Ta thấy là đường cầu và đường cung là các đường thẳng có độ dốc. Độ dốc này thể hiện mức độ nhạy cảm về giá của cả người bán và người mua. Trong kinh tế học người ta gọi đó là hệ số co giãn
1. Co giãn của cầu theo giá hàng hóa
Chúng ta thấy khi giá di chuyển từ P1 xuống P2 thì lượng cầu tăng thêm ở H3 lớn hơn nhiều với ở H2 nguyên nhân là do độ dốc của hình 2 lớn hơn độ dốc của hình 3.
Ví dụ như tăm tre chẳng hạn; đường cầu tăm tre sẽ gần thẳng đứng, nó thể hiện là cho dù giá tăm có tăng gấp đôi thì lượng cầu tăm tre cũng không suy giảm là bao do phần tăng thêm không ảnh hưởng nhiều tới người tiêu dùng. Hay đối với những hàng hóa ta rất ít khi dùng hoặc bắt buộc phải dùng thì nó cũng sẽ dốc.
Đối với lương thực thực phẩm thì người tiêu dùng nhạy cảm hơn do phải dùng hàng ngày. Khi giá một mặt hàng như thịt lợn chẳng hạn tăng lên thì lượng cầu sẽ giảm xuống; vì hoặc là không ăn hoặc là mua các mặt hàng thay thế như thịt bò, thịt gà.
Ta gọi cái này là hệ số co giãn và có công thức:
Hệ số co giãn của cầu theo giá
Hệ số co giãn là một số âm do giá và sản lượng có mối quan hệ nghịch chiều. Giá tăng thì lượng cầu giảm mà giá giảm thì lượng cầu tăng; ví dụ nếu giá đều chỉnh tăng 5% thì lượng cầu sẽ điều chỉnh giảm nên nó là số âm ví dụ -10%. Hệ số co giãn của cầu theo giá là một số giá trị tuyệt đối nhưng ngầm định đó là số âm.
Nếu cầu có công thức P = b + aQ [ chú ý là đôi khi ta viết ngược lại Q=c+dP; về bản chất là không sao; quan trọng là Q và P phải nghịch đảo có nghĩa là hệ số a hay d phải là số âm]. Thì công thức tính của cầu:
[Trong công thức này vì là P=b+aQ nên sẽ là 1/a; còn nếu công thức của cầu là Q=c+dP thì sẽ là
Các trường hợp của hệ số co giãn cầu:
0 1: Cầu co giãn, đường cầu thoải: % thay đổi trong lượng cầu nhiều hơn % thay đổi trong giá.
Các yếu tố ảnh hưởng tới hệ số co giãn:
– Tính chất thay thế của hàng hóa: ví dụ thay vì ăn thịt lợn thì có thể ăn thịt bò
– Thời gian: càng dài thì cầu sẽ càng co giãn vì với thời gian dài thì người ta sẽ tìm thấy sản phẩm thay thế do vậy có nhiều lựa chọn hơn là với một khoảng thời gian ngắn.
– Tỷ trọng hàng hóa trong thu nhập của người tiêu dùng càng cao thì cầu càng co giãn. Giống như trường hợp của tăm tre, do tỷ trọng quá thấp nên ta không quan tâm tới; nhưng nếu là thịt lợn hay gạo thì vấn đề lại khác hẳn.
2. Co giãn của cung theo giá hàng hóa:
Tương tự với cầu, đường cung cũng có độ dốc và độ dốc này cũng thể hiện mức độ nhạy cảm với giá bán của nhà sản xuất. Thông thường việc tăng sản lượng là một sự đánh đổi theo mô hình đường giới hạn năng lực sản xuất ta đã biết. Khi sản xuất thêm một mặt hàng hóa A thì sẽ phải đánh đổi với một lượng hàng hóa B và càng ngày chi phí cơ hội sẽ càng tăng dần.
Trong sơ đồ ta thấy khi giá tăng từ P2 lên P1 thì sản lượng đều tăng nhưng ở H3 nhiều hơn ở H2.
