũng có nguyện vọng được chức cao trọng vọng, thế nhưng mà không lợi dụng để có kinh tế thì làm sao có thể ‘mua’ được quyền lực tiếp theo-Một cư dân Hà Nội
Cơ quan An ninh Điều tra Bộ Công an, vào ngày 28/8/2020, đã khởi tố bị can và bắt giam Chủ tịch TP.Hà Nội-Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung về hành vi “chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước”.
Vào tháng 12/2020, ông Nguyễn Đức Chung bị tuyên án năm năm tù giam dưới cùng tội danh vừa nêu, trong vụ án sai phạm tại Công ty Nhật Cường.
Đến ngày 17/3/2021, Cơ quan An ninh Điều tra Bộ Công an quyết định truy tố ông Nguyễn Đức Chung thêm tội danh “lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” vì đã chỉ đạo Công ty Thoát nước Hà Nội mua chế phẩm Redoxy 3C của Công ty Đức-Watch Water qua Công ty Arktic, là công ty “sân sau” của gia đình ông Chung.
Bên cạnh đó, ông Nguyễn Đức Chung còn bị xác định đã can thiệp, gây sức ép, ép buộc và đe dọa Chánh Thanh tra TP.Hà Nội và Đoàn Thanh tra liên ngành phải ban hành kết luận điều tra theo hướng không có sai phạm, không đúng sự thật liên quan dự án làm sạch nước hồ bằng chế phẩm Redoxy 3C.
Việc chỉ đạo của ông Chung được cho là gây thất thoát cho ngân sách nhà nước 41 tỷ đồng. Và vụ án này bị khởi tố vào ngày 27/4/2020.
Cơ quan An ninh Điều tra Bộ Công an [C03], vào ngày 16/8/2021 cho biết vừa hoàn tất điều tra và đưa ra kết luận ông Nguyễn Đức Chung bị khởi tố với vai trò chủ mưu, cầm đầu.
Ông Chung được cho biết đã khai báo quanh co, chối tội trước khi thừa nhận hành vi sai phạm của mình. Do đó, Cơ quan C03 đề nghị xem đó là tình tiết nặng để truy tố và xét xử đối với bị can Nguyễn Đức Chung.
Vì sao Tướng Chung có thể “tham nhũng quyền lực?”
Ông Nguyễn Khắc Mai, nguyên Vụ trưởng Vụ Nghiên Cứu, Ban Dân vận Trung ương, vào tối ngày 20/8 giải thích với RFA rằng ông Chung có thể khuynh loát, lạm dụng quyền lực để tham nhũng là do thể chế của Việt Nam là một thể chế lạm quyền cho nên cả một hệ thống lạm quyền từ trên xuống dưới trong bộ máy Nhà nước.
“Bất cứ một thiết chế xã hội nào từ con người, đứa trẻ con, đứa học sinh cho đến những doanh nghiệp, các nhà thờ, tôn giáo…hoạt động được là do luôn luôn có hiến định; tức là một điều quy định trong hiến pháp và luật định, là căn cứ điều hiến định ấy mà ban hành những luật để cho thiết chế ấy hoạt động.
Chỉ có độc nhất Đảng CSVN là chỉ có một điều hiến định [có danh nghĩa được ghi trong Điều 4 Hiến pháp] mà không có luật định. Không có luật nào điều chỉnh hoạt động, chức năng, nghĩa vụ, trách nhiệm của Đảng hết. Và như thế tức là nó đã lạm quyền rồi. Thế thì cái hệ thống lớn đã làm quyền thì cái hệ thống nhỏ cứ tha hồ lạm quyền. Hành vi lạm quyền này có tính chất phổ biến.”
Ông Nguyễn Khắc Mai nêu lên một ví dụ mang tính thời sự được dư luận đặc biệt quan tâm là vụ việc lãnh đạo trường Đại học Duy Tân ở thành phố Đà Nẵng, hồi đầu tháng tám, ra quyết định sa thải giảng viên Trần Thị Thơ với lý do đã “có phát ngôn phiến diện, sai lệch về cách chống dịch tại Việt Nam”.
“Ông Thủ tướng Phạm Minh Chính thì bảo cần phải lắng nghe phản biện và ý kiến của nhân dân. Nhưng bọn bảo hoàng hơn nhà vua ở trong thành ủy, ở trong Đại học Duy Tân không cần nghe ông Chính. Họ cứ làm theo ý của họ và đuổi cô giáo mặc dù cũng không phải tội lỗi gì cả. Cô giáo chỉ nhận ra một cảm khái và người [lãnh đạo] có trí, có đức thì phải lắng nghe cảm khái rên xiết của dân chúng để điều chỉnh hành vi của mình.”
Ông Nguyễn Khắc Mai nhấn mạnh thêm rằng:
“Nhà nghiên cứu về tối ưu hệ thống, ông Hoàng Tụy đã từng nói với tôi rằng cái hệ thống ‘mẹ’, tức là thể chế hiện nay, hệ thống chính quyền hiện nay đã bị lỗi thì các hệ thống ‘con’ không thể tử tế được.”
Chỉ có độc nhất Đảng CSVN là chỉ có một điều hiến định [có danh nghĩa được ghi trong Điều 4 Hiến pháp] mà không có luật định. Không có luật nào điều chỉnh hoạt động, chức năng, nghĩa vụ, trách nhiệm của Đảng hết. Và như thế tức là nó đã lạm quyền rồi. Thế thì cái hệ thống lớn đã làm quyền thì cái hệ thống nhỏ cứ tha hồ lạm quyền. Hành vi lạm quyền này có tính chất phổ biến-Ông Nguyễn Khắc Mai
Nhận định về tình trạng tham nhũng tại Việt Nam, GS. Tương Lai, nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học Việt Nam, từng khẳng định với RFA về bộ máy hành chính của Việt Nam là một bộ máy tham nhũng “vô phương cứu chữa”.
Cựu Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan cũng từng tuyên bố rằng bà “càng đi càng thấy buồn” vì “ăn của dân không từ một thứ gì”.
Đài RFA ghi nhận qua các vụ đại án được mang ra xét xử, theo chiến dịch chống tham nhũng do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát động, được dư luận xã hội quan tâm và tỏ ra ngao ngán khi ngày càng có nhiều quan chức lãnh đạo cấp cao bị phanh phui tham nhũng quyền lực, không chỉ có một ông Nguyễn Đức Chung là điển hình.
Trong đợt dịch COVID-19 lần thứ tư đang bùng phát và hoành hành nghiêm trọng tại Việt Nam, công luận chỉ trích nặng nề một số biện pháp phòng, chống dịch được áp dụng nghiêm ngặt dẫn đến hậu quả “tham nhũng quyền lực” của các “ông trời con” ở địa phương, như trong vụ việc lãnh đạo cấp phó phường ở Nha Trang đã sách nhiễu người dân với tuyên bố “bánh mỳ không phải lương thực, thực phẩm”.