1. Tác giả
Hoàng Tiến Tựu [1933 - 1998]
- Quê quán: Thanh Hóa.
- Vị trí: Là nhà nghiên cứu hàng đầu về chuyên ngành Văn học dân gian.
2. Tác phẩm
- Thể loại: Nghị luận văn học.
- Phương thức biểu đạt: Nghị luận.
- Xuất xứ: Trích Bình giảng ca dao [1992].
- Bố cục: 4 phần như trong sách.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Nêu ý kiến về bài ca dao
- Tác giả mở đầu bằng việc trích bài ca dao. → Cách vào đề trực tiếp.
@234095@
- Nêu ra cái đẹp, cái hay của bài ca dao:
+ Hai cái đẹp: cánh đồng và cô gái thăm đồng. → Đều được miêu tả rất hay.
+ Cái hay: cái hay riêng, không thấy ở bất kì bài ca dao khác.
➩ Khẳng định bài ca dao đẹp, hay riêng biệt.
2. Phân tích bố cục bài ca dao
@234164@
- Ý kiến của nhiều người: chia 2 phần [2 câu đầu - 2 câu cuối, hình ảnh cánh đồng - hình ảnh cô gái thăm đồng]
- Ý kiến tác giả: Không hoàn toàn như vậy.
+ Ngay 2 câu đầu, cô gái đã xuất hiện: cô gái đã miêu tả, giới thiệu rất cụ thể chỗ đứng cũng như cách quan sát cánh đồng.
+ Cụm từ "mênh mông bát ngát" được đặt vị trí cuối 2 câu đầu và có sự đảo vị trí.
→ Cô gái hiện lên năng động, tích cực: đứng bên ni đồng rồi lại đứng bên tê đồng, ngắm nhìn cảnh vật từ nhiều phía như muốn thâu tóm, cảm nhận cả cánh đồng bát ngát.
➩ Khẳng định ý kiến không nên chia 2 phần để phân tích.
3. Phân tích hai câu đầu bài ca dao
- Cả 2 câu đều không có chủ ngữ.
→ Người nghe đồng cảm, như cùng cô gái đi thăm đồng, cùng vị trí đứng và ngắm nhìn.
- Cảm giác về sự mênh mông, bát ngát cũng lan truyền sang người đọc một cách tự nhiên.
→ Cảm giác như chính bản thân cảm nhận và nói lên.
➩ Cái nhìn khái quát cảnh vật.
- Nghệ thuật:
+ Điệp từ, điệp cấu trúc "đứng bên ni đồng", "đứng bên tê đồng", "ngó", "bát ngát", "mênh mông".
+ Đảo ngữ.
4. Phân tích hai câu cuối bài ca dao
- Tập trung ngắm nhìn, quan dát, đặc tả "chẽn lúa đòng đòng" đang phất phơ dưới "ngọn nắng hồng ban mai". Ngọn nắng cũng được coi là một hoán dụ của Mặt Trời.
→ Miêu tả cảnh vật tươi đẹp của thiên nhiên, đất nước.
- Tả "chẽn lúa đòng đòng" trong mối liên hệ so sánh với bản thân.
@234226@
→ Cô gái đến tuổi dậy thì, căng đầy sức sống.
- Cuối cùng khẳng định lại "Bài ca dao quả là bức tranh tuyệt đẹp và giàu ý tưởng".
➩ Cái nhìn chi tiết, bộ phận.
- Nghệ thuật:
+ So sánh: như.
+ Hoán dụ: nắng hồng - Mặt Trời.
+ Ẩn dụ: chẽ lúa - người con gái đầy sức sống.
III. Tổng kết
1. Nội dung
Qua Vẻ đẹp của một bài ca dao, Hoàng Tiến Tựu đã nêu lên ý kiến của mình về vẻ đẹp cũng như bố cục của một bài ca dao. Qua đó thể hiện khả năng lập luận xuất sắc của tác giả.
2. Nghệ thuật
Khả năng lập luận sắc bén.
IV. Hướng dẫn trả lời câu hỏi cuối bài
1. Nội dung chính của văn bản Vẻ đẹp của một bài ca dao là gì? Nhan đề đã khái quát được nội dung chính của văn bản chưa?