Công thức tính hệ số co giãn của cung
Công thức của cung P= b + aQ
Dựa vào công thức này ta có thể suy ra rằng hệ số a càng lớn thì càng ít co giãn; hệ số a càng nhỏ thì càng co giãn.
Ảnh hưởng của co giãn
Hệ số Co giãn và ứng dụng:
Giả sử chính phủ đánh thuế t/sp bán ra. Người bán hàng sẽ cộng thuế vào giá bán; vì vậy công thức cung từ P=b + aQ thành P=b + t + aQ.
Như vậy đường cung mới sẽ là St thay vì S như cũ. Cân bằng cung cầu chuyển từ E tới E1. Tùy thuộc vào hệ số co giãn của đường cầu mà lượng mua sẽ giảm nhiều hay ít.
Giá P2 là giá tại sản lượng cần bằng E1 trong khi đáng nhẽ người bán phải bán với giá P3=P1+t thì mới đẩy hết thuế về phía người tiêu dùng. Vì vậy trong trường hợp thuế tăng thêm t thì người tiêu dùng sẽ chịu thiệt là b=P2-P1 và nhà sản xuất sẽ chịu thiệt là a=t-[P2-P1]
Như vậy ta thấy đường cầu càng ít co giãn thì người tiêu dùng càng thiệt và sản lượng giảm càng ít. Chính phủ khi tăng thuế sẽ tập trung vào hàng hóa đường cầu ít co giãn vì nếu làm ngược lại thì sản lượng giảm khiến cho tổng thu thuế giảm trong khi mục đích của tăng thuế là tăng nguồn thu.
Chú ý thuế này là thuế đánh vào toàn bộ hàng hóa, khác với mô hình trong bài thuế quan là thuế đánh vào hàng hóa nhập khẩu.
2. Co giãn và doanh thu
Doanh thu bằng giá bán nhân với số lượng bán. Vì để bán được thì phải có người mua nên doanh thu là theo hàm cầu.
Tại giá P2 doanh thu = P2 *Q2 = Tr1 +TR
Tại giá P1 doanh thu = P1*Q1= Tr2 + TR
Trường hợp cầu hoàn toàn không co giãn [
Trường hợp cầu co giãn đơn vị [
Trường hợp cầu co giãn [
3. Co giãn của cầu theo hàng hóa liên quan [co giãn chéo]
Hàng hóa liên quan có hai nhóm 1.Bổ sung: là những hàng hóa khi sử dụng phải sử dụng cùng nhau như xe với xăng xe, bếp gas với gas, tivi với giá điện,…. và 2.Thay thế: là hàng hóa khi mà lợi ích mang lại khi sử dụng tương đối giống nhau như Coca và Pepsi; như máy giặt Mitsu và máy giặt samsung,…
Cầu co giãn là % thay đổi lượng cầu hàng hóa này chia cho % thay đổi của giá hàng hóa liên quan.
-X và Y là hai hàng hóa bổ sung: Khi giá X tăng thì lượng cầu Y sẽ giảm [khi giá gas tăng thì cầu bếp gas giảm] :
– X và Y là hai hàng hóa thay thế: Khi giá X tăng thì lượng cầu Y tăng [khi tăng giá Pepsi thì Coca sẽ bán được nhiều hơn]:
4. Co giãn của cầu theo thu nhập:
Thu nhập càng tăng thì người tiêu dùng ngày càng có khả năng mua vì vậy cùng một mức giá bán lượng cầu sẽ tăng lên.
Co giãn của cầu theo thu nhập là % thay đổi lượng cầu chia cho % thay đổi thu nhập và có công thức.
Tuy nhiên không phải hàng hóa nào cũng tăng lượng cầu khi thu nhập tăng mà còn tùy thuộc nó thuộc nhóm nào:
1. Hàng hóa cấp thấp: khi thu nhập tăng lên thì người ta chuyển sang dùng loại hàng chất lượng cao, xịn hơn nên lượng cầu của hàng hóa này sẽ giảm [