Nội dung chính của văn bản là phân tích vẻ đẹp và bố cục của một bài cao dao. Nhan đề đã khái quát được nội dung chính của văn bản.
2. Theo tác giả, bài ca dao trên có những vẻ đẹp gì? Vẻ đẹp ấy được nêu khái quát ở phần nào của văn bản? Vẻ đẹp nào được tác giả chú ý phân tích nhiều hơn?
- Theo tác giả, bài ca dao trên có 2 vẻ đẹp: vẻ đẹp cánh đồng và vẻ đẹp của cô gái ngắm cánh đồng.
- Vẻ đẹp ấy được nêu khái quát ở phần 1 của văn bản.
- Vẻ đẹp của chẽn lúa trên cánh đồng được tác giả chú ý phân tích hơn.
3. Để làm rõ vẻ đẹp của bài ca dao, tác giả Hoàng Tiến Tựu đã dựa vào những từ ngữ, hình ảnh nào? Em hãy chỉ ra một số ví dụ cụ thể trong văn bản.
- Để làm rõ vẻ đẹp của bài ca dao, tác giả Hoàng Tiến Tựu đã dựa vào những từ ngữ, hình ảnh: chẽn lúa, nắng hồng ban mai.
- Ví dụ: Hình ảnh "chẽn lúa đòng đòng" đang phất phơ trước làn gió nhẹ và "dưới ngọn nắng hồng ban mai" mới đẹp làm sao.
4. Hãy tóm tắt nội dung chính của phần 2, 3, 4 trong văn bản Vẻ đẹp của một bài ca dao theo mẫu sau:
| Phần 1 | Nêu ý kiến: Bài ca dao có hai vẻ đẹp. |
| Phần 2 | Phân tích bố cục bài ca dao. |
| Phần 3 | Phân tích hai câu đầu bài ca dao. |
| Phần 4 | Phân tích hai câu cuối bài ca dao. |
5. So với những gì em biết về ca dao ở Bài 2, văn bản của tác giả Hoàng Tiến Tựu cho em hiểu thêm được những gì về nội dung và hình thức của bài ca dao? Em thích nhất câu, đoạn nào trong văn bản nghị luận này?
- So với những gì em biết về ca dao ở Bài 2, văn bản của tác giả Hoàng Tiến Tựu cho em hiểu thêm được về nội dung và hình thức của bài ca dao:
+ Nội dung: Ca dao, dân ca là những bài thơ dân gian do nhân dân lao động sáng tác và thuộc thể loại trữ tình đã diễn tả một cách sinh động và sâu sắc đời sống tâm hồn, tình cảm, tư tưởng của người lao động.
+ Hình thức: Thể thơ gồm những loại chính như: các thể vãn, thể lục bát, thể song thất và song thất lục bát, thể hỗn hợp [hợp thể].
- Em thích nhất câu: "Thân em như chẽn lúa đòng đòng".
1. Tìm hiểu chung
a. Khái niệm
- Ca dao dân ca là tên gọi chung của các thể loại trữ tình dân gian kết hợp giữa lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người.
+ Ca dao là lời thơ của dân ca và những bài thơ của dân gian mang phong cách nghệ thuật chung với lời thơ dân ca.
+ Dân ca là những sáng tác dân gian kết hợp giữa lời và nhạc.
b. Ví dụ
- Ca dao:
"Trống cơm khéo vỗ nên vông
Một bầy con xít lội sông đi tìm
Thương ai con mắt lim dim
Một bầy con nhện đi tìm giăng tơ"
- Dân ca:
"Tình bằng có cái trống cơm, khen ai khéo vỗ ấy mấy vông nên vông. Một bầy tang tình con xít, ấy mấy lội, lội sông, ấy mấy đi tìm. Em nhớ thương ai, đôi con mắt ấy mấy lim dim. Một bầy tang tình con nhện ới a, ấy mấy giăng tơ, giăng tơ ấy mấy đi tìm, em nhớ thương ai duyên nợ khách tang bồng".
2. Giá trị nội dung và nghệ thuật
a. Giá trị nội dung
- Tình cảm gia đình là một trong những chủ đề tiêu biểu của ca dao, dân ca. Những câu hát thuộc chủ đề này thường là lời ru của mẹ, lời của cha mẹ, ông bà nói với con cháu, lời của con cháu nói về cha mẹ, ông bà. Những câu hát này thường dùng để bày tỏ tâm tình, nhắc nhở về công ơn sinh thành, về tình mẫu tử, tình cảm anh em ruột thịt.
- Giáo dục con người về lòng biết ơn và tình cảm yêu thương trong gia đình.
b. Giá trị nghệ thuật
- Thể thơ lục bát gần gũi, trữ tình.
- Hình ảnh ví von, so sánh quen thuộc, dễ liên tưởng.
- Ngôn ngữ không theo hình thức đối đáp mà chỉ là lời nhắn nhủ, tâm tình.
Sơ đồ tư duy "Ca dao, dân ca những câu hát về tình cảm gia đình":
Loigiaihay.com
Kho tàng văn học dân gian Việt Nam rất đa dạng với nhiều bài ca dao hay và ý nghĩa, được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Vậy ca dao là gì? Hãy cùng muahangdambao.com tham khảo và tìm hiểu qua những thông tin chia sẻ dưới đây nhé!
Ca dao là gì?
Ca dao là những lời thơ trữ tình dân gian; được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con người và kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng.
Những câu ca dao Việt Nam được sáng tác và truyền miệng bởi người dân lao động. Do vậy mà không ai biết được nguồn gốc hay tác giả của ca dao là ai. Ngày nay, ca dao vẫn được sử dụng phổ biến trong giao tiếp và trong nhiều tác phẩm văn học.
Đặc điểm của ca dao là gì?
Về nội dung
- Ca dao diễn tả đời sống tinh thần, tư tưởng và tình cảm của người dân trong các mối quan hệ như: tình yêu đôi lứa, tình yêu quê hương, gia đình, đất nước,… Ngoài ra, ca dao còn phản ánh lịch sử và các phong tục tập quán truyền thống của người dân Việt.
- Trong đó, chủ đề chính của ca dao là tiếng hát than thân, lời ca yêu thương tình nghĩa được cất lên từ cuộc đời đầy cay đắng, xót xa nhưng đằm thắm ân tình của người Việt Nam.
Về nghệ thuật
- Ca dao là những lời thơ ngắn gọn; được biết bằng thể thơ lục bát hoặc lục bát biến thể nên rất dễ ghi nhớ.
- Ngôn ngữ giản dị, quen thuộc, gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày.
- Giàu hình ảnh ẩn dụ, so sánh.
- Cách diễn đạt mang đậm sắc thái dân gian.
- Cấu trúc được chia thành 3 loại phổ biến sau: Ngẫu nhiên không có chủ đề nhất định; cấu trúc theo lối phô diễn về thiên nhiên và cấu trúc theo lối đối thoại.
Phân loại ca dao
Kho tàng ca dao Việt Nam rất đa dạng và chia thành nhiều loại khác nhau. Cụ thể như sau:
- Đồng dao: Là thơ ca dân gian truyền miệng gắn liền với công việc và các trò chơi của trẻ em.
Ví dụ:
Chi chi chành chành
Cái đanh thổi lửa
Con ngựa đứt cương
Ba vương ngũ đế
Bắt dế đi tìm….
- Ca dao lao động: Được sáng tác trong quá trình lao động sản xuất của nhân dân; đúc kết nhiều kinh nghiệm sống của cha ông ta.
Ví dụ:
Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu.
- Ca dao ru con: Hầu hết những bài hát ru con ngày nay đều là những câu ca dao có sẵn.
Ví dụ:
Ru con, con ngủ cho say
Để u dệt vải cho thầy nhuộm nâu.
- Ca dao về các lễ nghi và phong tục: Thể hiện hình thức sinh hoạt tôn giáo của người dân.
Ví dụ:
Dù ai đi ngược về xuôi,
Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba.
- Ca dao hài hước, bông đùa, trào phúng: Những câu ca dao dí dỏm, hài hước, bông đùa thể hiện tinh thần lạc quan, vượt qua mọi khó khăn của cuộc sống. Ngược lại, những câu ca dao châm biếm, trào phúng sẽ lên án, phê phán thói hư, tật xấu của con người.
Ví dụ:
Công anh chăn nghé đã lâu,
Bây giờ nghé đã thành trâu ai cày.
- Ca dao trữ tình: Đây là loại ca dao do cảm xúc tạo thành; chủ yếu được dùng để bộc lộ tâm trạng, tình cảm, ký thác tâm sự của chủ thể. Chủ đề của ca dao trữ tình khá đa dạng, từ tình cảm gia đình, quê hương đến tình yêu đôi lứa.
Ví dụ:
Ai làm cái nón quai thau
Để cho anh thấy cô nào cũng xinh.
- Ca dao than thân: Đó là tiếng nói được cất lên từ những kiếp người đau khổ, cùng cực, lầm than trong xã hội cũ. Họ phải chịu bao đắng cay, áp bức, tủi nhục, uất ức vì “thấp cổ bé họng” trong xã hội.
Ví dụ:
Thân em như hạt mưa sa,
Hạt vào giếng nước, hạt ra ruộng đồng.
Ý nghĩa của ca dao là gì?
Ca dao có ý nghĩa quan trọng trong đời sống sinh hoạt, sản xuất và văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Nó được ví như “món ăn tinh thần” giúp người dân giải tỏa căng thẳng, mệt mỏi sau những giây phút làm việc vất vả, cực nhọc. Ca dao còn là nơi giãi bày sự uất ức, bất công, tủi nhục,… của những con người thấp cổ bé họng nhất trong xã hội.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, ca dao thể hiện nét đẹp truyền thống của người Việt Nam. Đó là sự mộc mạc, giản dị và tinh thần lạc quan vượt lên mọi hoàn cảnh của nhân dân ta.
Ngoài ra, nhiều kinh nghiệm dân gian quý báu cũng được cha ông ta đúc kết và lưu giữ trong ca dao. Điển hình như những bài ca dao về hiện tượng tự nhiên, kinh nghiệm sản xuất.
Ví dụ:
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng,
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
Tổng hợp những bài ca dao hay về tình yêu, tình cảm gia đình, thầy cô và bạn bè
Ca dao về cha mẹ
Cha mẹ là người đã sinh thành và nuôi dưỡng ta khôn lớn. Tình cha mẹ dạt dào, bao la như biển cả, không gì có thể đong đếm được. Vì vậy, hãy dành thật nhiều thời gian để yêu thương, chăm sóc cho họ. Đừng để đến khi không còn đấng sinh thành trên đời nữa mới nhận ra sự thiếu sót của bản thân.
Dưới đây là các câu ca dao hay về cha mẹ, mời các bạn cùng tham khảo:
Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang
- Mẹ nuôi con biển hồ lai láng,
Con nuôi mẹ tính tháng tính ngày.
Nuôi con mới biết công lao mẹ hiền.
- Nuôi con chẳng quản chi thân,
Chỗ ướt mẹ nằm, chỗ ráo con lăn.
Ba năm bú mớm biết bao thân tình
Ca dao về thầy cô
Thầy cô như những người cha, người mẹ thứ hai vậy. Họ không có công sinh thành nhưng có công giáo dục, dạy dỗ và khai sáng con đường tương lai cho biết bao thế hệ học trò. Vì vậy, dù bạn đang ngồi trên ghế nhà trường hay đang thành đạt ở một nơi nào đó, hãy luôn ghi nhớ công ơn này nhé!
Dưới đây là những câu ca dao hay nhất về thầy cô nhân ngày 20/11:
Cho con vững bước dặm trường tương lai.
- Gươm vàng rớt xuống Hồ Tây
Ơn cha nghĩa trọng công thầy cũng sâu.
- Mười năm rèn luyện sách đèn
Công danh gặp bước chớ quên ơn thầy.
- Công cha, áo mẹ, chữ thầy
Gắng công mà học có ngày thành danh.
- Mẹ cha công đức sinh thành
Ra trường thầy dạy học hành cho hay.
Ca dao về tình yêu đôi lứa
Tình yêu là món quà cuộc sống ban tặng cho con người. Tình yêu mang đến hạnh phúc nhưng kèm theo đó là không ít dằn vặt, đau khổ. Người ta thường nói, một người nếu trải qua tình yêu sâu đậm thì mới thực sự nếm đủ mùi vị của cuộc sống.
Tình yêu là hàng loạt cảm xúc, buồn vui lẫn lộn. Tình yêu là sự pha trộn giữa đắng cay và ngọt ngào như hương vị của miếng socola. Dưới đây là những ca dao về tình yêu được cha ông ta đúc kết qua nhiều thế hệ:
- Thương nhau mấy núi cũng trèo,
Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua.
Như đứng đống lửa, như ngồi đống than.
- Thuyền về có nhớ bến chăng,
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
- Đôi ta như cái đòng đòng,
Đẹp duyên nhưng chẳng đẹp lòng mẹ cha.
- Anh như nút, em như khuy
Như mây với núi, biệt ly không đành.
Ca dao dân ca về tình cảm gia đình
Gia đình là chốn duy nhất bao dung và tha thứ cho mọi lỗi lần của ta, là nơi để ta dựa vào sau mỗi thất bại, khó khăn của cuộc sống. Tình cảm gia đình là tình cảm trân quý nhất, thiêng liêng nhất mà ta có được. Dưới đây là những câu ca dao về tình cảm gia đình hay và ý nghĩa nhất:
- Ngó lên nuộc lạt mái nhà,
Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.
- Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đàn.
- Dì ruột thương cháu như con
Rủi mà không mẹ cháu còn cậy trông.
Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ
Nuôi con khó nhọc đến giờ
Trưởng thành con phải biết thờ song thân.
Ca dao về tình yêu quê hương đất nước
Tình yêu quê hương là thứ tình cảm chân chất nhất, mộc mạc nhất, giản dị nhất nhưng cũng sâu lắng nhất. Nó thấm sâu vào máu của mỗi con người. Dù không mãnh liệt như tình yêu đôi lứa, không bao la như tình cảm gia đình nhưng nó mang lại cho ta cảm giác bình yên và ấm áp đến lạ thường! Mời các bạn cùng thưởng thức những câu ca dao quê hương, đất nước:
- Đầm sen, bãi sậy, rừng tràm,
Kinh dài xé đất, cây xanh rợp trời.
- Ai đi trẩy hội chùa Hương
Làm ơn gặp khách thập phương hỏi giùm
Mớ rau sắng, quả mơ non
Mơ chua sắng ngọt, biết còn thương chăng?
- Nhà Bè nước chảy chia hai,
Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về!
Nhớ Hương Giang gió mát, nhớ Ngự Bình trăng thanh.
- Vọng Phu thuộc dãy núi Bà
Phước Sơn chất ngất gọi là núi Ông
Phải chi đây đó vợ chồng
Gánh tương tư khỏi nặng lòng nước non.
Ca dao về tình bạn
Tình bạn là tình cảm thiêng liêng và chân thành nhất. Chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu những câu ca hay nhất về tình bạn!
- Bạn bè là nghĩa tương tri
Sao cho sau trước một bờ mới nên.
Cũng bằng ăn quả đào tiên trên trời.
Tình bạn là mối duyên thừa trời cho.
Năm thân áo vải ướt đầm cả năm.
- Sống trong bể ngọc kim cương
Không bằng sống giữa tình thương bạn bè.
Ca dao châm biếm hài hước
Ca dao không chỉ là tiếng nói yêu thương tình nghĩa về tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa,… mà còn mang tính giải trí cao, châm biếm, phê phán những thói hư tật xấu của con người.
- Muốn ăn gắp bỏ cho người,
Gắp đi gắp lại, lại rơi vào mình.
- Chồng người đánh giặc sông Lô
Chồng em ngồi bếp rang ngô cháy quần
Chồng người cưỡi ngựa bắn cung
Chồng em ngồi bếp cầm thun bắn ruồi.
Xem một quẻ bói lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói gieo quẻ nói rằng,
Lợi thì có lợi, nhưng răng chẳng còn.
Thấy gái thì thèm như chửa thèm chua.
Ngồi bên cửa sổ đưa thư kén chồng.
Hy vọng với những chia sẻ trên sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ ca dao là gì. Đừng quên truy cập thường xuyên vào muahangdambao.com để update thêm nhiều câu ca dao chế, ca dao Nam Bộ hay nhé!